20. Yüzyıl Âşık Şiiri Geleneğinde Kadın Âşıklar

Yıl 2024, Sayı: 20, 373 - 385, 10.03.2024

Tuğba Bora

https://doi.org/10.46250/kulturder.1418902

Öz

Âşıklık geleneği, kendine özgü icra töresi, geleneğe dayalı yapısı, âşıklığı sürdürmek için uyulması gereken kuralları olan bir gelenektir. Gelenek, Türk edebiyatının önemli bir dalı olarak günümüze kadar yaşatılmış, Türk halkının duygu, düşünce, inanç ve değerlerini dile getirmiştir. Gelenek içinde kadın âşıkların çoğunlukla göz ardı edildiği görülse de bu alandaki çalışmalar azımsanamayacak sayıda kadın âşığın varlığını ortaya koymaktadır. Kadın âşıklarla ilgili müstakil bir çalışmaya duyulan ihtiyacı tespit eden Behiye Köksel, 20. Yüzyıl Âşık Şiiri Geleneğinde Kadın Âşıklar isimli çalışmasıyla, bu alana önemli bir katkı sağlamıştır. Eser giriş ve sonuç kısımları dışında beş bölümden oluşmaktadır. Eserin giriş kısmında ana hatlarıyla Türk kültüründe ve halk edebiyatında kadının yerinden bahsedilir. Birinci bölümde literatür değerlendirmesine yer verilirken ikinci bölümde kadın âşıkların yetişme şartları ve sanatlarının icra ettikleri ortam bağlamında değerlendirmeler yapılmıştır. Üçüncü bölümde âşık kavramının ve âşıklık geleneğinin açıklanarak kadınların gelenek içindeki yerine değinildiği görülmektedir. Dördüncü bölümde kadın âşıkların sosyal rolleri ve bu rollerin şiirlerindeki yansımaları incelenir. Beşinci bölümde ise kadın âşıkların şiirlerinden örnekler gelenek bağlamında değerlendirilir.

Anahtar Kelimeler

kadın âşık, ozan, âşıklık geleneği, kitap incelemesi, folklor

Female Minstrel in the 20th Century Minstrel Poetry Tradition

Öz

Minstrelsy tradition is a tradition that has its own performance custom, tradition-based structure, and rules that must be followed to maintain minstrelsy. The tradition has been kept alive until today as an important branch of Turkish literature and has expressed the feelings, thoughts, beliefs and values of the Turkish people. Although it seems that female minstrels are mostly ignored in the tradition, studies in this field reveal the existence of a significant number of female minstrels. Behiye Köksel identified the need for an independent study on female lovers. She made a significant contribution to this field with her work titled Female Minstrels in the 20th Century Minstrel Poetry Tradition. The work consists of five chapters except the Introduction and Conclusion parts. In the introduction of the work, the place of women in Turkish culture and folk literature is briefly mentioned. While the first part includes literature evaluation, in the second part, evaluations are made in the context of the upbringing conditions of female minstrels and the environment in which they perform their art. In the third chapter, the concept of minstrel and the tradition of minstrelsy are explained and the place of women in the tradition is mentioned. In the fourth chapter, the social roles of female minstrels and the reflections of these roles in their poems are examined. In the fifth chapter, examples from the poems of female minstrels are evaluated in the context of tradition.

Anahtar Kelimeler

female minstrel, minstrel, tradition of minstrelsy, book review, folklore

Kaynakça

• Artun, Erman (2005). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Asan, Veli (1997). Tahtacı Türkmen Ozanları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başgöz, İlhan (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Çınar, Sevilay (2008). 20. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Kadın Âşıklar. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çobanoğlu, Aysun (2006). Âşık Sarıcakız Hayatı-Sanatı-Şiirleri. İstanbul: Ürün Yayınları.
• Ekici, Metin (2018). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara. Akçağ Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1988). Halk Şiiri Antolojisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ergun, Sadettin Nüzhet ve Uğur, Mehmet Ferid (2002). Konya Vilayeti Halkiyat ve Harsiyatı. Konya: Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• Halıcı, Feyzi (1992). Âşıklık Geleneği ve Günümüz Halk Şairleri Güldeste. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Kalkan, Emir (1991). XX. Yüzyıl Türk Halk Şairleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, Doğan (2009). Sivas Halk Şairleri. Sivas: Sivas Valiliği Yayınları.
• Köksel, Behiye (2012). 20. Yüzyıl Âşık Şiiri Geleneği İçinde Kadın Âşıklar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, Fuat (1962). Türk Saz Şairleri. Ankara: Milli Kültür Yayınları.
• Manya, İlkin (1983). Halk Şiirinde Ana Sesi, Kadın Ozanlar Antolojisi. İstanbul: İnanç Yayınları.
• Melikof, İrene (2008). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Özmen, İsmail (1998). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi I-V. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim ve Karadavut, Zekeriya (1998). Âşıkların Diliyle Cumhuriyet. Ankara: TDK Yayınları.
• Sever, Mustafa (2010). “Âşık Tarzı Kültür Geleneğinde Günümüz Kadın Âşıkları”. Türkbilig. 20: 97-106.
• Şenkul Sağlam, Hülya (2007). Alevi Bektaşi Kültüründe Kadın. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşlıova, Mete (2009). “Kadın Temsilcileriyle Birlikte Çorum’da Halk Şiiri ve Âşık Tarzı Üzerine Tespit ve Öneriler”. Turkish Studies. 4(8): 83-99.
• Turan, Fatma Ahsen (2011). Sazın ve Sözün Sultanları, Yaşayan Halk Şairleri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• URL-1: “Behiye Köksel”. https://akbis.gantep.edu.tr/detay/?A_ID=192933_prof-dr-behiye-koksel (Erişim: 02.02.2024).
• URL-2: “Behiye Köksel”. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (Erişim: 02.02. 2024).
• URL-3: “Kaya, Doğan (2011). İrsiyet, Âşıklık ve Beş Âşık”. https://dogankaya.com/fotograf/irsiyet,_asiklik_ve_bes_asik.pdf (Erişim: 09.02.2024).