The Process of Change on the Axis of Modernism and its Reflections on Alevi Music

Yıl 2025, Sayı: 26, 1 - 29, 10.09.2025

Osman Şahin

https://doi.org/10.46250/kulturder.1649940

Öz

The purpose of this article is to examine the processes of change centered on modernism and to examine the reflections of modernity in Alevi music, specifically focusing on the bağlama and zakirlik. In this context, the historical journey of modernism is examined, and its social and cultural consequences are explored. Furthermore, the modernization process during the Ottoman and Republican periods is evaluated both generally and specifically with regard to music, and the changes it triggered in social structure are explained through music. Subsequently, answers are sought to questions such as the reflection of modernism on Alevism, the attitudes of members of the faith towards the significant changes that took shape during this process, and how they responded. Within this framework, discursive (rhetorical), symbolic, and ritualistic changes are evaluated within the framework of modernity. The impact of modernism on the performance of melodies belonging to Alevi culture and the technical changes in the use of the bağlama is explored. This study questions the paradigm of modernism and examines how it triggered a transformation in the bağlama and zakirship, indispensable elements of cem ceremonies, within the framework of the Alevi musical revival. Consequently, a comprehensive picture of the historical evolution of Alevism has been presented through the lens of bağlama and zakirship.

Anahtar Kelimeler

modernism , Alevi music , Alevi music revival , bağlama , zakirship

Etik Beyan

Ethics Committee Approval: Kırıkkale University Social and Human Sciences Research Ethics Committee, document dated 29.06.2024 and numbered 260660.

Modernizm Ekseninde Değişim Süreci ve Alevi Müziğindeki Yansımaları

Öz

Bu makalenin amacı modernizm eksenli değişim süreçlerini irdelemek ve modernitenin Alevi müziğindeki yansımalarını bağlama ve zakirlik özelinde ele almaktır. Bu bağlamda, öncelikle modernizmin tarihsel serüvenine göz atılmış, toplumsal ve kültürel sonuçları ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca, Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde modernleşme süreci hem genel hatlarıyla hem de müzik özelinde değerlendirilmiş, toplumsal yapıda nasıl bir değişimi tetiklediği müzik üzerinden açıklanmıştır. Daha sonra modernizmin Aleviliğe yansımaları ve süreç içerisinde şekillenen önemli değişimlere karşı inanç mensuplarının tutumunun ne olduğu, nasıl bir tepki verdikleri gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Bu çerçevede hem söylemsel (retorik) hem simgesel hem de ritüeller temelindeki değişimler modernite ekseninde değerlendirilmiş, Alevi kültürüne ait ezgilerin seslendirilişiyle birlikte bağlamanın kullanımındaki teknik değişimlerde modernizmin etkisi ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çalışmayla, modernizm paradigması sorgulanmış ve cem törenlerinin vazgeçilmezi olan bağlama ve zakirlikte nasıl bir değişimi tetiklediği Alevi müzik uyanışı kavramı çerçevesinde ele alınmıştır. Sonuç olarak, Aleviliğin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişimin kapsamlı bir fotoğrafı bağlama ve zakirlik üzerinden okunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

modernizm , Alevi müziği , Alevi müzik uyanışı , bağlama , zakirlik

Etik Beyan

Etik Kurul Belgesi: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu, 29.06.2024 tarih ve 260660 sayılı belge.

