Kaz Dağı ve Çevresinin Kültürel Varlıkları

Yıl 2024, Sayı: 23, 338 - 356, 10.12.2024

Rüştü Ilgar

https://doi.org/10.46250/kulturder.1566547

Öz

Biga Yarımadası’nda bulunan Kaz Dağı; biyolojik çeşitliliği, temiz havası, manzarası ve mitolojik bir karaktere sahip olması ile eşsiz bir dağdır ve 1993 yılında bir bölümü milli park ilan edilmiştir. Çok sayıda endemik bitkiyi barındırmakta ve birçok yabani hayvana ev sahipliği yapmaktadır. Sahip olduğu zengin su kaynakları sayesinde yörenin su ihtiyacını karşılamakta ve verimli tarım alanları oluşturmaktadır. Kaz Dağı mitolojik geçmişin kültürel birikimi yanında günümüz toplumlarının edinimleriyle sentezlenmiş kültürel zenginliğe sahiptir. Gerek coğrafya gerekse insan faktörü bu olumlulukta büyük öneme sahiptir. Yörede yaşamakta olan farklı etnik kültürlere sahip gruplar oldukça dikkat çekicidir. Çoğunluğu Yörükler oluştururken bunun yanında Fatih Sultan Mehmet zamanında Toroslardan getirilerek buraya yerleştirilen Tahtacı Türkmenleri vardır. Bu Türkmenler, kendilerini Alevi olarak tanımlamakta ve hem inançlarını hem de eski Türk toplumlarında görülen adetleri halen yaşatmaktadırlar. Bu çalışmada Kaz Dağı ve çevresinin coğrafi olarak fiziki ve beşerî özellikleri, özellikle yörede yaşayan toplulukların kültürel değerleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaz Dağı, coğrafya, kültür, kültürel miras, değer

Cultural Reserves of Kaz (Ida) Mountain and Its Near Areas

Öz

Kaz Mountain, located on the Biga Peninsula, is a unique mountain with its biodiversity, clean air, landscape and mythological character, and a section of it was declared a national park in 1993. It hosts many endemic plants and many wild animals. Thanks to its rich water resources, it meets the water needs of the region and creates fertile agricultural areas. Kaz Mountain has a cultural richness synthesized with the acquisitions of today's societies in addition to the cultural accumulation of the mythological past. Both geography and human factors are of great importance in this positivity. The groups with different ethnic cultures living in the region are quite remarkable. While the majority are Yörüks, there are also Tahtacı Turkmens who were brought from the Taurus Mountains during the time of Fatih Sultan Mehmet and settled here. These Turkmens define themselves as Alevis and still keep alive both their beliefs and the customs seen in ancient Turkish societies. In this study, the geographical, physical and human characteristics of Kaz Mountain and its surroundings, especially the cultural values of the communities living in the region, are discussed.

