GAZIZ GOBEYDULLIN AND HIS ARTICLE ON SEYYID BATTAL GAZI EPIC

Yıl 2023, Sayı: 7, 1 - 21, 20.06.2023

Mehmet Aça

Öz

Gaziz Gobeydullin is a prominent figure not only for his works on history but also for his works on literature, religion, philosophy, nationality and national spirit. Gobeydullin, who was among the scientists invited to Baku by Neriman Nerimanov for the preparation of national cadres to govern the state, had a Turkic unityist worldview and paid the price for this by being shot in Baku on October 13, 1937 together with Khalid Seyid Khojayev and Bekir Sıtlı Çobanzade. Gobeydullin studied at the Faculty of History-Philology of Kazan University under the supervision of Khakas Turk Turk Turcologists N. F. Katanov and N. N. Firsov and made important studies in the fields of history, literature, nationality and national spirit. Gobeydullin was also closely interested in Turko-Tatar folk literature and gave due importance to the place of folk literature in Turko-Tatar literature. Gobeydullin also published an independent article on the epic of Seyyid Battal Gazi. Gobeydullin became the scholar of Turkish origin who wrote the oldest scientific article on Seyyid Battal Gazi epic in the Turkic world with his article titled "In the Tugri of Seyyid Battal Gazi Story" published in the 22nd issue of Shura magazine dated 1911. Gobeyddullin's article has not been mentioned in the studies on the epic in Turkey. With this study, we aimed to present this article of Gobeyddullin to the attention of scholars in Turkey. In the study, firstly Gobeyddullin is introduced in main outlines and then the translation of his article into Turkish is given. Before the translation into Turkish, the content and importance of Gobeydullin's article were evaluated. The original text of the article in Arabic script is given at the end of the article. Gobeydullin's approach to the epic in question, his findings and interpretations are still relevant today. Gobeydullin's article draws attention with its method, topics, interpretations and conclusions.

Anahtar Kelimeler

Seyyid Battal Gazi epic, Gaziz Gobeydullin, journal of Şura, Turkish-Tatar literature, Stalin’s persecution

GAZİZ GOBEYDULLİN VE SEYYİD BATTAL GAZİ DESTANI KONULU YAZISI

Öz

Gaziz Gobeydullin, sadece tarih alanındaki çalışmalarıyla değil edebiyat, din, felsefe, milliyet ve millî ruh konulu çalışmalarıyla da öne çıkan bir isimdir. Neriman Nerimanov’un devleti yönetecek millî kadroların hazırlanması amacıyla Bakü’ye davet ettiği bilim insanları arasında yer alan Gobeydullin, Türkbirlikçi bir dünya görüşüne sahip olmuş ve bunun bedelini de Halid Seyid Hocayev ve Bekir Sıtlı Çobanzade’yle birlikte 13 Ekim 1937’de Bakü’de kurşuna dizilerek ödemiştir. Gobeydullin, Kazan Üniversitesi Tarih-Filoloji Fakültesi’nde Hakas Türkü Türkolog N. F. Katanov ile N. N. Firsov’un nezaretinde öğrenim görmüş ve tarih, edebiyat, milliyet ve millî ruh alanlarında önemli çalışmalar yapmıştır. Gobeydullin, Türk-Tatar halk edebiyatıyla da yakından ilgilenmiş, halk edebiyatının Türk-Tatar edebiyatı içerisindeki yerine gereken değeri vermiştir. Gobeydullin, Seyyid Battal Gazi destanı üzerine müstakil bir makale de yayımlamıştır. Gobeydullin, Şura dergisinin 1911 tarihli 22. sayısında yayımladığı “Seyyid Battal Gazi Hikâyesi Tuğrısında” başlıklı yazısıyla Türk Dünyası’nda Seyyid Battal Gazi destanı üzerine en eski bilimsel makaleyi yazan Türk kökenli bilim insanı olmuştur. Destan üzerine Türkiye’de yapılan çalışmalarda Gobeyddullin’in makalesinden söz edilmemiştir. Bu çalışma ile Gobeydullin’in bu makalesini Türkiye’deki bilim insanlarının dikkatlerine sunmayı amaçladık. Çalışmada öncelikle Gobaydullin ana hatlarıyla tanıtılmış, ardından da makalesinin Türkiye Türkçesine çevirisine yer verilmiştir. Türkiye Türkçesine çevirisine yer vermeden önce Gobeydullin’in bu makalesinin içeriği ve önemi hakkındaki değerlerdinmeler yapılmıştır. Makalenin Arap harfli orijinal metnine ise makalenin sonunda yer verilmiştir. Gobeydullin’in söz konusu destana yaklaşımı, tespitleri ve yorumları, günümüzde de güncelliğini korumaktadır. Gobeydullin’in makalesi, yöntemi, konuları, yorumları ve sonuçlarıyla da dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Seyydi Battal Gazi destanı, Gaziz Gobeydullin, Şura dergisi, Türk-Tatar edebiyatı, Stalin zulmü

