The View of Turkists towards Jews in World War II: The Orhan Seyfi Orhon Example

Yıl 2025, Sayı: 25, 68 - 98, 10.06.2025

Murat Kaya

https://doi.org/10.46250/kulturder.1626432

Öz

World War II was a period when important events took place in Turkish-Jewish relations. On the one hand, Jews fleeing the Nazi threat and on the other hand, Jews experiencing integration problems within the country were decisive in Turkish-Jewish relations. In the face of this two-way Jewish problem, Turkey developed cautious, prudent and balanced relations both nationally and internationally. During this time, Turkists, who attracted attention with the articles they wrote and the ideas they expressed, were accused by their opponents of racism, Nazi sympathy, imperialism and anti-Semitism. These accusations made the existence of Turkists and the ideas they defended a problem and created intense public pressure against them. Orhan Seyfi Orhon, who made important publications on Jews and Turkism, differed from other Turkists with his approach to Turkism and his evaluations of Jews, and showed that the accusations against Turkists were not true. In this study, Orhan Seyfi Orhon's writings in newspaper and magazine archives were examined, his thoughts on Turkism and Jews were discussed with a chronological and descriptive method, and the aspects that distinguish Orhan Seyfi Orhon from other Turkists and his contribution to Turkish-Jewish relations were emphasized.

Anahtar Kelimeler

World War II , Turkish-Jewis Relations , Turkism , Republic of Türkiye , Orhan Seyfi Orohn

İkinci Dünya Savaşı'nda Türkçülerin Yahudilere Bakışı: Orhan Seyfi Orhon Örneği

Öz

İkinci Dünya Savaşı, Türk-Yahudi ilişkilerinde önemli olayların meydana geldiği bir dönemdir. Bir taraftan Nazi tehdidinden kaçan Yahudiler, diğer taraftan ülke içinde entegrasyon problemi yaşayan Yahudiler, Türk-Yahudi ilişkilerinde belirleyici olmuştur. Bu iki yönlü Yahudi problemi karşısında Türkiye hem ulusal hem de uluslararası düzeyde temkinli, tedbirli ve dengeli ilişkiler geliştirmiştir. Bu sıralarda yazdıkları yazılar ve ifade ettikleri düşüncelerle dikkatleri üzerine çeken Türkçüler, muhalifleri tarafından ırkçılık, Nazi sempatizanlığı, emperyalizm ve antisemitizmle suçlanmıştır. Söz konusu suçlamalar, Türkçülerin varlığını ve savundukları düşünceleri bir problem hâline getirmiş ve onlara yönelik yoğun bir kamuoyu baskısı oluşturmuştur. Yahudiler ve Türkçülük hakkında önemli yayınlar yapan Orhan Seyfi Orhon, Türkçülüğü ele alış tarzı ve Yahudilere yönelik değerlendirmeleriyle diğer Türkçülerden farklılaşmış, Türkçülere yönelik söz konusu suçlamaların doğru olmadığını ortaya koymuştur. Bu çalışmada, Orhan Seyfi Orhon’un gazete ve dergi arşivlerinde yer alan yazıları incelenerek Türkçülük ve Yahudiler hakkındaki düşünceleri kronolojik ve tasvirci bir yöntemle ele alınmış, Orhan Seyfi Orhon’un diğer Türkçülerden ayrılan yönleri ve Türk-Yahudi ilişkilerine katkısı vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı , Türk-Yahudi İlişkileri , Türkçülük , Türkiye Cumhuriyeti , Orhan Seyfi Orhon

