Televizyon Programlarının Uluslararası Dolaşımı Bağlamında Türkiye’de Yabancı Programlar ve Ulusal Kültür Tartışmaları

Yıl 2021, , 93 - 124, 08.03.2021

Burcu Sümer , Süleyman İlaslan

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.818044

Cited By: 1

Öz

Başta dramatik yapımlar olmak üzere uluslararası çapta dolaşımda olan televizyon programlarının izleyiciyle buluştuğu farklı ülkelerin ulusal kültürleri üzerindeki etkisi 1960’lardan bu yana önemli bir tartışma konusudur. 1990’ların sonuna gelindiğinde uluslararası iletişim alanında da bu konuya odaklanan hatırı sayılır bir literatür oluşmuştur. En genel hatlarıyla değerlendirildiğinde bu çalışmalarda, başta ABD olmak üzere, program endüstrisi gelişmiş Batılı ülkelerden, “gelişmekte olan” ya da “az gelişmiş” ülkelere doğru tek yönde gerçekleşen yoğun program akışının etkileri, “modernleşme” ve “bağımlılık” (1960’lar), “kültürel emperyalizm” (1970’ler), “küreselleşmeci karşılıklık” (1980’ler) ve küreselleşme sürecinin bir eleştirisi olarak anlaşılacak şekilde “kültürel homojenleşme ve “Amerikanlaşma” (1990’lar) kavramlarıyla ilişkilendirilerek ele alınmıştır.

Bu çalışmada, televizyon programlarının uluslararası dolaşımına odaklanan bu literatürden hareketle, Türkiye’de televizyonun yaygınlaşmaya başladığı ancak program arzının sınırlı olduğu 1970’lerin kültürel tartışmalarından başlayarak, özel yayıncılığın yerleşiklik kazandığı 90’ların ikinci yarısına kadar devam eden süreçte yabancı programların ulusal kültür üzerindeki etkisine ilişkin dile getirilen görüşlerin zaman içerisindeki değişimine odaklanan bir mikro tarih okuması sunulmaktadır. Bu tarihsel izleği kurarken, televizyon yayıncılığına odaklanan kamusal kültürel tartışmalara ilişkin verilere, ele alınan zaman dilimi boyunca en yüksek tiraja sahip gazeteler arasında yer alan Milliyet gazetesinin elektronik arşivi ve özellikle kültürel konuların daha yoğun olarak işlendiği Milliyet Sanat dergisinin arşivi taranarak ulaşılmıştır.

Ulaşılan haber ve köşe yazıları üzerinden yapılan incelemede televizyondaki yabancı içerikler bağlamında dile getirilen kamusal kültürel kaygıların 1980 sonrası süreçte geri plana düşmeye başladığı ve özellikle de 1990’lı yılların özel kanallarıyla birlikte neredeyse ortadan kalktığı gözlemlenmiştir. Bunda televizyon yayıncılığının 1980 sonrasına hâkim olan küreselleşmeci neoliberal politikalar temelinde kültürel bir alandan ziyade ekonomik bir alan olarak görülmeye başlanmasının temel bir rolü olduğu söylenebilir. Bu dönemde televizyon programlarının rekabet ilişkileri ve izlenme oranları üzerinden değerlendirilmeye başlaması, yabancı programların da kültürel kaygılardan ziyade rekabet ilişkileri ve izlenme yarışı temelinde ele alınmasını beraberinde getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

televizyon, kültürel empeyalizm, uluslararası program akışı, küreselleşme, ulusal kültür

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Debates on Foreign Programmes and National Culture in Turkey in the Context of International Flow of Television

