Elements of Hegemony in Yaşar Kemal’s İstanbul Novels: State, Capital and Commandos

Yıl 2025, Sayı: 26, 218 - 244, 10.09.2025

Fatih Köse , Hilal Akça

https://doi.org/10.46250/kulturder.1716298

Öz

The 1960s-1980s were years when socialist/communist ideologies were on the rise, and revolutionary leftist organizations struggled against the "capitalist state" order, while simultaneously defending the socialist/communist revolution. The forces that socialist organizations clashed with during these years were the state, capital, and the "commandos” who saw themselves as the state's protectors. Yaşar Kemal's Istanbul novels present this political opposition on the one hand, and the deterioration of nature due to unplanned urbanization on the other. Among the hegemonic notions prominent in the works, "state” refers to the official institutions and the ruling power of the period, reflecting the state ideology of the 1970s; "capital” in the novels represents the bourgeois class that controlled Istanbul's rentier system; and the term "commando” refers to the nationalist-idealist characters cultivated in the summer camps of the Republican Peasants' Nation Party (CKMP), the predecessor of the Nationalist Movement Party (MHP). The works examined within Yaşar Kemal's Istanbul novels are Al Gözüm Seyreyle Salih (2021), Deniz Küstü (2021), and Kuşlar da Gitti (2023), all set in Istanbul and complementary in theme. These works, which have similar plots and are described as "trilogies" in some articles, are not used because they do not possess the characteristics of a river novel. This study will examine the hegemonic relationship between the state, capital, and commandos on the one hand, and nature, the people, and socialists on the other, through the lens of these novels. The findings will be evaluated in the conclusion.

Anahtar Kelimeler

Yaşar Kemal , hegemony , state , nature , people

Etik Beyan

This article was produced from the doctoral thesis titled “Political Parties in Turkish Novel (1961-1980)” prepared by Fatih Köse under the supervision of Assoc. Prof. Dr. Hilal Akça Öcal.

Yaşar Kemal’in İstanbul Romanlarında Hegemonya Unsurları: Devlet, Sermaye ve Komandolar

Öz

1960-1980 süreci hem sosyalizm/komünizm ideolojilerinin yükselişte olduğu hem de devrimci sol örgütlerin “kapitalist devlet” düzenine karşı mücadele ettiği, buna karşın sosyalist/komünist devrimi savundukları yıllardır. Bu yıllarda sosyalist örgütlerin çatıştığı güçler; devlet, sermaye ve kendilerini devletin koruyucusu olarak gören “komandolar”dır. Yaşar Kemal’in İstanbul romanlarında bir taraftan bu siyasi karşıtlık diğer yandan çarpık kentleşme sonucu bozulan tabiat vardır. Eserlerde ön plana çıkan hegemonik nosyonlar olarak “devlet” 70’li yılların devlet ideolojisini yansıtan resmî kurumlar ve dönemin iktidarını; “sermaye” romanlarda İstanbul’un rant düzenini elinde tutan burjuva sınıfını; “komando” kavramı ise bu yıllarda Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) öncülü olan Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nin (CKMP) yaz kamplarında yetiştirdiği milliyetçi-ülkücü karakterleri tanımlar. Yaşar Kemal’in İstanbul romanları kapsamında incelenen eserler, konusu İstanbul’da geçen ve tema olarak birbirini tamamlayan Al Gözüm Seyreyle Salih (2021), Deniz Küstü (2021) ve Kuşlar da Gitti (2023) romanlarıdır. Benzer kurguya sahip oldukları için bazı makalelerde “üçleme” olarak tanımlanan bu eserler nehir roman özelliği taşımadıkları için “üçleme” kavramı kullanılmamıştır. Çalışmada bu romanlar üzerinden devlet, sermaye, komandolar ile tabiat, halk, sosyalistler arasındaki hegemonya ilişkisi ele alınacak ve çalışma sonucunda elde edilecek bulgular sonuç bölümünde değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Yaşar Kemal , hegemonya , devlet , tabiat , halk