Kaynakça

• Akdeniz, Serap (2011). Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Anderson, Perry (2002). Postmodernitenin Kökenleri. Çev. Elçin Gen. İletişim Yayınları.
• Ayas, Güneş (2015). Müzik Sosyolojisi Sorunlar-Yaklaşımlar-Tartışmalar. Doğu Kitabevi.
• Balkılıç, Özgür (2009). Cumhuriyet, Halk ve Müzik: Türkiye’de Müzik Reformu 1922-1952. Tan Kitabevi Yayınları.
• Bayındır Uluskan, Seda (2018). “II. Abdülhamit’in Sanata ve Sanatçıya Bakışı”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 18(36): 5-28.
• Bozkurt, Fuat (2010). “Aleviliğin Yeniden Yapılanma Sürecinde Toplum-Devlet İlişkisi”. Alevi Kimliği. Ed. Tord Olsson vd. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 113-123.
• Budak, Ogün A. (2006). Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi. Phoenix Yayınları.
• Calinescu, Matei (2017). Modernliğin Beş Yüzü. Çev. Sabri Gürses. Küre Yayınları.
• Connerton, Paul (2018). Modernite Nasıl Unutturur. Çev. Kübra Kelebekoğlu. Sel Yayıncılık.
• Çamuroğlu, Reha (2008). Değişen Koşullarda Alevilik. Kapı Yayınları.
• Çanakçı, Erkan ve Mak, Mahir (2023). “Bağlamada Tel Ayırma Tekniği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 106(1): 1-25.
• Deniz, Dilşa (2018). Yol/Re: Dersim İnanç Sembolizmi-Antropolojik Bir Yaklaşım. İletişim Yayınları.
• Eisenstadt, Shmuel Noah (2014). Modernleşme-Başkaldırı ve Değişim. Çev. Ufuk Coşkun. Doğu Batı Yayınları.
• Erol, Ayhan (2018). İslam, Alevilik ve Müzik. Bağlam Yayıncılık.
• Fidan, Süleyman (2022). “Sosyokültürel Değişmeler Işığında Türkünün Kentleşmesi ve Bir Kadın İcracı-Selda Bağcan”. Kadınlar Dünyayı Çalıyor/Söylüyor. Ed. Özlem Doğuş Varlı. Doğu Kitabevi, 91-106.
• Fidan, Süleyman (2024). “Bir Dikotomi Sarmalında Geleneksel Müziğin Yüz Yıllık Temsilcisi: Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikalarında Âşık Veysel”. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23(3): 880-900.
• Giddens, Anthony (2021). Modernliğin Sonuçları. Çev. Ersin Kuşdil. Ayrıntı Yayınları.
• Göle, Nilüfer (2011). Modern Mahrem. Metis Yayınları.
• Greve, Martin (2006). Almanya’da “Hayali Türkiye”nin Müziği, Çev. Selin Dingiloğlu. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güray, Cenk (2018). “Cumhuriyet Politikalarının Halk Müziğine Yaklaşımı: Bir Toplumsal Dönüşüm Modeli”. Cumhuriyetin Müzik Politikaları. Der. Fırat Kutluk. h2o Yayıncılık, 15-45.
• Habermas, Jurgen (1994). “Modernlik: Tamamlanmamış Bir Proje”. Çev. Gülengül Naliş vd. Postmodernizm. Haz. Necmi Zekâ. Kıyı Yayınları, 31-44.
• Huntington, Samuel P. (2017). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. Çev. Mehmet Turhan ve Cem Soydemir. Okuyan Us Yayınevi.
• Huyssen, Andreas (2011). Globalleşen Dünyada Modernizm Coğrafyaları. Çev. Aynur Kaş. Avesta Yayınları.
• Işıktaş, Bilen (2016). “Musiki İnkılabı’nı Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Kültürel ve Siyasi Mirası Olarak Yorumlamak”. Rast Müzikoloji Dergisi, 4(1): 1111-1126.
• İrat, Ali Murat (2009). Modernizmin Erittikleri: Sünniler, Şiiler, Aleviler. Kırmızı Yayınları.
• Keleş, Ali (2018). “Bağlama Eğitiminde Kültürel Kimliğin Temsili: Şahkulu Sultan Dergâhı Örneği”. Alternatif Politika Dergisi, 10(1): 73-90.
• Kırılmaz, Harun ve Ayparçası, Fatma (2016). “Modernizm ve Postmodernizm Süreçlerinin Tüketim Kültürüne Yansımaları”. İnsan ve İnsan: Bilim, Kültür, Sanat ve Düşünce Dergisi, 3(8): 32-58.
• Kıyak, Hüseyin (2021). Yüzyıllık Metinlerle Tanburi Cemil Bey. Kubbealtı Neşriyat.
• Kutlu, Sönmez (2003). “Aleviliğin Dini Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metadoksi”. İslamiyat, 6(3): 31-54.
• Lyotard, Jean-François (2023). Postmodern Durum. Çev. İsmet Birkan. BilgeSu Yayıncılık.
• Mardin, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi. İletişim Yayınları.
• Mustan Dönmez, Banu (2008). Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Limontepe Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Ortaylı, İlber (2012). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. Timaş Yayınları.
• Özdemir, Erdem (2020). “Aşıklık Geleneği, Aşık Müziği ve Alevilik”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(4): 194-215.
• Özdemir, Ulaş (2016). Kimlik, Ritüel, Müzik İcrası, İstanbul Cemevlerinde Zakirlik Hizmeti. Kolektif Kitap.
• Öztürk, Okan Murat (2002). “Türkiye’de Yaşanan Modernleşme Süreci ve Anadolu Yerel Müzikleri”. Sevda Cenap And Müzik Vakfı 21.Yüzyıl Başında Türkiye'de Müzik Sempozyumu (Ankara,15-16 Mart 2002). Sevda Cenap And Müzik Vakfı Yayınları, 1-11.
• Poole, Ross (1993). Ahlak ve Modernlik. Çev. Mehmet Küçük. Ayrıntı Yayınları.
• Poyraz, Bedriye (2007). Direnişle Piyasa Arasında Alevilik ve Alevi Müziği. Ütopya Yayınları.
• Smith, Anthony D (2022). Milliyetçilik ve Modernizm. Çev. Fahri Bakırcı. Fol Kitap.
• Şahin, İlkay (2013). Online Alevi Topluluklar: Ritüel Desenli Bir Gruptan Mit Desenli Bir İnanç Topluluğuna. Çizgi Kitabevi.
• Şahin, Osman (2023). “Ulusötesi Göç, Kimlik ve Aidiyet: İsveç Alevileri Örneği”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(44): 1727-1751.
• Şahin, Osman (2025). Göç, Kimlik ve Müzik/İsveç Alevileri. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Şimşek, Mehmet E. (2016). Modernite, Postmodernite ve Bauman. Belge Yayınları.
• Touraine, Alain (2023). Modernliğin Eleştirisi. Çev. Hülya Uğur Tanrıöver. Yapı Kredi Yayınları.
• Yayla, Dilek (2024). “Alevi İnancında Zakirlik Geleneği ve Kadın Zakir Olmak: Zakir Türkan Akbıyık”. Türk Folklor Araştırmaları Derneği Dergisi, 369: 174-193.
• Yerlikaya, Turgay (2019). “Niyazi Berkes ve Daniel Lerner’da Türkiye Modernleşmesi: Karşılaştırmalı Bir İnceleme”. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(56): 235-250.
• Yıldırım, Rıza (2012). “Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62(1): 135-162.
• Yöre, Seyit (2011). “Alevi Bektaşi Kültürünün Müziksel Kodları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 60(1): 219-244.