The Function of Protest in the Poems of Haydar Ünlüyol

Yıl 2025, Sayı: 27, 190 - 207, 10.12.2025

Altuğ Ortakcı , Özkan Dağ

https://doi.org/10.46250/kulturder.1800149

Öz

This study examines how the function of protest is articulated in the poetry of the folk poet Haydar Ünlüyol, focusing on the themes and rhetorical devices through which it is constructed. The research problem was defined as identifying the dimensions and extent to which protest is manifested in contemporary folk poetry. The theoretical framework was grounded in Bascom’s model of the four functions of folklore, complemented by Başgöz’s addition of the “function of protest.” The data were analyzed through qualitative content analysis, with text-centered readings supported by contextual insights drawn from interviews with the poet. The coding process revealed six categories of protest themes: criticism of economic conditions, protest against imperialism, protest against current events, protest against war, protest against the system/order, and protest against politics and political events. The distribution was found to be concentrated in protests of current events (67), system/order (57), economic criticism (51), politics/political events (23), war (18), and imperialism (5). The discourse was observed to be reinforced by repetition, contrasts, irony/satire, and formulaic expressions. Due to the limitations of article length, each category was elaborated on through a single, representative example. It was concluded that protest operates not merely as a reactive rhetoric but as a functional practice that generates social awareness and calls for solidarity, emerging as a central aesthetic–functional axis in the expression of both local and global concerns.

Anahtar Kelimeler

Haydar Ünlüyol , folk poetry , functional folklore , protest function , social criticism

Etik Beyan

This article was produced from the thesis titled “The Life, Art and Poems of Folk Poet Haydar Ünlüyol” written by Özkan Dağ under the supervision of Asst. Prof. Dr. Altuğ Ortakcı. Ethics Committee Approval: Ethical approval was obtained for this study from the Hitit University Non-Interventional Research Ethics Committee. Decision No: 2024-150/15, Date: 14.06.2024.

Haydar Ünlüyol’un Şiirlerinde Protesto İşlevi

Öz

Bu çalışmada, halk şairi Haydar Ünlüyol’un şiirlerinde protesto işlevinin hangi temalar ve söylem araçlarıyla kurulduğu ortaya konmuştur. Araştırma problemi, güncel halk şiiri üretiminde protestonun hangi boyutlarda ve ne ölçüde görünür olduğunun belirlenmesidir. Çalışmanın kuramsal çerçevesi, Bascom’un folklorun dört işlevi modeli ile Başgöz tarafından önerilen “protesto işlevi”ne dayandırılmıştır. Veri, içerik analizi ile çözümlenmiş; metin merkezli çözümlemeler, gerçekleştirilen görüşmelerden elde edilen bilgilerle desteklenmiştir. Neticede protesto temalarının altı kategoride toplandığı saptanmıştır: ekonomik durumu eleştiri, emperyalizmi protesto, gündemi protesto, savaşı protesto, sistemi/düzeni protesto, siyaseti ve siyasî olayları protesto. Bulgularda dağılımın sırasıyla gündemi protesto (67), sistemi/düzeni protesto (57), ekonomik eleştiri (51), siyaseti/siyasî olayları protesto (23), savaşı protesto (18) ve emperyalizmi protesto (5) yönünde yoğunlaştığı belirlenmiştir. Söylemin, tekrar, karşıtlık, ironi/taşlama ve kalıplaşmış deyişlerle güçlendirildiği gözlemlenmiştir. Makale ölçeği nedeniyle her kategori, tekil ve temsil gücü yüksek bir örnek üzerinden ayrıntılandırılmıştır. Sonuç olarak protestonun, tepkisel bir ifade ediş tarzından ziyade toplumsal bilinç ve dayanışma çağrısı üreten işlevsel bir pratik olarak ele alındığı; özellikle yerel/toplumsal meselelerin ifadesinde merkezî bir şiir formuyla estetik eksen hâline geldiği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Haydar Ünlüyol , halk şiiri , işlevsel halkbilimi , protesto işlevi , toplumsal eleştiri