Kaynakça

• Akar, Rıdvan (2000). Aşkale Yolcuları: Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları. Belge Yayınları.
• Akbaba (1941a, 27 Mart). “Salamonun Fıkraları”. 375: 11.
• Akbaba (1941b, 29 Mayıs). “Gazetelerden: İhtikâr Suçundan Yakalananların Yüzde Yetmiş Beşi Yahudi!”. 384: 13.
• Akşam (1942, 6 Ağustos). “Kabine Programını Okudu, Meclis İttifakla İtimadını Bildirdi”. 1-2.
• Akşam (1944, 19 Mayıs). “Gizli Bir Teşkilât Meydana Çıkarıldı”. 1.
• Aktar, Ayhan (2001). Varlık Vergisi ve “Türkleştirme” Politikaları. İletişim Yayınları.
• Atay, Falih Rıfkı (1943, 6 Temmuz). “Türküz, Türkçü ve Türkiyeciyiz!” Ulus, 1-3.
• Atilhan, Cevat Rıfat (1934a, 15 Mayıs). “Anadoludan Feryat”. Millî İnkılâp, 2: 3.
• Atilhan, Cevat Rıfat (1934b, 1 Haziran). “Maskeler Aşağı!”. Millî İnkılâp, 3: 4-6.
• Atsız, Hüseyin Nihâl (1934, 25 Mayıs). “Musa’nın Necip (!) Evlatları Bilsinler ki”. Orhun, 7: 139-140.
• Atsız, Hüseyin Nihâl (1992). İçimizdeki Şeytan, En Sinsi Tehlike, Hesap Böyle Verilir. İrfan Yayınevi.
• Atsız, Hüseyin Nihâl (2018). Makaleler III. İrfan Yayınevi.
• Aydoğan, Erdal (2018). “Yeni Belgeler Işığında 1934 Trakya Yahudi Olayları”. Belgi Dergisi, 2(16): 878-894.
• Bahar, İzzet (2020). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye ve “Yahudi Meselesi”. Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Bali, Rıfat N. (2005a). Musa’nın Evlatları Cumhuriyet’in Yurttaşları. İletişim Yayınları.
• Bali, Rıfat N. (2005b). Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945). İletişim Yayınları.
• Cahid, B. (1936, 4 Temmuz). “Türkçe Nasıl Konuşulur?”. Açık Söz, 3.
• Coşar, Nevin (2003). “Varlık Vergisi Konusundaki Yolsuzluk Söylentileri”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(2): 1-27.
• Cumhuriyet (1937, 4 Kasım). “Bir Kanun Teklifi”. 3.
• Cumhuriyet (1938, 11 Ocak). “Türkçe Konuşma Teklifi Encümenlerde Reddedildi”. 1.
• Cumhuriyet (1942, 23 Eylül). “Bir Yahudi Tüccar Dün Tevkif Edildi”. 1-3.
• Cumhuriyet (1943, 6 Temmuz). “Millet Meclisinde Türkçülük Münakaşası”. 1-2.
• Cumhuriyet (1944, 20 Mayıs). “Millî Şefin Tarihî Nutku”. 1-2.
• Cumhuriyet (1945a, 3 Kasım). “Filistin’de Yahudi İsyanı Vahim Bir Şekil Aldı”. 1-3.
• Cumhuriyet (1945b, 4 Kasım). “Filistin Meselesi”. 1-3.
• Donbay, Ali (2009). Orhan Seyfi Orhon: Hayatı, Gazeteciliği, Fikrî ve Edebî Şahsiyeti, Eserleri. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Durmuş, Gökay (2013). “Çınaraltı’nın Faaliyet Sahası”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34: 97-115.
• Erkman, Faris (1943). En Büyük Tehlike! Millî Türk Dâvasına Aykırı Bir Cereyanın İçyüzü. Ak-Ün Matbaası.
• Felek, Burhan (1935, 9 Temmuz). “Yahudi Vatandaşlarımız”. Tan, 3.
• Fındıkoğlu, Z. Fahri (1943, Haziran). “Türkçülüğün Mahiyeti ve Başlangıcı”. Doğu: Büyük Ülkü Gazetesi, 7-8: 3-5.
• Georgeon, François (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. Çev. Ali Berktay. Yapı Kredi Yayınları.
• Glasneck, Johannes (1976). Türkiye’de Faşist Alman Propagandası. Çev. Arif Gelen. Onur Yayınları.
• Guttstadt, Corry (2016). Türkiye, Yahudiler ve Holokost. Çev. Atilla Dirim. İletişim Yayınları.
