Hacıköprü Cemevi and Music Practices within the Framework of Cultural Identity Linked to Hacım Sultan Lodge

Yıl 2025, Sayı: 25, 266 - 284, 10.06.2025

Gülgün Çolak , Derya Karaburun Doğan

https://doi.org/10.46250/kulturder.1674132

Öz

In this study, Alevi religious lineages (ocaks) located in the Gaziantep region were first identified, with a particular focus on the Hacım Sultan Ocak. The main objective of the research is to examine the religious rituals performed at the Hacıköprü Cemevi—an institution affiliated with this ocak and situated in a rural area—and to analyze the structure of the music performed during these rituals. The study also explores the repertoire of deyiş (devotional hymns) recited during the cem ceremonies conducted under the leadership of a dede (spiritual leader), along with the metaphorical meanings of the accompanying semah (ritual dances). The study employs the cultural analysis model, one of the qualitative research methods. As part of the fieldwork, interviews were conducted with the president of the local branch of the Alevi Cultural Association and with Alevi dedes living in the region, whose views on Alevi musical culture and religious rituals were included. These interviews provided insights into the religious structure and musical perceptions of the local Alevi community. The findings indicate that the cem ceremonies at the Hacıköprü Cemevi are performed in accordance with the tradition of the twelve services (on iki hizmet). Most of the deyiş and semah performed during these rituals are in the Uşşak makam and the sofyan rhythmic pattern, and they exhibit characteristics unique to the Gaziantep region. While the semah dance figures differ in form, it was observed that their metaphorical meanings are largely consistent with one another.

Anahtar Kelimeler

cultural identity , Gaziantep Hacıköprü Cemevi , cem ritual , semah , music practices

Etik Beyan

This study does not require an ethics committee document. Written permission was obtained from the source persons on 09.03.2025 for the use of images and interviews.

Teşekkür

We would like to thank Kazım Kocaakça, the Alevi dede of the Yavuzeli and Çepni villages of Gaziantep, Hasan Çolak, the President of the Gaziantep Alevi Cultural Associations, Muhtar Duran Dede from the Killik village of Gaziantep, Zakir İbrahim Zonturlu and Zakir Timur Ateş.

Kültürel Kimlik Çerçevesinde Hacım Sultan Ocağına Bağlı Hacıköprü Cemevi ve Müzik Pratikleri

Öz

Bu çalışmada, öncelikle Gaziantep bölgesinde yer alan Alevi ocakları tespit edilmiş; ardından bu ocaklardan biri olan Hacım Sultan Ocağı ayrıntılı biçimde incelenmiştir. Araştırmanın temel amacı, Hacım Sultan Ocağı’na bağlı olarak kırsal bölgede varlığını sürdüren Hacıköprü Cemevi’nde gerçekleştirilen dini ritüellerin ve bu ritüeller sırasında icra edilen müziklerin yapısal özelliklerinin analiz edilmesidir. Çalışmada ayrıca, Hacıköprü Cemevi’nde dede önderliğinde ibadet eden Alevi toplumunun cem ayinlerinde seslendirdiği deyiş repertuvarı ile bu deyişlere eşlik eden semahların metaforik anlamları ele alınmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden kültürel analiz modeli benimsenmiş; alan araştırması kapsamında Alevi Kültür Derneği Gaziantep Şube Başkanı ile bölgede yaşayan Alevi dedelerinin Alevi müzik kültürü ve dini ritüellere ilişkin görüşlerine yer verilmiştir. Bu görüşmeler aracılığıyla, bölge halkının inançsal yapısı ile müziğe yaklaşım biçimleri hakkında derinlemesine bilgi edinilmiştir. Araştırma bulgularına göre, Gaziantep Hacıköprü Cemevi’nde gerçekleştirilen cem ayinleri, on iki hizmet kuralına uygun biçimde icra edilmektedir. Bu ayinlerde seslendirilen deyiş ve semahların büyük çoğunluğunun Uşşak makamında ve Sofyan usulünde olduğu, ayrıca bu ezgi ve usullerin Gaziantep yöresine özgü bir nitelik taşıdığı tespit edilmiştir. Semah figürlerinin biçimsel olarak birbirinden farklılık gösterdiği; ancak taşıdıkları metaforik anlamların büyük ölçüde örtüştüğü gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

kültürel kimlik , Gaziantep Hacıköprü Cemevi , cem , semah , müzik pratikleri

Etik Beyan

Bu çalışma için etik kurul belgesi gerekmemektedir. Görsellerin kullanımı ve görüşmeler için 09.03.2025 tarihinde kaynak kişilerden yazılı izin alınmıştır.

Teşekkür

Gaziantep Yavuzeli ve Çepni köylerinin Alevi dedesi Kazım Kocaakça’ya, Alevi Kültür Dernekleri Gaziantep Şubesi Başkanı Hasan Çolak’a, Gaziantep Killik köyünden Muhtar Duran Dede’ye, zakir İbrahim Zonturlu’ya ve zakir Timur Ateş’e teşekkür ederiz.

Kaynakça

• Güneş, Deniz (2014). “Alevi-Bektaşi Kültürel Kimliğinin İfadesinde Müzik, Zâkir ve Bağlamanın Rolü”. Hünkâr Alevilik Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi, 2: 55-67.
• Hall, Stuart (2017). Temsil: Kültürel Temsiller ve Anlamlandırma Uygulamaları. Çev. İ. Dündar. Pinhan Yayıncılık.
• Hood, Mantle (1957). “Training and Research Methods in Ethnomusicology”. Ethnomusicology, 11: 2-8.
• Karaburun Doğan, Derya ve Kılınçer, Zeki (2016). “Malatya İmam Zeynel Abidin Türbesi Alevi Cemleri ve Müzik”. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 13: 5.
• Korkmaz, Esat (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. Ant Yayınları.
• Korkmaz, İskender (2022). Gaziantep Alevi Kültürü ve İmam Musa Kazım Ocağı. Doktora Tezi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Melikoff, Irene (1993). Uyur İdik Uyardılar: Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. Çev. Turan Alptekin. Cem Yayınevi.
• Mustan Dönmez, Banu (2013). “Türk İnançsal Halk Danslarının Figürlerine Göstergebilimsel Bir Bakış: Alevi Semah Figürlerinin Anlamları”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 4(7): 75-79.
• Savaş, Ersin (2024). “Başlangıcından Osmanlı Dönemine Alevilik Tarihi Toplumsal Olayları”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 13(1): 159-181.
• Soylu Bağçeci, Fulya, Şenol Atıcı Mine (2020). “Alevilikte İnanç Temelli Müzik Düşüncesinden Kültürel Temsil Odaklı Müzik Algısına: Mersin Cemevi’nde Dönüşümün İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 96: 365-384.
• Şakalar, Alper (2024). “Müzikte Kimlik ve Aidiyet: Etnik Müzik Türlerinin Müzik Sosyolojisi Odaklı Analizi”. ASBÜ Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2: 199-223.
• Yılmaz, Hüseyin (2009). “Alevilik-Sünniilik Acısından Din Kültürü̈ ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2): 190.