Öz

The impact of internationally circulated television programs, especially television dramas, on national culture became an important topic in the field of international communication starting from the 1960s onwards. There was a substantial literature in the field of international communication by the end of the 1990s focusing on this subject. In very general terms, the dominance of the one way-flow of television programs from the USA in particular and also from other Western countries to the so-called "developing" or "underdeveloped" countries has been researched under various approaches and concepts, mainly “modernization” and “dependency” (1960s), “cultural imperialism” (1970s), "global reciprocity" and “counter-flows” (1980s) and finally in relation to "Americanization (1990s), which was widely articulated voiced as critique of globalization.
In this study, following a thorough review of this literature on the international flow of television programs, we present a historical reading of the changes in the perception of the impact of foreign programs on the national content in Turkey. To contextualize this debate historically, we first look into the cultural debates of the 1970s, when the imported content was central to broadcasting during the early years of television and extend the analysis to the second half of the 90s, when private channels proliferated rapidly in Turkey.
Where the data collection is concerned, we used the electronic archives of Milliyet, which was one of the most popular and widely circulated newspapers of the time period covered in this study as well as the archives of the magazine Milliyet Sanat, which was well-known for decades for covering controversial debates on culture and arts.
The review of the news and the editorial content collected from these archives reveal that the cultural anxieties expressed over foreign content on television began to diminish in the 1980s and almost disappeared in the 1990s soon after the mushrooming of private channels. We argue that this shift is in fact a result of the changes in view of the role of broadcasting in Turkey from the 1980s onwards. To put differently, broadcasting was no longer associated with culture but was rather seen primarily as an economic activity in the 1990s, which was very much in line with the noeliberal order prevailed in the second half of the 1980s. The fact that television programs were increasingly discussed in regard to competitive relations and ratings become important for the validation of this shift.

Anahtar Kelimeler

television, international television flow, cultural imperialism, national culture, globalization

