Death and Mourning Rituals: An Evaluation on the Axis of Religion, Modernism, and Western Civilizations

Yıl 2024, Sayı: 20, 323 - 344, 10.03.2024

Nurullah Yelboğa

https://doi.org/10.46250/kulturder.1419025

Öz

Death was considered a part of life in the past; With the dominance of modern life, it has been ignored, treated as if it did not exist, and attempts have been made to remove it from life. These attitudes exhibited in the modern period have caused mourning to be experienced in secret, funeral ceremonies to lose their importance, and cemeteries to be established outside (far enough) from residential areas. Therefore, the phenomenon of death and mourning rituals, which initially belonged to the society, over time turned into a phenomenon that belonged to the family and close circle and was undertaken by a small group. When looked at from the perspective of belief systems that influence mourning styles, it can be seen that mourning and bereavement are not considered appropriate in the Christian tradition, and therefore extreme mourning actions are prohibited. In the Jewish tradition, mourning and rituals represent an important dimension of the death event and adherence to mourning customs is shown. However, today, the ceremonies and mourning customs held in both Western Christian and Jewish societies have lost their former glory and importance. Looking at the situation from the perspective of Islamic understanding, it is seen that mourning rituals were accepted as sacred duties before Islam, but prolonged and excessive mourning rituals were prohibited with Islam. As a result, excesses in rituals and mourning were not considered appropriate, and death and mourning rituals continued to exist within the limits set by religious and cultural elements. Modernism dealt the real blow to the ceremonies and mourning customs shaped around death.

Anahtar Kelimeler

death, religion, modernism, grief, mourning rituals

Ölüm ve Yas Ritüelleri: Din, Modernizm ve Batı Medeniyetleri Ekseninde Bir Değerlendirme

Öz

Geçmişte hayatın bir parçası olarak kabul edilen ölüm; modern hayatın baskın hale gelmesiyle görmezden gelinmiş, “yokmuş gibi” davranılmış ve hayatın içinden koparılıp atılmaya çalışılmıştır. Modern dönemde sergilenen bu tutumlar ise yasın gizli yaşanmasına, cenaze törenlerinin önemini yitirmesine ve mezarlıkların yerleşim alanlarının dışına (yeterince uzak) kurulmasına sebep olmuştur. Dolayısıyla başlangıçta topluma ait olan ölüm fenomeni ve yas ritüelleri, zamanla aile ve yakın çevreye ait ve küçük bir grup tarafından üstlenilen bir olguya dönüşmüştür. Yas tutma biçimleri üzerinde etkili olan inanç sistemleri boyutuyla bakıldığında Hristiyan geleneğinde yas ve matemin uygun görülmediği ve dolayısıyla aşırılığa giden yas eylemlerinin yasaklandığı görülmektedir. Yahudi geleneğinde ise yas ve matem, ölüm olayının önemli bir boyutunu temsil etmekte ve yas adetlerine bağlılık gösterilmektedir. Ancak günümüzde hem Batı Hristiyan hem de Yahudi toplumlarında düzenlenen törenler, merasimler ve yas adetleri eski görkemini ve önemini kaybetmiştir. İslam anlayışı perspektifiyle duruma bakıldığında ise yas adetlerinin, İslamiyet öncesinde kutsal görev olarak kabul edildiği ancak uzun süreli ve taşkınlık derecesinde tutulan yas adetlerinin İslamiyet ile birlikte yasaklandığı görülmektedir. Sonuç olarak, ritüel ve yas tutmada aşırılık uygun görülmemiş, inançsal ve kültürel ögelerin biçtiği sınırlar ölçüsünde ölüm ve yas ritüelleri varlığını sürdürmüştür. Ölüm etrafında şekillenen törenlere ve yas adetlerine ise asıl darbeyi modernizm vurmuştur.

