Contributions of Tahsin Demiray’s Publishing Activities to the New Culture Construction of the Republic

Yıl 2024, Sayı: 23, 357 - 389, 10.12.2024

Üzeyir Aygördü

https://doi.org/10.46250/kulturder.1535991

Öz

The will of the Republic, parallel to the reorganization of the state under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk, initiated a series of revolutionary movements that organized social and cultural life in the example of Western civilization. The need to convey the idea of “Catching up with contemporary civilization” to the Turkish people and ensure that it is accepted with a national feeling revealed the need for visual, auditory and written publishing activities. Since there was no television and radio broadcasting in the early years of the Republic, this task was carried out together with the support of civil written publishing activities in addition to the official written publications of the state. At this point, the contributions of the figures and publishing houses involved in written publishing activities to the construction of the new culture of the Republic gain importance. Tahsin Demiray was among the first publishers of the Republic with the Turkish Children’s Literature Publications House, School Publications Dormitory, Turkey Publishing House and Turkey Printing House that he founded. During his nearly half-century of writing and publishing, he has contributed numerous periodicals and copyrighted works to Turkish cultural life that appeal to children, women and the general readership. It is seen that he has given significant momentum to the cultural change in the Turkish social structure, especially with periodicals that appeal to children and women readers. In this research, it has been attempted to determine Tahsin Demiray’s contributions to the new cultural construction of the Republic through his publishing activities.

Anahtar Kelimeler

Tahsin Demiray, Türkiye Publishing House, Republic, cultural construction, social change

Tahsin Demiray’ın Yayıncılık Faaliyetlerinin Cumhuriyetin Yeni Kültür İnşasına Katkıları

Öz

Cumhuriyet iradesi, Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde devletin yeniden teşkilatlanmasına paralel olarak, Batı medeniyeti örnekliğinde sosyal ve kültürel hayatı düzenleyen bir dizi inkılâp hareketini başlatmıştır. “Muasır medeniyeti yakalama” fikrinin, Türk halkına ulaştırılması ve milli bir hissiyatla kabul görmesini sağlama ihtiyacı ise; görsel, işitsel ve yazılı yayıncılık faaliyetlerine olan ihtiyacı ortaya çıkarmıştır. Cumhuriyetin ilk yılları itibariyle televizyon ve radyo yayıncılığının olmaması sebebiyle bu görev, devletin resmi yazılı yayınları yanında, sivil yazılı yayıncılık faaliyetleri de desteklenerek birlikte yürütülmüştür. Bu noktada yazılı yayıncılık faaliyetlerinde bulunan şahsiyetlerin ve yayınevlerinin, Cumhuriyetin yeni kültür inşasına katkıları önem kazanmaktadır. Tahsin Demiray, kurucusu olduğu Türk Çocuk Edebiyatı Neşriyat Evi, Mektep Neşriyat Yurdu, Türkiye Yayınevi ve Türkiye Basımevi ile Cumhuriyetin ilk yayıncıları arasında yer almıştır. Yarım asra yakın yazarlık ve yayıncılık hayatı boyunca çocuk, kadın ve genel okur kitlesine hitap eden çok sayıda süreli yayını ve telif eseri Türk kültür hayatına kazandırmıştır. Türk toplum yapısındaki kültürel değişime, özellikle çocuk ve kadın okurlara hitap eden süreli yayınlarla önemli bir ivme kazandırdığı görülmektedir. Bu araştırmada Cumhuriyetin yeni kültür inşasına Tahsin Demiray’ın yayıncılık faaliyetleriyle yaptığı katkılar tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tahsin Demiray, Türkiye Yayınevi, Cumhuriyet, kültür inşası, toplumsal değişim