Kaynakça

• Adıgüzel, Hüseyin (2004a). Millî Komünizmin Öncüleri Nerimanov. İstanbul: İleri Yayınları.
• Adıgüzel, Hüseyin (2004b). Atatürk Nerimanov ve Kurtuluş Savaşımız. İstanbul: İleri Yayınları.
• Bedavam. (1915). Kazan.
• Bünyadov, Ziya (1993). Gırmızı Terror. Bakı: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı.
• Cahun, Leon (2013). Asya Tarihine Giriş Türkler ve Moğollar. (çev. İnan Kaya). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Coşkunarslan, Hakan (1996). “Aziz Gubaydullin”. Toplumsal Tarih. S. 27. s. 48-51.
• Demirci, Kürşat (1997). “Hârût ve Mârût”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: TDV Yayınları. s. 262-264.
• Ethé, Hermann (1871). Die Fahrten des Sajjid Batthāl. Ein alttürkischer Volks-und Sittenroman. Zum Ersten Male Vollständig Übersetzt. C. 2. Leipzig: FA Brockhaus.
• Godeydullin, Gaziz (1918). Hikeyeler. Kazan: Gasır Neşriyatı.
• Godeydullin, Gaziz (1958). Hikeyeler. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı. Gaziz Gobeydullin Fenni-Biografik Cıyıntık (2002). (haz.) Salman Gobeydullin vd.. Kazan: Ruhiyat Neşriyat.
• Godeydullin, Gaziz (1925). “İctimagıy Gıylimner Babında Niler İşlendi?”. Biş Yıl İçinde. Kazan. s. 141-152.
• Gosmanov, Mirkasıym (2002). “Ostaz Hatirǝsi”. Gaziz Gobeydullin Fenni-Biografik Cıyıntık. (haz.) Salman Gobeydullin vd.. Kazan: Ruhiyat Neşriyat. s. 7-13.
• Graves, Robet ve Patai, Raphael (2009). İbrani Mitolojisi Tekvin-Yaratılış Kitabı. (çev. Ömer F. Oyal). İstanbul: Say Yayınları.
• Gubaydullin, G. (1926), “Razvitie İstoriçeskoy Literaturı u Tyurko-Tatarskih Narodov”. Pervıy Vsesoyuznıy Tyurklogiçeskit Sezd. Bakı. s. 39-57.
• Gubaydullin, G. (1989). Tarihi Sehifeler Açılganda. Saylanma Hizmetler. Kazan: Tatarstan Kitap Neşriyatı.
• Köprülü, M. Fuad (1980). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Küçükcan, Talip (1995). “Hermann Ethé”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yayınları. s. 488.
• Otar, İsmail (1999). Kırımlı Türk Şair ve Bilgini Bekir Sıtkı Çobanzade. İstanbul: Lebib Yalkın Yayımları.
• Say, Yağmur (2009). Türk-İslam Tarihinde ve Geleneğinde Seyyid Battal Gazi ve Battalname. Eskişehir: Eskişehir Valiliği.
• Ubeydullin, A. Aziz (1911). “Seyyid Battal Gazi Hikâyesi Tuğrısında”. Şura. 22. s. 682-685.