Anahtar Kelimeler

ölüm, din, modernizm, yas, yas ritüelleri

Kaynakça

• Aries, Philippe (2004). "Ölüm Döşeğinden Mezara”. Çev. Bülent O. Doğan. Cogito, 40: 214–241.
• Aries, Philippe (2020). Batı’da Ölümün Tarihi. Çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Everest Yayınları.
• Aykut, A. Sait (2004). “Ölüm: Aşk ve İnanç Renginde”. Cogito, 40: 192–211.
• Baggerly, Jennifer & Abugideiri, Salma E. (2010). "Grief Counseling for Muslim Preschool and Elementary School Children”. Journal of Multicultural Counseling and Development, 38(2): 112–124.
• Baktır, Mustafa (2000). “İhdâd”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• Bauman, Zygmunt (2018). Ölümlülük, Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Becvar, Dorothy S. (2003). In the Presence of Grief. New York: Guilford Press.
• Berger, Peter L. (1999). “Sekülerizmin Gerilemesi”. Çev. Ali Köse. Liberal Düşünce, 14(4): 84–95.
• Cengiz, Daimi (2020). “Bir Ağıt Neye Muktedirdir? Zegeriye Ağıtı Örneği”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1): 72–83.
• Cicero, Marcus T. (2019). Ölüme Övgü. Çev. Cana Aksoy. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çağrıcı, M. (2003). “Matem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• Çolak, Gamze Vesile ve Hocaoğlu, Çiçek (2021). "Kayıp ve Yas: Bir Gözden Geçirme”. Cyprus Turkish Journal of Psychiatry & Psychology, 3(1): 56–62.
• Dastur, Françoise (2019). Ölümle Yüzleşmek: Felsefi Bir Soruşturma. Çev. Sinan Oruç. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Denknalbant Çobanoğlu, Ayşe (2019). "İran’da Muharrem Ayı Aşure Törenlerinde (Taziye) Kullanılan Litürjik Bir Obje: Hz. Hüseyin’in Sancağını Temsilen Alem”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 92: 171–206.
• Durmuşoğlu, Kadriye ve Ataman, Kemal (2018). "Kutsaldan Sekülere: Değişen Ölüm Algısı Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1): 123–149.
• El-Hakîm, Suad (2005). İbnü’l-Arabi Sözlüğü. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, Mircea (2020). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Erdiç, Şaban (2017). "Anadolu’da Ölümle İlgili İnanç ve Uygulamalara Sosyolojik Bir Yaklaşım: Elmalı Yöresi Örneği”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(1): 147–178.
• Frazer, James G. (2004). Altın Dal: Dinin ve Folklorun Kökleri. Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları.
• Frazer, James G. (2005). The Golden Bough: A Study of Magic and Religion. New York: Macmillan.
• Geertz, Clifford (1960). The Religion of Java. Chicago: University of Chicago.
• Gençel Efe, Zehra (2019). İlk Dönem İslam Toplumunda Ölüm, Techiz ve Defin. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Giddens, Anthony (2020). Modernliğin Sonuçları. Çev. Ersin Kuşdil. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gorer, Geoffrey (1955). "The Pornography of Death”. Encounter, 49–53.
• Harman, Ömer Faruk (2003). “Matem”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• Hökelekli, Hayati (2016). Din Psikolojisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Huizinga, Johan (1997). Ortaçağın Günbatımı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi.
• Işık, Zehra (2013). Ebeveyni Ölen Yetişkinlerde Dini Başa Çıkma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İmam-ı Gazali (2007). Ölüm Korkusu ve Şiddeti. Çev. Harun Ünal. İstanbul: Şenyıldız Yayınevi.
• Kellehear, Allan (2012). Ölümün Toplumsal Tarihi. Çev. Tuğçe Kılınç. İstanbul: Phoenix Yayınevi.
• Obayashi, Hiroshi (1992). Death and Afterlife: Perspectives of World Religions. New York: Praeger Publisher.
• Ökten, Kaan H. (2016). Ölüm Kitabı: Ölüm Düşüncesinin Temel Metinleri. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Özman, Recep (2016). "Arapgir Onar Köyü Kaya Mezarları”. Tarih Dergisi, 62(2): 1–36.
• Öztürk, Emine (2016). Taziye Gelenekleri ve Ziyaret Fenomeni (Kars Örneği). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Park, Crystal L. & Halifax, Roshi J. (2021). “Religion and Spirituality in Adjusting to Bereavement: Grief as Burden, Grief as Gift”. Grief and Bereavement in Contemporary Society, London: Routledge, 355-363.
• Rubin, Simon S. & Yasien-Esmael, Hend (2004). Loss and Bereavement among Israel's Muslims: Acceptance of God's Will, Grief, and the Relationship to the Deceased”. Omega: Journal of Death and Dying, 49(2): 149–162.
• Rutty, Jane E. (2016). "Religious Attitudes to Death”. Encyclopedia of Forensic and Legal Medicine 4. Amsterdam: Elsevier, 88–108.
• Spellman, W. M. (2017). Ölümün Kısa Bir Tarihi. Çev. Ahmet Bora Pekiner. İstanbul: Can Yayınları.
• Şentürk, Nurettin (2015). “Hadislere Göre Şeytan”. AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5): 139-165.
• Uludağ, S. (1988). “Ağıt”. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV.
• URL-1: “Diyanet Hadislerle İslam”. www.diyanet.gov.tr (Erişim: 04.03.2021).
• Walter, Tony (2002). The Revival of Death. London: London: Routledge.
• Yıldırım, Duran Ali (2019). "Cahiliye’den İslam’a Kur’an’ın Gerçekleştirdiği Karakter Değişimi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 48: 423–459.