Âşık Veysel Şiirlerinde Ulu Ana Arketipinin Sembolleri

Yıl 2023, Sayı: 19, 137 - 151, 10.12.2023

Işılay Kara Tekgül , Merve Günaltay Başak

https://doi.org/10.46250/kulturder.1372856

Öz

Bu çalışmada, Âşık Veysel şiirlerinde bulunan ulu ana arketipinin sembolleri, analitik psikoloji kuramının esaslarıyla incelenmiştir. Carl Gustav Jung tarafından geliştirilen analitik psikoloji kuramına göre psişeyi şekillendiren temel unsurların başında anne gelmektedir ancak analitik psikolojide anne, yalnızca bireysel anne ile sınırlı bir kavram değildir; aynı zamanda kolektif bilinç dışının örtük ve kadim sembollerinden de biridir. Bu incelemede Âşık Veysel’in şiirlerinde bireysel anneden ulu ana arketipine kadar “anne” ve “annelik” kavramları ve imgelerinin neler olduğu tespit edilmiştir. İlk olarak şiirlerden hareketle Âşık Veysel’in annesi Gülizar Hanım’ın “sevme, avutma, büyütme, koruma, okutma, vatan- millet sevgisi aşılama” gibi olumlu tutumları ortaya çıkarılmıştır. Bu sayede Âşık Veysel’in insancıl, ahlaklı ve vatansever özelliklerinin gelişmesinde, annesinin oldukça önemli bir rol oynadığı tespit edilmiştir. Akabinde incelemenin merkezinde yer alan ulu ana arketipinin evrensel sembolleri ile farklı kültür coğrafyalarındaki karşılıklarından bahsedilmiştir ve Âşık Veysel şiirlerinde ulu ana arketipinin “su, toprak, ağaç” olmak üzere üç belirgin sembolü olduğu ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Analitik psikoloji, Âşık Veysel, şiir, sembol, ulu ana arketipi

The Symbols of the Great Mother Archetype in the Aşık Veysel Poems

Öz

In this study, the symbols of the great mother archetype in the poems of Aşık Veysel are analyzed with the principles of analytical psychology theory. According to the theory of analytical psychology developed by Carl Gustav Jung, the mother is one of the basic elements that shape the psyche, but in analytical psychology, the mother is not a concept limited to the individual mother; it is also one of the implicit and ancient symbols of the collective unconscious. In this analysis, the concepts or images of "mother" and "motherhood" from the individual mother to the great mother archetype in Aşık Veysel's poems were determined. First of all, based on the poems, the positive attitudes of Ms. Gülizar, Aşık Veysel's mother, such as “loving, comforting, raising, protecting, educating, instilling love for homeland and nation” were revealed. In this way, it was seen that his mother played a very important role behind Aşık Veysel's humane, moral and patriotic characteristics. Subsequently, the universal symbols of the great mother archetype, which is at the center of the analysis, and their equivalents in different cultural geographies were mentioned and it was revealed that there are three distinct symbols of the great mother archetype in Aşık Veysel’s poems: “water, earth, tree”.

Anahtar Kelimeler

Analytical psychology, Âşık Veysel, poetry, symbol, great mother archetype

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Binyazar, Adnan (1971). Uzun İnce Bir Yolda Âşık Veysel. İstanbul: Tel Yayınları.
• Çeribaş, Mehmet (2011). “Âşık Veysel’in Duygu ve Düşünce Dünyasında Toprak”. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 134: 70-72.
• Çolak, Selma. (2023). Türk Mitolojisi 101. İstanbul: Say Yayınları.
• Eliade, Mircea (2015). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ergülen, Haydar (2015). “Âşık Veysel Şiirinde Alevi-Bektaşi Düşüncesinin Cumhuriyet Düşüncesiyle Yakınlığı”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu (Sivas 24-25 Mayıs 2015). Sivas: Sivas Valiliği Orta Anadolu İl Kültür Ve Turizm Kalkınma Ajansı Müdürlüğü, 43-52.
• Erzincan Kına, Kıymet (2022). Umay Ana’dan Al Karısı’na Atlı Gelip Yaya Kalanlar. İstanbul: Temkeş.
• Fidan, Süleyman ve Aydoğan, Gülbeyaz (2023). “Damlanın Yolculuğuna Farklı Bakışlar: Seyr-i Sülûk ve Monomit Çerçevesinde Âşık Daimi’nin Bir Şiiri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 43: 1100-1118.
• Gardin, Nanon vd. (2014). Larousse Semboller Sözlüğü. Çev. Beyza Akşit. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Günay, Umay (1993). “Âşık Veysel ve Âşık Tarzı Şiir Geleneği”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1): 21-42.
• Harmancı, Meriç (2014). “Kutlu Başlangıçtan Ebedî İstirahatgaha: Türk Tasavvuf Edebiyatında Toprak Algısı”. Divân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13: 23-38.
• Jung, Carl Gustav (2016a). Analitik Psikoloji Sözlüğü. Çev. Nur Nirven. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jung, Carl Gustav (2016b). Feminen Dişilliğin Farklı Yüzleri. Çev. Tuğrul Veli Soylu. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Jung, Carl Gustav (2018). Seçme Yazılar. Çev. Levent Özşar. İstanbul: Alfa.
• Jung, Carl Gustav (2019a). Dönüşüm Sembolleri. Çev. Firuzan Gürbüz Gerhold. İstanbul: Alfa.
• Jung, Carl Gustav (2019b). Dört Arketip. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaca Küçük, Şeyma (2022). “Jorge Luis Borges ve Sezai Karakoç’ta Gül İmgesi”. Söylem Filoloji Dergisi, 7(2): 455-472.
• Koçak, Aynur (2016). Mitlerle Varoluş Yolculuğu. İstanbul: Alfa.
• Koçak, Aynur, Gürçay, Serdar (2017). “Anne Arketipi Ekseninde Uygur Destanları”. Turkish Studies, 12(5): 265-278.
• Leeming, David ve Page, Jake (2019). Tanrıça Mitleri. Çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Say Yayınları.
• Mascetti, Manuela Dunn (2000). İçimizdeki Tanrıça: Kadınlığın Mitolojisi. Çev. Belkıs Çorakçı. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Neumann, Erich (1974). The Great Mother. New York: Princeton University Press.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi I- II. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özdemir, Ahmet (2015). “Tasavvuf Felsefesi İçinde Âşık Veysel”. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu (Sivas 24-25 Mayıs 2015). Sivas: Sivas Valiliği Orta Anadolu İl Kültür Ve Turizm Kalkınma Ajansı Müdürlüğü, 113-123.
• Şatıroğlu, Veysel. (1991). Dostlar Beni Hatırlasın. Der. Ümit Yaşar Oğuzcan. İstanbul: Özgür Yayın Dağıtım.
• Şenel, Süleyman. (2022). Aşık Veysel. İstanbul: İBB Yayınları.
• Şenocak, Ebru (2017). “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Toprak Ana”. Turkish Studies, 12: 503-518.
• Yolcu, Mehmet Ali (2014). Babasız Gebelik Mitleri Bağlamında Türk Mitolojisinde Gök-Yer Dikotomisi ve Ana Tanrıça Kültünün İzleri”. Hitit Üniversitesi SBE Dergisi, 7(1): 70-92.
• Yonar, Gönül. (2015). Yaratılış Mitolojileri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.