TÜRKÇE-ARAPÇA KALIP SÖZ KOPYALARI ÜZERİNE

Yıl 2022, Sayı: 6, 17 - 31, 28.12.2022

Bünyamin Ayçiçeği

Öz

Dillerin nasıl doğduğu, yayıldığı ve farklılaştığıyla ilgili birçok teori bulunmakta; dilbilimciler, felsefeciler, hatta genetik bilimi uzmanları bu problemi çözmeye çalışmaktadır. Bununla beraber bir dilin kelimelerini, anlamları ve gösterdikleri anlam gelişmeleri ve değişmeleri bakımından inceleyen anlambilimi (semantik) uzmanları da dillerarası ilişkiyi ve bunun anlama yansımasını incelemektedir. Özellikle birbiriyle ilişki içinde olan milletlerin dilleri yönüyle de etkileşim içinde bulunduğu bir gerçektir. Türkler ve Araplar da mensup oldukları dinin ve yaşadıkları coğrafyanın da etkisiyle yüzyıllardır birbirleriyle etkileşim içinde olmuşlardır. Bu etkileşimin neticesi olarak Türkçe, Arapçayla kelime alışverişi içinde olmuş hatta alıntıladığı kelimeyi, kaynak dildeki anlamından çok farklı anlamlar yükleyerek kullanmıştır.
Türkçe-Arapça deyimler/kalıp sözlerle ilgili literatüre bakıldığında, özellikle Kur’an’dan alıntılanan söz kalıplarının ele alındığı görülmektedir. Ayrıca tek bir kalıp sözden hareketle, ele alınan ifadenin Türkçede ve Arapçada nasıl kullanıldığının araştırıldığı fark edilmektedir. Yaptığımız incelemeler neticesinde iki dil arasında kelimesi kelimesine ortak kullanılan söz kalıplarına yönelik bir çalışmanın yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu sebeple makalemizde öncelikle deyim, atasözü gibi kalıp sözlerle ilgili kısaca bilgi verilmiş, Türkçeyle Arapça arasındaki ilişki incelenmeye çalışılmıştır. Ardından Türkçe-Arapça söz kopyalarından bahsedilmiştir. Son olarak tespit edilebilen Türkçe-Arapça kalıp söz kopyaları abece sırasıyla verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

deyim, tabir, kalıp söz kopyaları, Arapça-Türkçe ilişkisi., Idiom, expression, proverb, formulaic expression copies, Arabic-Turkish relationship.

ON TURKISH-ARABIC FORMULAIC EXPRESSION COPIES

Öz

Several theories are discussed regarding how languages were born, spread, and varied and linguists, philosophers, and even geneticists constantly aim at sorting out this matter. Moreover, semantics experts who study the words in a language in terms of their meanings and the semantic progress and changes they underwent also study the interlingual relations and their reflection on the meaning. It is a fact that particularly the nations that are in relation with each other are also in interaction with each other in terms of their languages. Turks and Arabs have also interacted with each other for centuries through the religion they adopted and the geography they live in. As a result of this interaction, the Turkish language has been in a word exchange with the Arabic language and even used the word it borrowed by attributing quite different meanings to its meaning in the source language.
Considering the literature on Turkish-Arabic idioms/formulaic expressions, it is observed that the formulaic expressions particularly borrowed from the Qur'an are discussed. It is also observed that it is investigated how the expression subjected to the discussion is used in the Turkish and Arabic languages with reference to a single formulaic expression. As a result of the investigations we conducted, it was determined that no study was carried out on the formulaic expressions shared word for word between the two languages. In this regard, first, brief information on the formulaic expressions such as idioms and proverbs was given, and the relationship between the Turkish and Arabic languages was tried to be analyzed in our article. Then, Turkish-Arabic word copies were addressed. Finally, the determined Turkish-Arabic formulaic expression copies were listed in alphabetical order.

Anahtar Kelimeler

Idiom, expression, proverb, formulaic expression copies, Arabic-Turkish relationship

