MEHMED SA‘ÎD EFENDİ’NİN MANZUM KASÎDE-İ EMÂLÎ TERCÜMESİ: TEVHÎDNÂME

Yıl 2024, Sayı: 9, 97 - 123, 24.06.2024

Yunus Kaplan

Öz

Türk edebiyat tarihi, telif türündeki eserler yönünden olduğu kadar tercüme ve şerh türünden eserler bakımından da oldukça zengindir. Bilhassa İslâmiyet’in kabulüyle birlikte toplumda sağlam bir itikat ve iman şuurunun tesisine yönelik Arapça kaleme alınmış bazı eserler üzerine yapılan tercüme ve şerhler, bunlar arasında önemli bir yer işgal eder. Bu meyanda Arapça tanzim edilen Ka‘b b. Züheyr’in (öl. 24/645) Kasîde-i Bürde’si, Ebu’l-Feth Büstî’nin (öl. 400/1010) Kasîde-i Nûniyye’si, Tantarânî’nin (öl. 485/1092) Kasîde-i Tantarâniyye’si, İbnü’n-Nahvî’nin (öl. 513/1119) Kasîde-i Münferice’si, İbn-i Fârız’ın (öl. 632/1235) Kasîde-i Hamriyye’si ve Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî’nin (öl. 695/1296) Kasîde-i Bür’e’si akla ilk gelen eserlerdir.
Zikredilen bu eserler dışında iman esaslarının fertlerden başlayarak bütün toplum tarafından mezcedilmesi için Sirâceddîn Ali b. Osman el-Ûşî’nin (öl. 575/1179) akaidname türünde yazdığı Kasîde-i Emâlî de Türkçeye en fazla tercüme ve şerhi yapılan eserler arasında yer alır. Şimdiye kadar yapılan bilimsel çalışmalar vesilesiyle bu kasidenin Türkçe 12 şerhiyle birlikte; 12 manzum, 2 de mensur tercümesinin varlığı ortaya konmuştur. Oldukça rağbet gören bu kasideyi nazmen Türkçeye tercüme edenlerden biri de 18. yüzyılın önde gelen astronomi ve geometri âlimlerinden biri olan Mehmed Sa‘îd Efendi’dir.
Bu çalışmada mütercimin 1141/1728-29 yılında kaleme alıp Tevhîdnâme adını verdiği manzum Kasîde-i Emâlî tercümesinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde bazı değerlendirmelerde bulunulduktan sonra çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kasîde-i Emâlî, manzum tercüme, 18. yüzyıl, Mehmed Sa‘îd Efendi, Tevhîd-nâme

Kaynakça

• Akçay, Ali İhsan (2011). Türk Edebiyatında Manzum Akâidnâmeler. İnceleme Metin. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, Mehmet (2010). Tayyarzade Atâ, Osmanlı Saray Tarihi, Târîh-i Enderûn. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Demir, Gökhan (2017). “Kudsî’nin Şerh-i Kasîde-i Emâlî”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 9. s. 325-365.
• Gencan, Tahir Nejat (1973). Manzum Küre Tarifnamesi. İstanbul: Kandilli Rasathanesi Yayınları.
• Güler, Mehmet (2023). “Sâbir’in Manzum Kasîde-i Emâlî Tercümesi: Subha-i Sıbyân”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S. 9. s. 239-261.
• Fazlıoğlu, İhsan (1998). “Hendese”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 199-208.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan-İzgi, Cevat (1999). Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi. C. 1. İstanbul: IRCICA.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin-Şeşen, Ramazan- İzgi, Cevat-Akpınar, Cemil-Fazlıoğlu, İhsan (1997). Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi. C. 2. İstanbul: IRCICA.
• İlhan, Mevlüt (2016). Kaside-i Emâlî’nin Türkçe Tercümeleri. Yüksek Lisans Tezi. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bedü’l-emali/el-Emali/el-Kasidetü’l-lamiyye. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Nu: AY 3775-01.
• Kaçar, Mustafa-Atilla Bir (2001). “Osmanlı Mühendislerinden Mehmet Sa‘îd Efendi’nin Dikey Duvar Saatleri Hakkındaki Risalesi”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. C. 3. S. 1. s. 1-17.
• Kaçar, Mustafa (2000). İlk Osmanlı Mühendis Hocası Mehmed Sa‘îd Efendi ve İcad Ettiği Rub’-ı Müceyyeb-i Zülkavseyn (Müsellesiye) Adlı Mühendislik Aleti. Doçentlik Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, Yunus (2021). Fazlî ve Manzum Kasîde-i Bürde Tercümesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. C. 25. S. 1. s. 66-89.
• Karaağaç, Hilmi (2016). “Osmanlı’dan Bugüne Manzûm Akâid Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C. 14. S. 28. s. 99-118.
• Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. C. II. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Kılavuz, Ahmet Saim (1989). “Akaid”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 212-216.
• Mecmû’a-i Resâ’il-i Sa‘îdiyye. Topkapı Sarayı Kütüphanesi “Hazine Kitaplığı 1753”.
• Muhacir, Esra (2022). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 47. s. 283-344
• Özbek, Durmuş (1994). “el-Uşî ve ‘Kasîdetü’l-Emâlî”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 5. s. 261-308.
• Özervarlı, M. Sait (1995). “el-Emâlî”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 73-75.
• Polat, Atilla ve Demirhan Çavuşoğlu, H. Mücella (2020). Mehmed Sa‘îd Efendi’nin Misâha Risâlesi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. C. 21. S. 2. s. 240-270.
• Şerhu Tetimme-i Vasiyyet-i Birgivî. Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar 7338-1.
• Terceme-i Emâlî. Manisa Kütüphanesi Akhisar Zeynelzade Koleksiyonu 1500/4.
• Terceme-i Risâle-i Nev-baht. Süleymaniye Kütüphanesi. Hamidiye 831.
• Tevhîdnâme. Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi. 4850-VII.
• Yazar, Sadık (2014). Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C. 12. S. 23. s. 49-166.
• Yavuz, A. Fikri-İsmail Özen (1975). Osmanlı Müellifleri. C. III. İstanbul: Meral Yayınevi.