• Haber (1937, 26 Şubat). “Türkçeden Başka Dille Konuşmak Yasak Edildi”, 1.
• Haber (1940, 1 Ağustos). “Basma İhtikârı Yapan Yahudi”, 2.
• Işıklı, H. (1943, 7 Ağustos). Gençler Ne Diyor? Çınaraltı, 38: 8-15.
• İşli, Emin Nedret (2020, Eylül). “Maskara Halide Edip, Türk Düşmanı Gazeteler, Yahudi Bozması Yazarlar”. https://tarihdergi.com/orhan-seyfi-orhondan-tatbikat-mermileri-maskara-halide-edip-turk-dusmani-gazeteler-yahudi-bozmasi-yazarlar/ (Erişim: 10.07.2024).
• İzzet, Selami (1934, 8 Temmuz). “Yahudi Hadisesi”. Vakit, 3.
• Karabekir, Kazım (1994). Ankara’da Savaş Rüzgarları: II. Cihan Harbi- CHP Grup Tartışmaları. Emre Yayınları.
• Koçak, Cemil (1996). Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945): Dönemin İç ve Dış Politikası Üzerine Bir Araştırma, C.1. İletişim Yayınları.
• Koçak, Cemil (2007). Türkiye’de Millî Şef Dönemi (1938-1945): Dönemin İç ve Dış Politikası Üzerine Bir Araştırma, C.2. İletişim Yayınları.
• Kodal, Tahir (2007). “Türk Arşiv Belgelerine Göre II. Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Türkiye Üzerinden Filistin’e Yahudi Göçleri”. Atatürk Dergisi, 5(3): 133-163.
• Koraltürk, Murat (2011). Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi. İletişim Yayınları.
• Korucu, Serdar (2023). Türk Basınında Yahudi Mülteciler: 1938-1945. Alfa Yayınları.
• Kurun (1938, 7 Ocak). “Manisa Saylavı Sabri Toprağın Yeni Bir Teklifi”, 1-2.
• Levi, Avner (1996). Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler. İletişim Yayınları.
• Mumcu, Uğur (2021). 40’ların Cadı Kazanı. Um:ag Vakfı Yayınları.
• Nayır, Yaşar Nabi (1935, 2 Eylül). “İzmir”. Ulus, 3.
• Oğuzkan, A. Ferhan ve İlhan, Zeynel (1943). Asıl Tehlike. Nümune Matbaası.
• Orhon, Orhan Seyfi (1934a, 24 Mayıs). “Ne Zannediyorlar?” Akbaba, 21: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1934b, 13 Eylül). “Kalp ile Tasdik ve...” Akbaba, 37: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1935a, 28 Şubat). “Salamonla Konuşmalar”. Akbaba, 61: 16.
• Orhon, Orhan Seyfi (1935b, 15 Haziran). “Namuslu Baba”. Akbaba, 76: 9.
• Orhon, Orhan Seyfi (1940a, 1 Ağustos). “Vatandaş, Türkçe Konuşma!”. Akbaba, 341: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1940b, 21 Kasım). “Bir Muhtekir Aranıyor!”. Akbaba, 357: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1941a, 25 Ekim). “Ziya Gökalp”. Çınaraltı, 12: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1941b, 29 Kasım). “Türkçülüğün Amentüsü Şu Olmalıdır”. Çınaraltı, 17: 1.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942a, 24 Ocak). “Medeniyet ve Hars”. Çınaraltı, 25: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942b, 26 Şubat). “Yurddaşlar!” Akbaba, 417: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942c, 23 Nisan). “Yahudi Vatandaşlar” Akbaba, 425: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942d, 20 Haziran). “Türkçülük ve Din”. Çınaraltı, 39: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942e, 10 Eylül). “Azlık Meselesi”. Akbaba, 443: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942f, 24 Eylül). “Kelle istiyorum!”. Akbaba, 445: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1942g, 31 Aralık). “Yurttaşları Teselli”. Akbaba, 457: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1943a). Maskeler Aşağı: En Büyük Tehlikenin İçyüzü. Çınaraltı Yayını.