Kaynakça

• Akın, İdris (2019). Yıldız Dergisi (1938-1954) Odağında Sinema Dergiciliği ve Modernleşmeye Bir Bakış. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akis (13 Nisan 1963). “Yurtta Olup Bitenler”, 13-14.
• Alabaş, Ramazan (2018). “Çocuk Haftası Dergisi ve Çocuk Eğitimi Açısından İncelenmesi”. Kastamonu Education Journal, 26(5): 1765-1784.
• Alpay, Meral (2012). “Türk Çocuk Edebiyatı”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 8-9: 167-191.
• Armağan, Mustafa (2007). Osmanlı Geriledi mi? İstanbul: Etkileşim.
• Asar, Ahmet ve Yeşilyurt, Erhan (2017). “Çocuk Haftası Dergisinin Çocuk Edebiyatı Açısından İncelenmesi”. Karaelmas Jaurnal Educational Sciences, 5: 296-315.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2015). Nutuk. Ankara: Kaynak Yayınları.
• Aydar, Özkan (2010). Muhafazakârlık ve Tahsin Demiray. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cantek, Levent (2014). Türkiye’de Çizgi Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çıkla, Selçuk (2005). “Tazimattan Günümüze Çocuk Edebiyatı ve Bazı öneriler”. Hece Dergisi, 104-105: 89-107.
• Davaz, Aslı (1998). Kadın Süreli Yayınlar Bibliyografyası: 1928-1996 Hanımlar Âlemi’nden Rosa’ya. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Demiray, Tahsin (1955). Arkada Bıraktığım Küçük İşaret Taşları (1948–1950 Makaleler). İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Demiray, Tahsin (1956). 1950–1953 Hatıralık Fiske Taşları. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Demiray, Tahsin (2 Mayıs 1936). “Atatürk”. Yavrutürk, 1: 3.
• Demiray, Tahsin (Nisan 1937). “Niçin Ev-İş”. Ev-İş, 1: 3.
• Demirci, Haydar Ali (2013). “Prens Sabahaddin Yolunda Bir Türk Milliyetçisi: Tahsin Demiray ve Çok Partili Siyasî Hayata Geçiş Süreci İçinde Ziya Gökalp Eleştirisi”. Liberal Düşünce, (18)71: 187-201.
• Ertürk, Recep (2012). “Cumhuriyet Döneminde Bir Le Playcı Tahsin Demiray”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, (3)1: 107-146.
• Eyigün, Zeynep (2013). Resimli Mecmua’da Edebî Faaliyetler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güngör, Erol (1996). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken.
• İlaslan, Süleyman (2014). “Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının Kuruluşu Üzerine Temel Tartışmalar: Kalkınma, Eğitim ve Güvenlik”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, (69)3: 481-510.
• İnalcık, Halil (2007). “Osmanlı Tarihinde Dönemler”. Osmanlı Geriledi mi? Haz. Mustafa Armağan. İstanbul: Etkileşim, 81-100.
• Kadızade, Esma D. ve Kılıç, Kübra (2021). 1924-1925 Tarihli Çocuk Gazetesi Haftalık Resimli Gazetemiz. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Kaya, Murat (2007). Yeni Yol Dergisinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kinross, Lord (2005). Kutsal Anadolu Toprakları. Çev. Gül Yılmaz. İstanbul: Nokta Kitap.
• Kinross, Lord (2006). Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu. Çev. Necdet Sander. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Koç, Nurgün (2012). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Radyo”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (8)5: 69-103.
• Kütükoğlu, Mübahat S. (2001). Tarih Araştırmalarında Usul. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Limoncuoğlu, Alihan (2018). “Türkiye’de Üçüncü Yolun Başı; Millet Partisi (1948)”. Akademik Hassasiyetler, 5(10): 145-155.
