Yeni Materyalizm Bağlamında İlhan Berk’in Şeyler Kitabı’nda Nesnelerin Eyleyiciliği

Yıl 2025, Sayı: 26, 195 - 217, 10.09.2025

Mehlika Cingöz

https://doi.org/10.46250/kulturder.1682032

Öz

İlhan Berk, yaşama ait birçok şeyi şiirinde yansıtmıştır. Bunu özellikle şairliğinin ilerleyen yıllarında daha net bir şekilde göstermektedir. Harfler, nesneler, hayvanlar, bitkiler, mimari yapılar; kısaca “şeyler” onun birer şiir öznesi olmuşlardır. Yalnızca şiir değil, kaleme aldığı düz yazılarıyla da söz konusu özneler üzerinde düşündüğü ve onları eyleyen, fail olarak gördüğü aşikârdır. Berk’in çoklu okuma evreni onun zihinsel dünyasını genişletmiş, şiirlerini okuyanlar için de yorum zenginliğine olanak yaratmıştır. Bu anlamda onun Şeyler Kitabı’nı yeni materyalizm ışığında incelemek dar anlamda İlhan Berk şiirinin zenginliğini vurgulamaya yardımcı olurken; geniş anlamda bakıldığında edebiyatın, özellikle şiirin, felsefeye örneklem oluşturması açısından ne kadar verimli bir alan yarattığını göstermektedir. Şeyler Kitabı’ndaki nesnelerin eyleyen olma biçimleri ile şiir arasındaki posthümanist ilişki, yeni materyalizm bağlamında önemli bir yere konumlanmaktadır. İlhan Berk’in şeyleri durağan birer varlık olmaktan daha çok anlam üreten, eyleyen varlıklar hâline gelirler. Yalnızca fiziksel gerçeklikleriyle değil, poetik gerçeklik yoluyla da bu şeyler şiir öznesi olurlar. Bu sayede yaşamın bütüncüllüğü ve ortak bir eylemin etrafında çeşitlenmesini İlhan Berk’in Şeyler Kitabı’ndaki şiirlerinde net bir şekilde görebiliriz.

Anahtar Kelimeler

yeni materyalizm , şiir , posthümanizm , canlı madde , şey-gücü

Etik Beyan

Bu makale, Marmara Üniversitesinde Doç. Dr. Mehdi Genceli danışmanlığında hazırlanmakta olan “Ekoeleştiri Kavramı Ekseninde İlhan Berk'in Şiirleri” başlıklı doktora tezinden üretilmiştir.

Teşekkür

Tez danışmanım Doç. Dr. Mehdi Genceli’ye desteği için teşekkür ederim. Aynı zamanda bana yol gösteren Doç. Dr. Başak Ağın’a da minnettarlığımı sunarım.

The Agency of Objects in İlhan Berk’s Şeyler Kitabı in the Context of New Materialism

Öz

İlhan Berk has reflected everything related to life and the world in his poetry. He especially demonstrates this more clearly in the later years of his life. Letters, objects, animals, plants, architectural structures, in short, “things” have become subjects in his poetry. It is evident that not only in his poetry but also in his prose, he has reflected on these subjects, viewing them as agent subjects. Berk's wide reading universe has expanded his mental world and created an opportunity for a rich interpretation for those who read his poems. In this regard, analyzing Şeyler Kitabı in the light of new materialism helps highlight the richness of İlhan Berk’s poetry from a minor perspective while, on a macro level, showing how literature, especially poetry, creates a fertile ground for philosophy. The posthumanist relationship between the way objects act in Şeyler Kitabı and poetry occupies an important place in the context of new materialism. İlhan Berk’s things transform from being static entities into meaning-producing, agent entities. They become poetic subjects not only through their physical reality but also through their poetic reality. In this way, the wholeness of life and its diversification around a shared action can clearly be observed in the poems of Şeyler Kitabı by İlhan Berk.

Anahtar Kelimeler

new materialism , poetry , posthumanism , vibrant matter , force of thing

Etik Beyan

This article was produced from the doctoral thesis titled "İlhan Berk's Poems on the Axis of the Concept of Ecocriticism” prepared under the supervision of Assoc. Prof. Dr. Mehdi Genceli at Marmara University.

Teşekkür

I would like to thank my thesis advisor, Assoc. Prof. Dr. Mehdi Genceli, for his support. I would also like to express my gratitude to Assoc. Prof. Dr. Başak Ağın for her guidance.

Kaynakça

• Ağın, Başak (2020). Posthümanizm: Kavram, Kuram, Bilim-Kurgu. Siyasal Kitabevi.
• Akgün, Ali (2002). İlhan Berk Şiirinde Nesne Sorunu. Yüksek Lisans Tezi. Bilkent Üniversitesi.
• Barad, Karen (2007). Meeting the Universe Halfway-Quantum Physics and Entaglement of Matter and Meaning. Duke University Press.
• Bennett, Jane (2024). Canlı Madde. Çev. Başak Ağın. Akademim Yayınları.
• Berk, İlhan (2003). Ben İlhan Berk’in Defteriyim. Alkım Yayınları.
• Berk, İlhan (2005) Gerçeküstücülük. Varlık Yayınları.
• Berk, İlhan (2018). Şeyler Kitabı. Yapı Kredi Yayınları.
• Berk, İlhan (2022). Kült Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
• Bezirci, Asım (1987) İkinci Yeni Olayı. Gözlem Yayıncılık.
• Braidotti, Rosi (2018). İnsan Sonrası. Çev. Öznur Karakaş. Kolektif Kitap.
• Çobanoğlu, Şaban (2017) Şiir Dilinin Sularında İlhan Berk. Hece Yayınları.
• Gürson, Eser (2007). İlhan Berk’i Derleyip Toplama Denemesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Harman, Graham (2020) Nesne Yönelimli Ontoloji. Çev. Oğuz Karayemiş. Tellekt Yayınları.
• Karaca, Alaattin (2013). İkinci Yeni Poetikası. Hece Yayınları.
• Morton, Timothy (2020) Hipernesneler. Tellekt Yayınları.
• Oppermann, Serpil (2012). “Ekoeleştiri: Çevre ve Edebiyat Çalışmalarının Dünü ve Bugünü”. Ekoeleştiri, Çevre ve Edebiyat. Ed. Serpil Oppermann. Phoneix Yayınları.
• Özpalabıyıklar, Selahattin (2003) A’dan Z’ye İlhan Berk. Yapı Kredi Yayınları.
• Turan, Güven (2022). Yazıyla Yaşamak. Yapı Kredi Yayınları.
• Wolfe, Cary (2010) What Is Posthumanism. University of Minnesota Press.