Analysis of the Folk Story of Gül and Sitemkar in the Context of Chronotope

Yıl 2025, Sayı: 24, 201 - 215, 10.03.2025

Eda Dizgil

https://doi.org/10.46250/kulturder.1595022

Öz

In Turkish literature, Gül ile Sitemkâr is a significant folk tale that has been widely narrated and cherished, particularly in the Southeastern and Eastern Anatolia regions. The story is not confined to these regions alone but has also spread to various parts of Anatolia, resulting in different variations over time. One of the key reasons for its enduring presence in collective memory is its exploration of a universal theme: love. From a structural perspective, the narrative demonstrates a strong coherence between time and space, which plays a crucial role in its transmission across generations. This study examines the temporal and spatial unity in Gül ile Sitemkâr through the lens of the Russian linguist Mikhail Bakhtin’s chronotope theory. Initially, the concept of the chronotope, which Bakhtin introduced into literary theory, along with its fundamental characteristics, is explained. Then, different types of chronotopes and their narrative functions are discussed. Subsequently, an analysis of how time and space are constructed within the story is provided. Finally, in accordance with Bakhtin’s classification, the existence of “encounter” and “road” chronotopes in the tale is explored, concluding that the narrative is structured around chronotopes such as journey, coffeehouse, garden, the witch’s house, and the Jade Mountain.

Anahtar Kelimeler

The folk story of Gül and Sitemkâr, Mihail Bakhtin, chronotope, time, space

Gül ile Sitemkâr Hikâyesinin Kronotop Bağlamında İncelenmesi

Öz

Türk edebiyatında özellikle Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde anlatılagelen ve halk arasında büyük ilgi gören Gül ile Sitemkâr, aşk temasını ele alan önemli bir halk hikâyesidir. Hikâye, yalnızca bu bölgelerle sınırlı kalmayıp Anadolu’nun farklı yörelerine de yayılmış ve bu süreçte çeşitli varyantları oluşmuştur. Eserin toplum hafızasında kalıcı olmasını sağlayan en önemli etkenlerden biri, evrensel bir tema olan aşkı işlemesidir. Kurgu açısından bakıldığında, hikâyede zaman ve mekân unsurları güçlü bir birliktelik sergilemekte, bu da eserin kuşaklar boyunca aktarılmasına katkıda bulunmaktadır. Bu çalışmada, Gül ile Sitemkâr hikâyesindeki zaman ve mekân birlikteliği, Rus dilbilimci Mihail Bahtin’in kronotop (zaman-uzam) kuramı çerçevesinde ele alınmıştır. İlk olarak, Bahtin’in edebiyat kuramına kazandırdığı kronotop kavramı ve kuramın temel özellikleri açıklanmış, ardından farklı kronotop türleri ile bunların anlatı içindeki işlevlerine değinilmiştir. Sonrasında, hikâyede zaman-mekân ilişkisinin nasıl kurulduğu analiz edilmiştir. Son olarak, Bahtin’in sınıflandırmasına uygun olarak hikâyede “karşılaşma” ve “yol” kronotoplarının varlığı sorgulanmış; anlatının, yolculuk, kahvehane, bahçe, cadı kadının evi ve Yeşim Dağı gibi kronotoplar üzerine kurgulandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gül ile Sitemkâr hikâyesi, Mihail Bahtin, kronotop, zaman, mekân

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin (2005). “Türk Halk Hikâyelerinin Genel Özellikleri Tasnifi ve Taş Baskısı Halk Hikâyelerine Bazı Katkılar”. Osmanlı Araştırmaları, 26: 39-49.
• Bahtin, Mihail M. (2001). Karnavaldan Romana. Çev. Cem Soydemir. Ayrıntı Yayınları.
• Bakhtin, Mihail M. (2002). “Forms of Time and of the Chronotope in the Novel: Notes toward a Historical Poetics”. Narrative Dynamics: Essays on Time, Plot, Closure, and Frames. Ed. Brian Richardson. Ohio State University Press, 15-24.
• Boratav, Pertev Naili (1988). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği. Adam Yayınları.
• Düzgün, Dilaver ve Tomo, Bilgi (2023). “Gül ile Sitemkâr Hikâyesinin Karşılaştırmalı Tahlili”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(2): 676-691.
• Elçin, Şükrü (1986). Halk Edebiyatına Giriş. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İldiz, Hande Havva (2022). Gül ile Sitemkâr-Hurşit ile Mâhımihri Hikâyesi (İnceleme-Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi.
• Kızıl, Fatmagül (2021). “Bir Kronotop Olarak Berci Kristin Çöp Masallarının Çiçektepesi”. Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 7(15): 316-325.
• Koz, Mehmet Sabri (1992). “Türk Halk Hikâyelerinde Aile”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. T.C Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu.
• Kuzay Demir, Gonca (2018). “Dede Korkut Kitabı’nın Kronotop Bağlamında İncelenmesi”. Asia Minor Studies, 6(11): 213-231.
• Özdemir, Hüseyin (2021). “Kerem İle Aslı Hikâyesinde Kronotop”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys, 6(3): 257-270.
• Propp, Vlademir (1998). Folklor, Teori ve Tarih. Çev. Necdet Hasgül ve Tolga Tanyel. Avesta Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (2018). Halk Hikâyeleri. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, Veysel (2024). “Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Yol Kronotopunun İmge ve Görüngüleri”. Folklor Edebiyat, 118: 287-310.
• Tomo, Bilgi (2001). Gül ile Sitemkâr Hikâyesi Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi.