ARAPÇA-TÜRKÇE MANZUM SÖZLÜKLERDEN TÜRK Ü TÂZÎ VE HAKKINDA YAYINLANAN BİR MAKALE ÜZERİNE BAZI TESPİT VE TEKLİFLER

Yıl 2021, Sayı: 4, 131 - 186, 27.12.2021

Muhittin Turan

Öz

Eski Türk edebiyatının metin neşri sahası, bu edebiyatın inceleme sahalarından önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu yönde şimdiye kadar manzum ve mensur birçok eser günümüze taşınmakta ve böylece Türk dili ve edebiyatının ürünlerini ortaya koymak bakımından önemli gelişmeler kaydedilmektedir. Bu gelişmelerden biri de manzum sözlükler konusunda yapılan yayınlar olmuştur. Bu sözlükler veya şerhleri üzerine yapılan yayınlar son dönemde artmakta ve okuyucuların istifadesine sunulmaktadır.
Manzum sözlükler bilindiği gibi talebenin öğretim hayatının daha başlarında karşısına çıkmaktadır. Bu sözlükler özellikle ezber yetisini geliştirme, vezin, edebî bilgiler, Türk kültürünü öğretme vb. konulara yönelik yazılmış olmakla birlikte merkeze kelime öğretimini almaktadır. Dolayısıyla bu durum, hedef dilin hemen bütün kelime türlerini (isim, sıfat, zamir, zarf...) içeren bu sözlükleri önemli bir yere koymaktadır. Doğru, güvenilir bir manzum sözlük neşri de bu sözlüklerin Türk dili ve edebiyatı içerisindeki önemini ortaya koyacaktır.
Bu minvalde, her türlü ön yargıdan, kasıttan uzak, tamamen ilmî ve yapıcı eleştirilerin her alanda olduğu gibi bu alanda da yapılacak yayınlara faydalı olabileceği ve söz konusu kıymeti teslim edeceği bir gerçektir. İşte buradan hareketle bu yazımızda Türk ü Tâzî üzerine bir inceleme yapılacak, iki nüsha üzerine kurulmuş bir yayınına bazı tespit ve teklifler getirilecek ve esere Süleymaniye Kütüphanesi 876/7 numaralı nüshası da eklenerek metin tekrar tesis edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk ü Tâzî, manzum sözlük, İbni Kalender.

SOME FINDINGS AND SUGGESTIONS ON AN ARTICLE PUBLISHED ABOUT ONE OF THE ARABIC-TURKISH VERBAL DICTIONARIES: TÜRK Ü TÂZÎ

Öz

The text publication field of old Turkish literature constitutes an important part of the field of study of this literature. In this direction, many works in verse and prose have been carried to the present day, and thus, important developments have been recorded in terms of revealing the products of Turkish language and literature. One of these developments has been the publications on verse dictionaries. The publications on these dictionaries or their commentaries have been increasing recently and are offered to the readers.
As it is known, verse dictionaries appear before the student at the very beginning of his education life. Although these dictionaries are written especially for the development of memorization skills, meter, literary knowledge, teaching Turkish culture, etc., they take word teaching to the center. Therefore, this situation places these dictionaries, which contain almost all the word types of the target language (noun, adjective, pronoun, adverb...) in an important place. A correct and reliable verse dictionary publication will also reveal the importance of these dictionaries in Turkish language and literature.
In this respect, it is a fact that completely scientific and constructive criticism and criticism, free from all kinds of prejudices and intentions, can be beneficial to the publications to be made in this field as well as in any other field, and they will acknowledge the value in question. From this point of view, in this article, an examination will be made on Türk ü Tâzî, some determinations and proposals will be made for a publication based on two copies, and the text will be re-established by adding the copy numbered 876/7 of the Süleymaniye Library to the work.

Anahtar Kelimeler

Türk ü Tâzî, verse dictionaries, İbni Kalender.

Kaynakça

• Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. C. 1. Ankara: TDK Yay.
• İbni Kalender (yz.). Kitâbu Türki Tazî. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. Antalya Tekelioğlu İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu (S1). Nu: 07 Tekeli 671/2.
• İbni Kalender (yz.). Lügat-i İbni Ḳalender. İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (S2). Nu: 876/7.
• İbni Kalender (yz.). Manzume-i Lügat-i Kalender. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi (Ç). Nu: 19 Hk 4578.
• İnce, Adnan (2015). Lügat-i Ni’metu’llâh. Ankara: TDK Yay.
• Kırkkılıç, Ahmet (1999). Lehcetü’l-Lügat. Ankara: TDK Yay.
• Kırkkılıç, Ahmet-Yusuf Sancak (2009). Ahterî-i Kebir. Ankara: TDK Yay.
• Koç, Mustafa-Eyyüp Tanrıverdi (2014). El-Okyânûsu’l-Basît Fî Tercemeti’l-Kâmûsu’l-Muhît-Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 6 C. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Nizam, Betül Sinan (2021). “Bir Mecmûanın Serencâmı: Süleymaniye Kütüphanesi Süleymaniye No. 876’da Kayıtlı Şâhidî (Manzum Sözlük) Mecmûası Üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. C. 5. S. 1. s. 408-449.
• Öztürk, Mürsel-Derya Örs (2000). Burhân-ı Katı. Ankara: TDK Yay.
• Öztürk, Zehra- Saleh Jaradat (2021). “İbn Kalender’in manzum sözlüğü: Türkî vü Tâzî”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. C. 22. S. 41. 1093-1150.
• Said-i Nefisi (2009). “Farsça Lügatler”. (çev. Şadi Aydın). Doğu Araştırmaları. C. 2. S. 4. s. 77-84.
• Şemseddin Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî. İkdâm Matba’ası. Der-Sa’âdet.
• Şükün, Ziya (1984). Gencinei Güftar Ferheng-i Ziya. 3. C. İstanbul: MEB Devlet Kitapları.
• Turan, Muhittin (2021). Abdurrahmân-ı Hâkî-Savgu’l-Me’âl fî-Neşr-i Nazm-ı Le’âl. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Uzun, Adem (2013). Lügat-i Halîmî. Ankara: TDK Yay.
• Yılmaz, Ozan (2019). Lisânu’l-Acem-Ferheng-i Şu’ûrî. C. 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.