Laz Halk Masallarında Yer Alan Mitolojik ve Olağanüstü Varlıklar

Yıl 2023, Sayı: 19, 90 - 107, 10.12.2023

Şanver Tercuman

https://doi.org/10.46250/kulturder.1361290

Öz

Mitoloji insanları çepeçevre saran yaşanılan bir geçmişin dilde, ritüelde ve tasvirlerde gerçekleşen diyalektiğidir. Yaşamla birebir bağlantılı dünyayı algılama sistemi olan mitoloji, aynı zamanda bu algılamayı modelleştiren bir dünya görüşüdür. Halkların milli tefekkürünün, milli psikolojisinin, kendine has özelliklerinin ilk ve temel kaynağı mitolojidir. Dolayısıyla mitoloji insan hayatının birçok noktasında kendine yer edinmiş dinamik bir olgudur. Bu noktada mitolojik olayların veya kahramanların sıkça karşılaşıldığı önemli bir alan da sözlü anlatım ürünlerinden biri olan masallardır. Masallarda pek çok mitolojik olaylar anlatılmakla birlikte masallarda yer alan bazı mitolojik ve olağanüstü varlıklar sayesinde de masalların konusu ve yapısı farklı nitelikler kazanmaktadır. Bu doğrultuda masallarda mitolojik ve olağanüstü varlıklar üzerinden masal kahramanları oluşturulmaktadır. Bu kahramanlar sayesinde bazı masallarda kimi zaman iyiliğin ve kötülüğün savaşı verilirken bazı masallarda da insanoğlunun korktuğu veya saygı duyduğu varlıkların izdüşümü izlenmektedir. Bu kapsamda çalışmada Lazların sözlü kültürüne ait yüz on üç masal metninde yer alan mitolojik ve olağanüstü varlıklar tespit edilerek yorumlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

folklor, mitoloji, masal, olağanüstü varlıklar, Laz masalları

Mythological and Extraordinary Events in Laz Folk Tales

Öz

Mythology is the dialectic of a lived past that surrounds people in language, ritual and depictions. Mythology, which is a perception system interconnected with life, is also a worldview that models this perception. The first and main source of the national contemplation of peoples, their national psychology and their unique features is mythology. Therefore, mythology is a dynamic phenomenon that has a place in many aspects of human life. At this point, an important area where mythological events or heroes are frequently encountered is tales, which is one of the products of oral expression. Although many mythological events are told in the tales, the subject and structure of the tales gain different qualities thanks to some mythological and extraordinary beings in the tales. In some fairy tales, fairy tale heroes are formed through mythological and extraordinary beings. Thanks to these heroes, in some tales, sometimes the battle of good and evil is fought, while in some tales, the projection of beings that are feared or respected by human beings is observed. In this context, the mythological and extraordinary beings in the texts of one hundred and thirteen tales belonging to the oral culture of the Laz were determined and interpreted.

Anahtar Kelimeler

folklore, mythology, tales, creature beings, Laz tales

Kaynakça

• Abaşişi, Nurdoğan (2005). Laz Halk Masalları/Lazuri P̌aramitepe. Çev. Eylem Bostancı. İstanbul: Kolkhis.
• Abaşişi, Nurdoğan (2013). Kançoba P̌aramitepe. İstanbul: Lazika.
• Aça, Mehmet ve Yolcu, Mehmet Ali (2019). “Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel, 345-440.
• Aleksiva, İrfan Ç. (2022). Laz Halk İnançları ve Mitolojisi. Ankara: Heyamola.
• Avcı, Münir Yılmaz (2005). Laz Masalları/LazuriP’arametepe. İstanbul: Sorun.
• Bakırcı, Nedim (2014). “Eflâtun Cem Güney’in ‘Masallar’ Adlı Kitabında Yer Alan Metinlerde Mitolojik Unsurlar”. TÜRÜK Dergisi, 2(4): 37-52.
• Balaban, Tuğrul (2020a). Yazmalara Göre Kerem ile Aslı Hikâyesi ve Raif Yelkenci Nüshası. İstanbul: Kesit.
• Balaban, Tuğrul (2020b). “Masal Masal İçinde Nartanesi Metninin Söylem Analizi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7(1): 252-265.
• Bayat Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi: Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, Celal (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Yurt Kitap Yayın.
• Boratav, Pertev Naili (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek.
• Bucaklişi, İsmail vd.(2007). Didi Lazuri Nenapuna/Büyük Lazca Sözlük. İstanbul: Chivi Yazıları.
• Çelik, Adil (2018). “Doğaüstü Varlıklar ve Anlatılar Üzerine İncelemeler”. Türk Toplumunun Sözel Belleğindeki Al Karası Tasarımları Üzerine. Ed. Altuğ Ortakçı. İstanbul: Kesit, 71-84.
• Eliade, Mircea (2016). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: Alfa.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Hançerlioğlu, Orhan (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Kaya, Doğan (2007) Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı.
• Özdemir, Deniz Serdar (2019). Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, Özhan (2005). “Ciniviz, Çiniviz”. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, C.1. İstanbul: Heyamola.
• Sarıkaya, Seçkin (2018). Türklerin Şeytani Masalları-Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum.
• Şahin, M. Süreyya (1993). “Cin”. İslam Ansiklopedisi, C.8. Ankara: TDV.
• Yücel, Ayşe (1998). “Masallarda Dev ve Yaradılış Destanındaki Benzerleri”. Milli Folklor, 39: 38-45.