• Orhon, Orhan Seyfi (1943b, 30 Ocak). “Türkçülüğe Aykırı Şeyler”. Çınaraltı, 71: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1943c, 20 Şubat). “Türkçülük, İnkılâpçı Bir Fikirdir...” Çınaraltı, 74: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1943d, 6 Mart). “Hayır, Irkçı Değilim! Olmadım ve Olmam da!” Çınaraltı, 76: 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1943e, 3 Temmuz). “Tan Gazetesi”. Çınaraltı, 93: 6-7.
• Orhon, Orhan Seyfi (1945a, 25 Ağustos). “Dil Meselesi”. Tasvir, 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1945b, 10 Ekim). “İki Musevi Vatandaş”. Tasvir, 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1945c, 27 Ekim). “Hangisi Daha Tehlikeli?” Tasvir, 3.
• Orhon, Orhan Seyfi (1945d, 7 Kasım). “Anlasınlar”. Tasvir, 3.
• Ortaç, Yusuf Ziya (1940, 10 Ekim). “Yahudinin Türklüğü!”. Akbaba, 351: 3.
• Öz, İlkay (2020). Mülksüzleştirme ve Türkleştirme: Edirne Örneği. İletişim Yayınları.
• Özdoğan, Günay Göksu (2019). “Turan”dan “Bozkurt”a: Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946). İletişim Yayınları.
• Safa, Peyami (1936, 22 Aralık). “Kanunsuz Olmaz!” Cumhuriyet, 3.
• Sertel, M. Zekeriya (1942, 17 Mayıs). “Harp Kazançlarının Önüne Geçmeliyiz!” Tan, 1-2.
• Shaw, Stanford J. (2014). Yahudi Soykırımı ve Türkiye: Türkiyeli ve Avrupalı Yahudilerin Nazi Zulmünden Kurtarılmasında Türkiye’nin Rolü, 1933-1945. Çev. Fahir Armaoğlu. Timaş Yayınları.
• Son Posta (1934, 27 Temmuz). “Türkçe Kanunu Lâzım”, 6.
• Son Posta (1940, 9 Ocak). “Makara İhtikârı Yapan Bir Komisyoncu Cezalandırıldı”, 4.
• Son Posta (1944, 19 Mayıs). “Resmî Tebliğ: Irkçı ve Turancılar Hakkında Kanunî Takibat Başladı”, 1-3.
• Şimşir, Bilal N. (2010). Türk Yahudiler: Avrupa Irkçılarına Karşı Türkiye’nin Mücadelesi, C.2. Bilgi Yayınevi.
• Tabak, Serap (2015). “Varlık Vergisi ve Aydın İlinde Uygulaması”. Gazi Akademik Bakış, 9(17): 279-294.
• Tanyu, Hikmet (2005). Tarih Boyunca Yahudiler ve Türkler, C.2. Elips Kitap.
• Tasviri Efkâr (1940, 4 Eylül). “Dün Üç Kaçakçı Cürüm Üstü Tevkif Edildi”, 1.
• Tasviri Efkâr (1942a, 1 Temmuz). “İzmirde Bir Yahudi 5 Sene Hapse Mahkûm Oldu”, 1.
• Tasviri Efkâr (1942b, 19 Ağustos). “Açıkgöz Bir Yahudi”, 2.
• Tonga, Necati (2012). “İki Bacanağın İki Kardeş Mecmuası: Akbaba ve Çınaraltı”. Değirmen (Yüzyılın Dergileri 1900-2000 Özel Sayısı), 62-75.
• Türkkan, Reha Oğuz (1939, Kasım). “Açlar, Komünizm ve Milliyetçilik”. Ergenekon, 3: 1-3.
• Türkkan, Reha Oğuz (1943). Solcular ve Kızıllar. Bozkurtçu.
• Unaner, İhsan (1943, Ağustos). “En Büyük Tehlike Nedir?” Kopuz, 4: 13-14.
• Üstel, Füsun (2004). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931). İletişim Yayınları.
• Yalman, Ahmet Emin (1942, 29 Mayıs). “Harp Kazançlarından Alınacak Vergi: Gizli Bir Kapitülâsyon Yarasının Bu Sırada Deşilmesi Faydalı Olur”. Vatan, 1-3.
• Yalman, Ahmet Emin (1943, 1 Temmuz). “Asıl Tehlike Nedir?” Vatan, 1-2.