Türk Destanlarında Erkekliğe Geçiş Ritüelleri

Yıl 2024, Sayı: 23, 264 - 285, 10.12.2024

Nadir Nadirgil , Derya Özcan Güler

https://doi.org/10.46250/kulturder.1574551

Öz

Erkeklik, bir konu değil, geniş bir çalışma alanı olarak görülmektedir. Zira içerisinde erkeklikle bağlantılı pek çok konu başlığını barındırır. Bu çalışmada erkeklik alanına, erkekliğe adım atma ritüelleri penceresinden bakılmıştır. Ritüel kavramının temelinde tekrar unsuru yatmakta ve ritüellerin tekrarı sayesinde birey içinde bulunduğu durumdan yeni bir hale geçiş sağlamaktadır. Destanlarda yer alan erkekliğe geçiş uygulamaları da birbirine benzer özelliklerde tekrar etmekte ve kahraman bu geçişlerle eski benliğinden çıkarak yeni bir benliğe kavuşmaktadır. Bu bakımdan söz konusu erkekliğe geçiş uygulamaları, ritüel başlığı altında değerlendirilmiştir. Destanlarda yer alan ve “baş kesip kan dökme” ifadesi altında toplanabilecek olan erkekliğe geçiş ritüelleri, kahramanın macerasının devamını sağlayan bağlayıcı unsur olarak görülmektedir. Toy bir çocukken, kazandığı bir zafer sonrası kendini kanıtlayan kahraman, erkeklerin dünyasında kendine yer bulacak ve böylelikle hem evlenme hakkını elde edecek hem de statü sahibi olacaktır. Zira erkekliğe geçişin tamamlanamadığı hikâyelerde kahramanın macerası yarım kalmakta ve bir başka kahraman başrole onun yerine yükselmektedir. Erkekliğe geçiş olarak sözü geçen ritüeller, Türk destan dünyasının temel eserleri olan Oğuz Kağan, Dede Korkut ve Köroğlu Destanları üzerinden yorumlanmıştır. Bu noktada çalışmanın amacı “toy bir çocuk, hangi eylemleri yerine getirdikten sonra gerçek bir kahramana/erkeğe dönüşmektedir” sorusuna yanıt aramaktır.

Anahtar Kelimeler

toplumsal cinsiyet, erkeklik, erkekliğe geçiş, ritüel, destan

Rituals of Transition to Manhood in Turkish Epics

Öz

Masculinity is seen as a broad field of study, not a subject. Because it contains many topics related to masculinity in it. In this study, the field of masculinity was examined from the window of the rituals of stepping into masculinity. The basis of the concept of ritual is the element of repetition, and thanks to the repetition of rituals, the individual makes a transition from the situation he is in to a new state. The transition to manhood practices included in the epics are also repeated with similar characteristics, and the hero gets a new self by getting out of his old self with these transitions. In this regard, the transition to masculinity practices in question have been evaluated under the title of ritual. The rituals of transition to manhood, which are included in the epics and can be collected under the phrase “beheading and shedding blood”, are seen as the binding element that ensures the continuation of the hero's adventure. As a naive child, the hero who proves himself after a victory he has won will find a place in the world of men and thus will have both the right to marry and the status. Because in stories where the transition to manhood cannot be completed, the hero's adventure remains unfinished and another hero ascends to the abbot in his place. The rituals mentioned as the transition to manhood have been interpreted through the Epics of Oğuz Kağan, Dede Korkut and Köroğlu, which are the basic works of the Turkish epic world. At this point, the purpose of the study is to look for an answer to the question “what actions does a toy child turn into a real hero/man after performing”.

Anahtar Kelimeler

gender, masculinity, transition to manhood, ritual, epic

Kaynakça

• Arık, Efe (2016). “Erkeklik Çalışmaları”. Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları. Hazırlayan: Feryal Saygılıgil. Ankara: Dipnot Yayınları, 229-246.
• Armstrong, Karen (2014). Mitlerin Kısa Tarihi. Çev. Dilek Şendil. İstanbul: Merkez Kitapları.
• Bang, W. ve Arat, Reşit R. (1936). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, Hale Borak vd. (2017). Erkekliğin Türkiye Halleri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bozok, Mehmet (2009). “Erkeklik İncelemeleri Alanındaki Başlıca Kuram ve Yaklaşımların Sosyalist Feminist Bir Eleştirisine Doğru”. VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Connell, Robert William (2016). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Duman, Mustafa (2022a). Eril Kültür. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Duman, Mustafa (2022b). “Toplumsal Cinsiyet ve Erkeklik Çalışmaları Açısından Folklorun Niteliği ve Bir Yöntem Denemesi”. Folklor Akademi Dergisi, 5(2): 461-473.
• Duymaz, Ali (2004). “Dede Korkut Kitabı’nda Alplığa Geçiş ve Topluma Katılma Törenleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 46(1): 39-50.
• Duymaz, Ali (2005). Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut’a Toy Geleneğinin Simgesel Anlamı ve Türk Paylaşım Modeli”. Karadeniz Araştırmaları, 5(5): 37-60.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kaplan, Mehmet vd. (1973). Köroğlu Destanı. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Karaman, Kasım (2010). “Ritüellerin Toplumsal Etkileri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21: 227-236.
• Öncül, Kürşat (2019). “Kültürleşme Açısından Türk Kültüründe Sünnet”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(20): 123-129.
• Özcan Güler, Derya (2022). Anadolu Efsanelerinde Toplumsal Cinsiyet. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Özkan, Tuba Saltık (2009). “Kahramanın Yolculuğu Bağlamında Bamsı Beyrek ve Erginleme Süreci”. Milli Folklor, 21(81): 27-33.
• Roux, Jean Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Selek, Pınar (2018). Sürüne Sürüne Erkek Olmak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Tunç, Emrah. (2021). “Klasik Halk Hikayelerinden Realist İstanbul Hikayelerine Hegemonik Erkeklik İmajının Geçirdiği Değişim ve Dönüşümler Üzerine”. Doğan Kaya Armağanı, C.2. Ed. Serhat S. Yılmaz vd. Sivas: Vilayet Kitabevi, 1363-1392.
• URL-1: “Kesişimsellik Teorisi”. https://uliwiki.org/index.phptitle=Kesişimsel lik_Teorisi (Erişim: 05.11.2024).