LE’ÂLÎ’NİN EMÂLÎ ŞERHİ

Yıl 2024, , 119 - 159, 16.12.2024

Mehmet Fatih Uzun

https://doi.org/10.70911/kulturk.1538990

Öz

Ûşî’nin 569/1173 yılında tamamladığı Arapça bir risâle olan Kasîde-i Emâlî adlı eseri 68 beyitten oluşan ve Mâturîdî kelamına dair konuları ihtiva eden manzum bir eserdir. Bu eserin Eski Türkiye Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi döneminde 12 tercümesi ve 12 şerhi yapılmıştır.

Osmanlı Türkçesi döneminde Le’âlî Ahmed b. Mustafa’nın 973/1565 yılında tercümesini manzum ve şerhini mensur olarak kaleme aldığı Emâlî Şerhi Türk İslâm edebiyatında ilk Türkçe Emâlî şerhi olma özelliğine sahiptir. Eserin 4’ü Türkiye kütüphanelerinde olmak üzere 6 nüshası tespit edilmiştir. Eserin tertibinde müellif öncelikle Emâlî beyitlerinin Arapça aslını ve Türkçe manzum tercümesini yazmış sonrasında ise Türkçe şerhini yapmıştır. Eserin mukaddimesinde müellif Emâlî’nin çok okunup talep gördüğünü bu yüzden Türkçeye tercüme edip, Ehli Sünnet ve Cemaat mezhebinin görüşleri doğrultusunda Emâlî’yi şerh ettiğini belirtmiştir. 16.yüzyılda kaleme alınan eserde dil ve imlâ özellikleri açısından Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine geçiş döneminin özellikleri dikkat çekmektedir.

Bu çalışmada, Emâlî Şerhi adlı eserin, müellifi ve nüshaları hakkında bilgi verilerek eser tanıtılacaktır. Ayrıca eserin tenkitli metni ortaya konularak dil ve imlâ özellikleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk dili, Osmanlı Türkçesi, Akâid-nâme, Emâli Şerhi, Le'âlî

Teşekkür

Le'âli'nin Emâli Şerhi isimli eserinden ve nüshalarından beni haberdar eden ve çalışmam sırasında desteklerini esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Rıdvan ÖZDİNÇ'e teşekkür ederim.

LE'ALI'S EMALI COMMENTARY

Öz

The Arabic treatise Kasīde al-Amālī, completed in 569/1173 by Ūshī, is a poetic work comprising 68 couplets and addressing themes associated with Mâturîdî theology. This work has been translated into and commented upon in Old Turkey Turkish and Ottoman Turkish on 12 occasions.

In the Ottoman Turkish period, the first Turkish commentary on Amālī in Turkish Islamic literature was produced by Leālī Ahmad b. Mustafa in 973/1565. This commentary was translated in verse and commented in prose. It was entitled Le'ālī Ahmad b. Mustafa's Commentary on Amālī. Six copies of the work are known to exist, four of which are located in Turkish libraries. In terms of the work's organisation, the author initially produced the Arabic original and the Turkish verse translation of the couplets of Amālī, subsequently producing the Turkish commentary. In the introduction to the work, the author states that Amālī was widely read and in demand, and thus he translated it into Turkish and provided a commentary in accordance with the views of the Ahl al-Sunnah and Jama'at sect. Composed in the 16th century, the work exhibits the characteristics of the transition period from Old Turkish to Ottoman Turkish, particularly in terms of language and orthography.

This article will introduce the work by providing information about the author and copies of Emâlî Şerhi. It will also present the critical text of the work and provide details about its language and spelling features.

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Ottoman Turkish, Akāid-nāme, Emāli Commentary, Le

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail B. Muhammed (1932). Keşfü’l-hafâ. Kahire: Mekteb-i Kuds. 2/132.
• Benli, Ali (2019). “Le’âlî Ahmed Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ek-2. Ankara: TDV Yayınları. s. 150-151.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2015). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gök, Taner (2017). “Şârihin Manzum Tercümesi: Şem‘î’nin Terceme-i Kasîde-i Emâlî’si”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. S. 10. s. 171-204.
• İlhan, Mevlüt (2015). “Mütercimi Belli Olmayan Mensûr Bir Kasîde-i Emâlî Tercümesi”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. S. 1. s. 9-26.
• İlhan, Mevlüt (2016). Kaside-i Emâlî’nin Türkçe tercümeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılavuz, Ahmet Saim (1989). Akâid. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ek-2. Ankara: TDV Yayınları. s. 212-216.
• Kıvılcım, Murat Kaan (2022). Leâlî Ahmed Çelebi’nin Şerhu Kasîdeti’n-Nûniyye bağlamında kelamcılığı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karabük: Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Korkmaz, Zeynep (2020). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2005). “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ-Fonoloji Bağlantısı Üzerine Notlar”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. C. 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. s. 497-508.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edib (1954). “Lâmiyye-i Kelâmiyye”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. C. 3. S. 1-2. s. 1-21.
• Özdinç, Rıdvan (2022). “Le’âlî Ahmed Çelebi’nin Emâlî Tercüme ve Şerhi”. Manisa: Uluslararası Geçmişten Günümüze Manisa Sempozyumu II.
• Özervarlı, M. Sait (1995). “el-Emâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 11. Ankara: TDV Yayınları. s. 73-75.
• Tekin, Şinasi (1980). “The Turkish Translation of Bedvü’l-Amâlî in Quatrians”. Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi. S. 4. s. 157-206.
• Topaloğlu, B. (2008). Emâli Şerhi. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 05.08.2024).
• https://portal.yek.gov.tr (Erişim Tarihi: 06.08.2024).