Anahtar Kelimeler

Mount Ida, geography, culture, cultural heritage, value

Kaynakça

• Araz, Nezihe (1984). Anadolu Evliyaları. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Arslan, Yusuf (2017). “Türkistan’dan Tunceli’ye Kurban İnancı”. Milli Folklor, 115: 51-62.
• Baha Said Bey (2000). “Anadolu’da Alevî Zümreleri Tahtacı, Çetmi, Hardal Türkmenleri yahut Yanın Yatır Süregi”. Türkiye’de Alevî-Bektaşî, Ahî ve Nusayrî Zümreleri. Haz. İsmail Görkem. Ankara: Kitabevi, 216-226.
• Bekki, Selahaddin (1996). "Türk Mitolojisi'nde Kurban”. Akademik Araştırmalar, 3: 16-27.
• Bonnefoy, Yves (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü I-II. Çev. Levent Yılmaz. Ankara: Dost Kitabevi.
• Bülent, Eşref (2008). “Anadolu Amulet Geleneğinde Çılkak ve Eski Kültürlerde İzleri”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi. Ankara: AKMB Yayınları, 311-328.
• Cürebal İsa vd. (2012). “Kazdağları Ekosistemi ve Ekolojisi”. Kaz Dağları Ulusal Çalıştayı (2-3 Haziran 2012) Bildiriler Kitabı. Balıkesir: Kazdağı ve Madra Dağı Belediyeler Birliği.
• Dalkesen, Nilgün (2015). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kültüründe Geyik Kültü”. Milli Folklor, 106: 58-69.
• Demirbulat, Özge G. vd. (2015). “El Sanatları ve Turizm İlişkisi Çerçevesinde Türk Halı Dokumacılığının UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesinde Yer Alan Örnekler Doğrultusunda Değerlendirilmesi”. 14. Geleneksel Turizm Paneli. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Rektörlüğü.
• Dinç, Mustafa (2021). “Halk Bilgisinin Beslenme ve Mutfak Kültürüne Dönük Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. Ed. Mustafa Aça. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 288-314.
• Dinç, Mustafa (2022). “Kaz Dağları Kırsal Yaşamında Zeytin Bitkisi Etrafında Gelişen Geleneksel Ekolojik Bilgi Kökenli İnanış ve Uygulamalar”. Kaz Dağları ve Geleneksel Ekolojik Bilgi. Ed. Mehmet Ali Yolcu. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 113-125.
• Dirmenci Tuncay et al. (2006). “A New Species of Matthiola R. Br. (Brassicaceae) From Turkey”. Botanical Journal of the Linnean Society, 151(3): 431-435.
• Doğaner, Suna (2020). “Rekabet Gücünde Coğrafyanın Etkisi: Edremit Yöresi”. Coğrafya Araştırmaları Kitabı. Ed. Abdullah Balcıoğlulları. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 57-82.
• Duymaz Ali (2001). “Kaz Dağı ve Sarıkız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(5): 88-102.
• Duymaz, Ali ve Şahin, Halil İbrahim (2008). “Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(19): 116-126.
• Eliade Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rıfat. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Erel, T. Levent ve Adatepe, Fatih M. (2013). “Kazdağı (İda) Jeoarkeolojisine Bir Yaklaşım”. II. Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu. İzmir: Meta Basım, 13-21.
• Erginer, Gürbüz (1997). Kurban: Kurbanın Kökenleri ve Anadolu’da Kanlı Kurban Ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AKMB Yayınları.
• Eröz, Mehmet (1990). Türkiye’de Alevilik, Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ersal, Mehmet (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi, Çubuk Havzası Örneği. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Genç, Reşat (1997). “Türk İnanışları ile Milli Geleneklerde Renk ve Sarı Kırmızı Yeşil”. Manas 1000 Bişkek Bildirileri. Ankara: AKMB Yayınları.
• Güner, Oğuz Y. ve Oyman, N. Rengin (2007). “Şaman Giysi Unsurları Üzerine Kullanılan Semboller: Türk Kültür Mirası”. Turkish Studies, 12(13): 357-396.
• Hamilton, Edith (2006). Mitologya. Çev. Ülkü Tamer. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Homeros (2012). İlyada. Haz. Ali Taş. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Ilgar, Rüştü (2019). “Kazdağı’na Yönelik Kültür Varlıklarını Koruma Anlayışı, Sistematik, Stratejik Eylem Planlarının Oluşturulması ve Geliştirilmesi”. Milli Mücadelenin 100. Yılında Kuva-yı Milliye Şehri Balıkesir Uluslararası Sempozyumu (19-22 Eylül 2019). Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları, 73-82.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
• Kapukaya, Zeliha. (2018). “İlyada Destanı’nda İda (Kazdağı)”. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 41: 103-116.
• Kehl, Krisztina (1988). Die Tahtacı Vorlaufiger Bericht Über Eine Ethnisch-Religiöse Gruppe Traditioneller Holzarbeiter in Anatolien. Berlin: Verl. Das Arab. Buch.
• Okuyucu, Sena (2016). Kazdağı Milli Parkı ve Yakın Çevresinin UNESCO Kriterlerine Göre Jeopark Potansiyelinin Belirlenmesi ve Eğitim Amaçlı Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Oymak, İskender (2002). “Gökçeada Hıristiyanlarında Kurban Geleneği”. Dini Araştırmalar, 12: 169-180.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II. Ankara: TTK Yayınları.
• Özel, Nihal (1999). Kaz Dağları Orman Vejetasyonu Üzerine Fitososyolojik ve Fitoekolojik Araştırmalar. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öztura Erdal (2010). Truva Tarihi Milli Parkı, Kazdağı Milli Parkı ve Spil Dağı Milli Parkı Ziyaretçilerinin Türkiye’de “Milli Park” Kavramı ve Eğitimi Üzerine Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, İsmail (1996). “Etnografya Müzesinin Önemi”. Art Decor, 43: 196-200.
• Poyraz, Murat (2013). Ekolojik Risk Değerlendirmesi Açısından Kazdağı Milli Parkı. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Roux, Jean Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Satıl Fatih vd. (2006). “Kazdağı Milli Parkı ve Çevresinde Balıkesir Etnobotanik Envanter Çalışması 2004-2006”. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 5: 171-199.
• Selçuk, Ali (2004). Tahtacılar: Mersin Tahtacıları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Soylu, Rasim (2017). “Sanatta ve Kültürde Öpme Ritüelinin Göstergebilim Açısından İncelenmesi”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 60: 269-287.
• Tanyu, Hikmet (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tümen, Gülendam et al. (2000). “Two New Records for Turkey: Satureja Icarica P.H. Davis, Satureja Pilosa Velen”. Turkish Journal of Botany, 24(3): 211-214.
• Uğurlu, Aydın ve Uğurlu, Senem S. (2012). “Kaz Dağları’nda Çarpana ve Dar Dokuma”. Kaz Dağları Ulusal Çalıştayı (2-3 Haziran 2012) Bildiriler Kitabı. Balıkesir: Kazdağı ve Madra Dağı Belediyeler Birliği, 162-166.
• Uğurlu, Senem S. (2018). “Çanakkale-Avunya Halılarında Yıldız Motifi”. 5. Uluslararası Geleneksel ve Yöresel Değerler Sempozyumu (26-28 Ekim 2018). Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• URL-1: www.canakkaleili.com (Erişim Tarihi: 27.05.2020).
• Yıldırım, Tanay B. ve Ölmez, Zuhal (2005). “Koruma Kullanma Kriterleri Açısından Kazdağı Milli Parkı’nın Sınırlarının İrdelenmesi”. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu, 8-10 Eylül 2005. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Yolcu, Mehmet Ali (2020). Kutsaldan Ritüele: Çanakkale Tahtacılarının Geleneksel Dünya Görüşü. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Yolcu, Mehmet Ali; Aça, Mustafa ve Dinç, Mustafa (2023). Homo Naturalis İnsan ve Geleneksel Ekolojik Bilgi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Yörükan, Turhan (2000). Yunan Mitolojisinde Aşk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.