Ahmet ve Selma Rıza Kardeşler'de Toplum, Kadın ve Aile Eleştirisi

Yıl 2025, Sayı: 24, 156 - 176, 10.03.2025

Nebahat Yusoğlu

https://doi.org/10.46250/kulturder.1599904

Öz

19. yüzyılın sonlarına doğru kadının aile ve toplum içindeki konumuna dair düşünce geliştiren fikir insanlarından birisi de Ahmet Rıza’dır. Kontrollü bir değişime inanan Ahmet Rıza, Osmanlı kadınının Batılı hemcinsleri gibi erkeklerle eşit şekilde sorumluluk üstlenip onlarla mücadele etmesini doğru bulmaz. Bu sorumluluklar altında Batılı kadının ezildiğini düşündüğünden Osmanlı kadınının daha çok eğitim ve aile içinde söz hakkı elde etmesi gerektiğine inanır. Onun bu düşüncelerini daha sonra kız kardeşi Selma Rıza, gerçek hayattan sahnelerle kurguladığı Uhuvvet adlı romanında somutlaştırır. Biri düşünce insanı ve siyasetçi diğeri ise sosyolog ve sanatçı olan bu iki kardeşin eserlerinde savundukları düşünceleri göz önüne aldığımızda iki kardeşin pek çok yönden benzer düşüncelere sahip olmalarına rağmen kadının çalışması ve bireyselleşmesi konusunda farklı düşündüklerini görürüz. Bu çalışmanın amacı bir düşünce adamının toplumun iyiliği ve düzeni için ortaya koyduğu fikirlerin, bizzat en yakın takipçisi, kız kardeşi Selma Rıza tarafından nasıl yorumlandığını ortaya koyarak “kadının bireyselleşmesi” konusunda kadın ve erkek düşünürlerin birbirlerinden nasıl farklı bir sonuca ulaştıklarını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Rıza, Selma Rıza, toplum, aile, kadın

Criticism of Society Women and Family in Ahmet and Selma Rıza Siblings

Öz

Towards the end of the 19th century, one of the intellectuals who developed ideas about the position of women within the family and society was Ahmet Rıza. Believing in controlled change, Ahmet Rıza did not consider it appropriate for Ottoman women to assume responsibilities on an equal footing with men and to compete with them, as their Western counterparts did. He thought that Western women were overwhelmed by these responsibilities and, therefore, believed that Ottoman women should primarily gain more access to education and have a greater voice within the family. His ideas were later concretized by his sister, Selma Rıza, in her novel Uhuvvet, in which she depicted real-life scenes. When we examine the works of these two siblings—one a thinker and politician, the other a sociologist and artist—it becomes evident that despite sharing many similar views, they differed in their perspectives on women’s employment and individualization. The aim of this study is to explore how the ideas of a male intellectual, formulated for the welfare and order of society, were interpreted by his closest follower, his sister Selma Rıza. In doing so, it seeks to reveal how male and female thinkers reached different conclusions regarding the concept of "women’s individualization.”

Anahtar Kelimeler

Ahmet Rıza, Selma Rıza, society, family, women

Kaynakça

• Ahmet Rıza (1988). Meclis-i Mebusan ve Ayân Reisi Ahmed Rıza Bey’in Anıları. Haz. H. Bülent Demirtaş. Arba Yayınları.
• Ahmet Rıza (2011). Eğitimci Bir Jön Türk Lider Ahmet Rıza Bey ve Vazife ve Mesuliyet Eserleri: Padişah ve Şehzadeler, Kadın, Asker. Mustafa Gündüz ve Musa Bardak. Divan Kitap.
• Ahmet Rıza (t.y). Kadın. (y.y.y.).
• Aydın, Özge (2020). “Jön Türklerin Kadın Öncülerinden Selma Rıza Feraceli (1872-1931)”. Türkiye Kış Günlüğü, 141: 133-141.
• Aytaç, Gürsel (24.02.2000). “19. Yüzyıl Sonunda Kadın Hakları”. Cumhuriyet Kitap, 523.
• Berktay, Fatmagül (2018). Tarihin Cinsiyeti. Metis Yayıncılık.
• Chatterjee, Partha (2002). Ulus ve Parçaları. Çev. İsmail Çekem. İletişim Yayınları.
• Çekmez, Ozan (2017). Kırım Savaşı Yıllarında İstanbul’da Sosyal ve Ekonomik Yaşam (1853-1856), Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.
• Dursun, Mutlu (2009). Pozitivist Bir Milliyetçi Olarak Ahmet Rıza Bey. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Göktaş, Dilara (2019). İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kadın Algısı (Selma Rıza Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Güven, İsmail (1998). "Ahmet Rıza’nın Kadın Eğitimine İlişkin Görüşleri”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 31(1): 147-161.
• Hazer, Gülsemin (2011). “Selma Rıza’nın Uhuvvet Romanında Kurmaca Yapı”.Turkish Studies, 6(3): 875-893.
• Kabakçı, Enes (2014). “Bir Yeniden Yorumlama Örneği Olarak Ahmet Rıza’nın Pozitivizmi”. İÜ Sosyoloji Dergisi, 28: 27-58.
• Malkoç, Eminalp (2007). “Doğu-Batı Ekseninde Bir Osmanlı Aydını: Ahmet Rıza Yaşamı ve Düşünce Dünyası”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 11: 93-162.
• Oktay, Gülçin (2016). “Selma Rıza’nın Uhuvvet Romanında ‘Toplumsal Cinsiyet’ ve ‘Sınıf’ Yapıları”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 20: 141-156.
• Sarı, Süleyman Arif (2004). Ahmet Rıza’nın Sosyolojik ve Dinî Düşünceleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Selma Rıza (1893). Uhuvvet. Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları, no. K.2342.
• Tevfik Fikret (2006). Haluk’un Defteri. Haz. Kemal Bek. Bordo Siyah.
• Timuroğlu, Senem (2020). Kanatlanmış Kadınlar Osmanlı ve Avrupalı Kadın Yazarların Dostluğu. İletişim Yayınları.
• Toros, Taha (Şubat, 1994). “İlk Türk Kadın Gazeteci Selma Rıza”, Skylife, 130.
• Yüce, Sefa (2012). “Felsefi Düşüncenin Edebiyata Yansıması: Türk Edebiyatında Pozitivist ve Materyalist Anlayış”, Turkish Studies, 7(1): 2155-2183.
• Ziyad, Ebüzziya (1989). “Ahmet Rıza”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.2. Türkiye Diyanet Vakfı, 124.