• Meriç, Cemil (2018). Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Milli Kütüphane (1960). Türkiye Bibliyografyası 1954. Ankara: Bereket.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1956a). Türkiye Bibliyografyası 1955 I-III. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1956b). Türkiye Bibliyografyası 1956 I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1956c). Türkiye Bibliyografyası 1956 II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1956d). Türkiye Bibliyografyası 1955 IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1958). Türkiye Bibliyografyası 1957 IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1959). Türkiye Bibliyografyası 1958 I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1960). Türkiye Bibliyografyası 1959 I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1961). Türkiye Bibliyografyası 1960 I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1964a). Türkiye Bibliyografyası 1963 I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1964b). Türkiye Bibliyografyası 1963 III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1965a). Türkiye Bibliyografyası 1964 II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1965b). Türkiye Bibliyografyası 1964 III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1968). Türkiye Bibliyografyası 1967 IV. İstanbul: MEB.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1970). Türkiye Bibliyografyası 1969 II. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü (1971). Türkiye Bibliyografyası 1971 I. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Okay, Cüneyd (2006). “Eski Harfli Çocuk Dergileri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (4)7: 511-518.
• Ortaylı, İlber (2007). Avrupa ve Biz. Ankara: Turan Kitapevi.
• Özen, Hatice (1990). Tarihsel Süreç İçinde Türk Kadınının Gazete ve Dergileri (1868–1990), İstanbul: (Yayınevi yok).
• Öztekin, Hülya (2019). “Tek Parti Dönemi Çocuk Dergilerinde ‘İdeal Türk Çocuğu’nun İnşası: Yavrutürk ve Cumhuriyet Çocuğu Dergileri Üzerine Bir İnceleme”. Erciyes İletişim Dergisi, 6(2): 1229-1254.
• Pınar, Mehmet (2017). “Anadoluculuk Ekseninde Türkiye Köylü Partisi (1952 -1958)”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi SBE Dergisi, 37: 317-340.
• Sanlı, Ferit Salim (2017). “Türk Sağındaki Politik Çatallaşmaya Adalet Partisinden Bakmak: 1961-1967 Yılları Arası AP İçerisinde Yaşanan ‘Müfrit-Mutedil’ Mücadelesi ve Bu Mücadelenin ‘Türkeş Hareketi’ ile Olan Münasebeti”. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (13)25: 4-49.
• Sınar Uğurlu, Alev (2021). “Cumhuriyeti Yükseltecek ve Yaşatacak Neslin Yetiştirilmesinde Süreli Yayınların Katkısı: Cumhuriyet Çocuğu Dergisi Örneği”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(41): 927-953.
• Sucu, İlyas (2014). Türk Sosyoloji Tarihinde “Sosyal Bilim” Ekolü. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• T.C. Maarif Vekâleti (1933). Türkiye Bibliyografyası Türk Harflerinin Kabulünden Cümhuriyetin Onuncu Yıl Dönümüne Kadar 1928-1933. İstanbul: Devlet Matbaası.
• T.C. Maarif Vekâleti (1954). Türkiye Bibliyografyası 1953 II. İstanbul: Maarif Basımevi.
• T.C. Maarif Vekilliği (1939). Türkiye Bibliyografyası Cilt II Hususi Neşriyat 1928-1938. İstanbul: Devlet Basımevi.
• T.C. Maarif Vekilliği (1955). Türkiye Bibliyografyası 1953 III. İstanbul: Maarif Basımevi.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (1946a). Türkiye Bibliyografyası 1946 II. İstanbul: MEB.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (1946b). Türkiye Bibliyografyası 1946 IV. İstanbul: MEB.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (1946c). Türkiye Bibliyografyası 1946 X. İstanbul: MEB.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (1949). Türkiye Bibliyografyası 1949 IV. İstanbul: MEB.
• T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (1962). Türkiye Bibliyografyası 1939-1948 II. İstanbul: MEB.
• T.C. Milli Eğitim Vekâleti (1953). Türkiye Bibliyografyası 1953 I. Ankara: MEB.
• Taşer, Dündar (1973). Mesele. Ankara: Töre-Devlet Yayınevi.
• Toska, Zehra vd. (1993). İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası. İstanbul: Metis Yayınları.
• Türkiye Köylü Partisi (1952). Türkiye Köylü Partisi Tüzüğü. İstanbul: Türkiye Basımevi.