Kaynakça

• Abdülkadir el-Halef (2020). Arapça Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İsar Yayınları.
• Abdülmuhsin et-Türk (2011). el-İstiâretü’t-Temsîliyyetü fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi. Nablus: Câmiatü’n-Necâhi’l-Vataniyye.
• Akar, Ali (2010). “Türkçe-Arapça Arasındaki Sözcük İlişkileri”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi. S. 8. s. 9-16.
• Aksan, Doğan (2016). Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. I-II. Ankara: İnkılâp Yayınları.
• Altaylı, Seyfettin (2005). Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü. Ankara: Prestij Matbaası.
• Aydemir, Adem (2010). Kutadgu Bilig ile Divanü Lügati’t-Türk’te Atasözleri ve Özdeyişler. Balıkesir: Liva Yayınevi.
• Aydın, İsmail (2011). “Kur’ân Perspektifinden Dillerin Kökeni Meselesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. S. 11/3. s. 95-115.
• Beyzadeoğlu, Süreyya (2005). “Durub-ı Emsal-i Osmaniyve'de Türkçe ile Birlikte Arapça, Farsça ve Fransızca’da Ortak Kullanılan Atasözleri ve Deyimleri”. Uluslararası IV. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildirileri. s. 169-77.
• Bilgin, Abdülcelil (2007). Kur’an’daki Deyimler ve Zemahseri’nin Keşşaf’ı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bulut, Ali (2020). Belâgat-i Müyessera Meânî-Beyân-Bedi‘. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Demirkazık, H. İbrahim (2011). “Divan Şiirinde Karga”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 24. s. 131-178.
• Diyarbakırlı Said Paşa (2017). Mesel Kitabı Nuhbetü'l-Emsal. (haz.) Uğur Boran. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Doğru, Erdinç- Emrullah İşler (2013). “Kur’an Deyimlerinin Semantik Analizi”. Eskiyeni. S. 27. s. 79-102.
• Durmuş, İsmail (2004). “Mesel”. İslâm Ansiklopedisi. C. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 293-97.
• Edirneli Ahmed Bâdî (2004). Armağan (Dîvân Şiirinde Atasözleri ve Deyimler). (haz.) Süreyya Ali Beyzadeoğlu, Müberra Gürgendereli, Fatih Günay. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayınları.
• el-Askerî (1988). Cemheretü’l-Emsâl. I-II. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• el-Meydânî (2011). Mecma’u’l-Emsâl. Beyrut: El-Mektebetü’l-Asriyyetü.
• Eyüboğlu, E. Kemal (1973-1975). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. I-II. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Eziler Kıran, Ayşe (2014). “Dilbilim, Anlambilim ve Edimbilim”. Turkish Studies. S. 6. s. 719-29.
• Guiraud, Pierre (1999). Anlambilim. (çev.) Berke Vardar. İstanbul: Multilingual.
• Işık, Mesut (2018). Kur’an-ı Kerim’de İnsanı Ele Alan Deyimlerin Anlambilim Açısından İncelenmesi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İpek, Muhammet Selim (2014). “Türk Atasözleri ve Deyimleri ile Eşanlamlı Arap Meselleri”. Ekev Akademi Dergisi. S. 60. s. 187-196.
• Karaağaç, Günay (2021). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, Hasan (2011). “Emrî Divanı’nda Deyimler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi S. 6. s. 55-130.
• Korkmaz, Seyfullah (2008). “Türkçe ve Arapçada Telaffuzları Aynı, Anlamları Farklılaşmış Bazı Sözler Üzerine Bir Araştırma”. 38 ICANAS Maddi Kültür Bildiriler (International Congress of Asian and North African Studies). Ankara. s. 1191-196.
• Köksal, M. Fatih (2001). “Klâsik Şiirimizden Bilinmeyen Bir Deyim: El Oyunu”. Bilig. S. 16. s. 127-136.
• Kula, Onur Bilge (2012). Dil Felsefesi Edebiyat Kuramı-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mahmud İsmail Sînî, Muhtar et-Tahir Hüseyin, Seyyid Avz el-Kerim (1996). El-Mucemü’s-Siyâkî et-Tabîrâtü’l-Istilâhiyyetü. Beyrut: Mektebetü Lübnan.
• Muhammed Davud (2003). Mucemü’t-Tabîri’l-İstilâhî fi’l-Arabiyyeti’l-Muâsırati. Kahire: Dâru Garîb.
• Muhammed Samir, Amir Fuad (2011). Modern Arap Dilinde Atasözleri ve Deyimler Sıkça Kullanılan Kalıplar. İstanbul: Cantaş Yayınları.
• Püsküllüoğlu, Ali (2006). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Rababa, Rabbaa (2013). Abdullah Kudsî ve Tercüme-i Durûb-ı Emsâl-i Arabiyye’si. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rababa, Rabbaa (2019). Âsımzâde Hâmid'in Şerh-i Mezâmînü'l-Emsâl'i (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• es-Sa’âlebî , Muhammed b. İsmail (1998). el-Kinâyetü ve’t-Ta’rîzü. (haz.) Âişe Hüseyin Ferid. Kahire: Dâru Kıbâ’.
• Saraçbaşı, M. Ertuğrul (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü. I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Sefercioğlu, M. Nejat (2010). “Helâkî Divanı’nda Türkçe Deyimler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. S. 4. s. 155-202.
• Şakar, Sezer Özyaşamış (2021). Eski Türkiye Türkçesinin Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Şimşek, Sait-Uzun, Taceddin (1991). Arapça- Türkçe Deyimler-Kalıp İfadeler-Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Şimşek, Yaşar (2020). “Arapça-Türkçe Deyim Kopyaları Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. S. 69. s. 101-14.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taşdelen, Hasan (2009). “Arap Deyim ve Atasözlerinde “El” Motifi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/2. s. 209-50.
• Uğuzman, Tülay (2014). Atasözlerine ve Deyimlere Yansıyan Türk Halk Düşüncesi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Ünlü, Suat (2008). “Kur'an'da Geçen Bazı Arapça Deyimler ve Tabirler’in İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinden Tiem 73’teki Türkçe Karşılıkları Üzerine. Gazi Türkiyat. 1/2. s. 121-168.
• Yavi, Fecri (2020). “Tatar Türkçesindeki Arapça Kökenli Kelimelerde Anlam Değişmeleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. S. 20/1. s. 97-133.
• Yıldız, Ayşe. (2010). “Klasik Türk Edebiyatında “Neheng” Kelimesi Üzerine”. Erdem. S. 56. s. 179-96.
• https://www.etimolojiturkce.com/arama/timsah (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• https://www.nisanyansozluk.com/kelime/timsah (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• https://www.almaany.com/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• https://dohadictionary.org/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• http://arabiclexicon.hawramani.com/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• http://www.baheth.info/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• http://www.kamus.yek.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• https://www.maajim.com/ (Erişim Tarihi: 08.03.2022).
• https://www.vajehyab.com/dehkhoda (Erişim Tarihi: 22.08.2022).