Etik Beyan

Bu makale Doç. Dr. Hilal Akça Öcal danışmanlığında Fatih Köse tarafından hazırlanmakta olan “Türk Romanında Siyasi Partiler (1961-1980)” adlı doktora tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• Ağaoğlu, Adalet (2021). Bir Düğün Gecesi. Everest Yayınları.
• Belge, Murat (1986). “Politik Roman Üzerine”. Birikim Dergisi, 9: 40-44.
• Belge, Murat (2009). Sanat ve Edebiyat Yazıları. İletişim Yayınları.
• Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İletişim Yayınları.
• Budan, Cem Yılmaz (2017). “Çevreci Eleştiri Bağlamında Yaşar Kemal’in Kuşlar da Gitti Romanı Üzerine Bir Değerlendirme”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1): 3-20.
• Deleuze, Gilles ve Guattari, Felix (2014). Anti-Ödipus, Kapitalizm ve Şizofreni. Bilim ve Sosyalizm Yayınları.
• Dural, A. Baran (2012). “Antonio Gramsci ve Hegemonya”. Elektronik ve Sosyal Bilimler Dergisi, 11(39): 309-321.
• Emre, İsmet (2010). Roman ve Siyaset Metin Tahlilleri 1. Anı Yayıncılık.
• Foucault, Michel (2016). Özne ve İktidar. Çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay. Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, Michel (2019). Hapishanenin Doğuşu. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İmge Kitabevi.
• Gadamer, Hans-Georg (2017). “Hermeneutik”. Çev. Doğan Özlem. Cogito, 89: 42-58.
• Gramsci, Antonio (1986). “Hegemonya”. Hapishane Defterleri, Seçmeler. Onur Yayınları, 73-76.
• Gülendam, Ramazan (2015). “Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı”. Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı (1923-2000). Ed. Alim Gür ve Ertan Engin. Akçağ Yayınları, 425-533.
• Karaca, Alaattin (2004). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Sanat Edebiyat ve Siyasal İktidar”. Hece Dergisi, 90-92: 196-208.
• Karpat, Kemal (2021). Türk Siyasi Tarihi Siyasal Sistemin Evrimi. Timaş Yayınları.
• Kaynar, Mete Kaan ve Kalkan, Nurettin (ed.) (2022). Cumhuriyet Dönemi, Partiler, Seçimler, Beyannameler (1923-1980). TBMM Basımevi.
• Kılavuz, Nuran (2022). Türk Siyasî Hayatında 1965 Seçimleri. Berikan Yayınevi.
• Moran, Berna (2014). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2. İletişim Yayınları.
• Özer, Ömer (2018). “İşkencenin Edebi Sunumu: Tanju Cılızoğlu’nun Balyoz’unun Edebi Gazetecilik Bağlamında İncelenmesi”. Atatürk İletişim Dergisi, 15: 5-36.
• Özlü, Demir (1978). “Parti Edebiyatı”. Türkiye Yazıları, 10: 5-9.
• Somuncu, Selim (2015). Romanda Bilgi İktidar İdeoloji. Hece Yayınları.
• Tanpınar, A. Hamdi (2018). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. Hamdi (2022). Edebiyat Üzerine Makaleler. Dergâh Yayınları.
• Tökel, İbrahim (2004). “Bir Yumağı Çözmek: Türk Düşüncesinde Edebiyat, Felsefe ve Siyaset”. Hece Dergisi, 90-92: 60-67.
• URL-1: “Hegemonya”. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 25.08.2024).
• URL-2: “İstanbul İşçi Sendikaları Birliği”. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr /bilgi/istanbul-isci-sendikalari-birligi/ (Erişim: 20.04.2025).
• URL-3: “Şile Kalesi”. https://sile.bel.tr/kesfet/tarihi-yapilar/sile-kalesi (Erişim: 07.09.2024).
• Watt, Ian (2022). Romanın Yükselişi. Metis Yayınları.
• Yaşar Kemal (2021). Al Gözüm Seyreyle Salih. Yapı Kredi Yayınları.
• Yaşar Kemal (2021). Deniz Küstü. Yapı Kredi Yayınları.
• Yaşar Kemal (2023). Kuşlar da Gitti. Yapı Kredi Yayınları.
• Yavuz, Hilmi (2015). Edebiyat Okumaları. Timaş Yayınları.