Etik Beyan

Bu makale, Dr. Öğr. Üyesi Altuğ Ortakcı danışmanlığında Özkan Dağ tarafından yazılan “Halk Şairi Haydar Ünlüyol’un Hayatı, Sanatı ve Şiirleri” başlıklı tezden üretilmiştir. Etik Kurul Belgesi: Bu çalışma için Hitit Üniversitesi Girişimsel Olmayan Araştırmalar Etik Kurulu’ndan etik onay belgesi alınmıştır. Karar No: 2024-150/15, Tarih: 14.06.2024.

Kaynakça

• Altınkaynak, Erdoğan ve Aşkaroğlu, Vedi (2024). “Folklorun İşlevleri Üzerine Eleştirel Bir Çözümleme”. Folklor/Edebiyat, 119: 607-620.
• Bascom, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. Çev. Ferya Çalış. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Geleneksel Yayınları.
• Başaran, Uğur (2015). Âşık İsmetî Monografisi. Doktora Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Başgöz, İlhan (2008). Türkü. Pan Yayınları.
• Cerrahoğlu, Münir (2012). “Âşık Edebiyatında Eleştiri / Çukurovalı İki Aşığın (Âşık Feymanî ve Âşık İmamî) Sözde Ermeni Soykırımına Cevabı”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20: 285-294.
• Çobanoğlu, Özkul (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Akçağ Yayınları.
• Divitçioğlu, Sencer (2005). Orta Asya Türk İmparatorluğu: VI.-VIII. Yüzyıllar. İmge Kitabevi.
• Ekici, Metin (2018). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınevi.
• Fidan, Süleyman (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi: Geleneksel Müziğin Medyadaki Serüveni. Grafiker Yayınları.
• Gözcü, Nurullah (2023). “Sosyal Kontrol ve Gizli Bir Protesto Aracı Olarak İran Türklerinin Taziye Geleneğinde Mersiye”. Folklor Akademi Dergisi, 6(2): 920–932.
• Irmak, Yılmaz (2013). Folklorun Beş İşlevine Göre Âşık Mahzuni Şerif’in Şiirleri. Doktora Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Kamiloğlu, Zeynep (2014). 2002-2011 Dönemi Türk Siyasetinde Mizah. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Kaya, Doğan (2013). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Keskin, Ahmet (2020). “Elektronik Kültür Ortamında Paylaşılan Koronavirüs (Covid-19) Şiirlerinin Folklorun ve Mizahın Protesto İşlevi Bağlamında Kültürbilimsel Analizi”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 30: 502-536.
• Köprülü, M. Fuad (1989). Edebiyat Araştırmaları. Türk Tarih Kurumu.
• Nakış, Dilay (2021). 1970-2020 Yılları Arası Âşıklık Geleneği ve Siyasal Kültür. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi.
• Ozan Sinemi (2020). Halk Şairleri Antolojisi. Salmat Basım.
• Özdemir, Nebi (2008). Medya, Kültür ve Edebiyat. Geleneksel Yayıncılık.
• Pehlivan, Sinem (2016). Türkiye’de 1980 Sonrası Protest Sanat İncelemeleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi.
• Sakaoğlu, Saim (1986), “Türk Saz Şiiri”. Türk Dili, ÖS 445-450: 105-251.
• Sarıkaya, Elif Eda (2019). 20. Yüzyıl Doğu Anadolu Taşlamalarında Mizahın Protesto İşlevi. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi.
• Taşlıova, M. Mete (2009). “Kadın Temsilcileriyle Birlikte Çorum’da Halk Şiiri ve Âşık Tarzı Üzerine Tespit ve Öneriler”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2): 83-99.
• Yılmaz, Adile (2018). “Araba Arkası Yazılar ve Folklorun Beş İşlevi”. Millî Folklor, 118: 49–62.