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Appadurai, Arjun (2006). “Disjuncture and Difference in the Global Cultural Economy.” Media and Cultural Studies: Keyworks. Meenaskhi Gigi Durham ve Douglas M. Kellner (ed.) içinde. Oxford: Blackwell Publishing. 584-603.
• Aziz, Aysel (1974). “Türk Televizyonu 7 Yaşında.” Milliyet, 31 Ocak 1974, 2.
• Aziz, Aysel (1979). “12. Yılında TRT Televizyonu Ne Durumda?” Milliyet, 31 Ocak 1979, 2.
• Bali, Rıfat N. (2013).Tarz-ı Hayat’tan Life Style’a: Yeni Seçkinler, Yeni Mekânlar, Yeni Yaşamlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Barlas, Canan (1995). “Sahneden Haber Programlara.” Milliyet, 26 Nisan 1995, 23.
• Biltereyst, Daniël ve Philippe Meers (2000). “The International Telenovela Debate and the Contra-flow Argument: A Reappraisal.” Media, Culture and Society, 22(4): 393-413.
• Boratav, Korkut (2005). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002. Ankara: İmge.
• Boyd-Barrett, Oliver (1977). “Media Imperialism; Towards an International Framework for the Analysis of Media Systems.” Mass Communication and Society. J. Curran, M. Gurevitchve J. Woollacott (ed.) içinde. Londra: Edward Arnold. 116–135.
• Chalaby, Jean K. (2006). “American Cultural Primacy in a New Media Order: A European Perspective.” The International Communication Gazette, 68(1): 33-51.
• Chalaby, Jean K. (2011). “The Making of an Entertaintment Revolution: How the TV Format Trade Became a Global Industry.” European Journal of Communication, 26(4): 293-309.
• Curran, James (1999). “Kitle İletişimi Araştırmasında Yeni Revizyonizm: Bir Yeniden Değerlendirme Çabası.” Medya, İktidar, İdeoloji. Mehmet Küçük (der.) içinde. Ankara: Bilim ve Sanat. 377-412.
• Çaplı, Bülent (2008). Fili Tarif Etmek: Özel Televizyona Beş Kala. Ankara: İmge.
• Çelenk, Sevilay (1998). Türkiye’de Televizyon Program Endüstrisi: Bağımsız Prodüksiyon Şirketleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• De Bens, Els; Mary Kelly ve Marit Bakke (1992). “Television Content: Dallasification of Culture?” Dynamics of Media Politics. Karen Siune ve Wolfgang Truetzschler (ed.) içinde. Londra: Sage. 75–150.
• De Bens, Els ve Hedwig de Smaele (2001). “The Inflow of American Television Fiction on European Broadcasting Chnnels Revisited.” European Journal of Communication, 16(1): 51-76.
• Dedeoğlu, Taner (1990). “TRT Dergisindeki ile Bakanın verdiği rakamlar birbirini tutmuyor.” Milliyet, 1 Kasım 1990, 17.
• Günlük, Ahmet (1985). “Haberden Eğlenceye, Sağlıksız Bir Yönetimin Başarısız Ürünleri.” Milliyet Sanat, 130: 6-9.
• Gürbilek, Nurdan (2007). Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi. İstanbul: Metis.
• Hamelink, Cees J. (1983). Cultural Autonomy in Global Communications. New York: Longman.
• Hoskins, Colin ve Rolf Mirus (1998). “Reasons for the US dominance of the international trade in television programmes.” Media, Culture and Society, 10: 499-515.
• Kejanlıoğlu, D. Beybin (2004). Türkiye’de Medyanın Dönüşümü. Ankara: İmge.
• Koloğlu, Sina (1992a). “Dizi Furyası.” Milliyet, 26 Haziran1992, 21.
• Koloğlu, Sina (1992b). “Starları Paylaşma Savaşı.” Milliyet, 27 Kasım 1992, 21.
• Koloğlu, Sina (1993). “Üç Kanal, Yalan Rüzgarı’na Kapıldı.” Milliyet, 29 Ekim 1993, 5.
• Mattelart, Armand (1983). Transnationals and Third World: The Struggle for Culture. South Hadley, MA: Bergin and Garvey.
• Milliyet (1978a). “Yabancı Diziler TRT’ye Yılda 5 Milyon Liraya Mal Oluyor.” 23 Temmuz 1978, 10.
• Milliyet (1978b). “TRT Bu Yıl Alınan Yabancı Dizilere 2.5 Milyon Lira Ödedi.” 4 Ağustos 1978, 10.
• Milliyet (1990). “TRT’nin Akıl Almaz Uygulaması. Yabancı Yapımlar Kuşatması.” 20 Ağustos 1990, 17.
• Milliyet (1991). “Telegörüş: Diziler.” 30 Ekim 1991, 17.
• Milliyet (1992a). “Dizi Yağmuru.” 01 Şubat 1992, 21.
• Milliyet (1992b). “TRT’den “Star”lara Çengel.” 12 Temmuz 1992, 19.
• Milliyet (1994). “Özel TV’leri Bir Korku Aldı: Ya TRT’leşirsek.” 22 Kasım 1994, 9.
• Nordenstreng, Kaarle ve Tapio Varis (1974). TelevisionTraffic – A One-way Street. Paris: UNESCO.
• Öngören, Mahmut T. (1978). “Halkımızı Ulusal Kültürden Koparmak Amacıyla TV Uzun Süredir Yabancı Dizilerle Dolduruldu.” Milliyet Sanat, 264: 9-11.
• Öngören, Mahmut T. (1984). “Kısır Döngü.” Milliyet Sanat, 99/459.
• Öngören, Mahmut T. (1985a). “Televizyonda Yeni Dönemin Anlamı.” Milliyet Sanat, 130: 2-5.
• Öngören, Mahmut T. (1985b). “Bugünün Saraylısı.” Milliyet Sanat, 132/482: 41.
• Refiğ, Halit (1978). “TRT’nin Ürettiği Filmler.” Milliyet, 8 Haziran 1978, 10.
• Ritzer, George (1993). The McDonaldization of Society. Thousand Oaks, CA: Pine Forge Press.
• Salwen, Michael B. (1991). “Cultural Imperialism: A Media Effects Approach.” Critical Studies in MassCommunication, 8(1): 29-38.
• Sav, Atilla (1984). “Bir TV Dizisinin Dili Üzerine”. Milliyet Sanat, 108/458: 19.
• Scannell, Padyy (2007). Media and Communication. Londra: Sage.
• Schiller, Herbert I. (1970). Mass Communication and American Empire. New York: Augustus M. Kelley.
• Schlesinger, Philip. (1986). “Trading in Fictions: What Do We Know About British Television Imports and Exports?” European Journal of Communication, 1: 263-287.
• Servaes, Jan (1986). “Development Theory and Communication Policy: Powertothe People.” European Journal of Communication, 1: 203-229.
• Sparks, Colin (2007). Development, Globalization and the Mass Media. Londra: Sage.
• Sreberny, Annabelle (2006). “The Global and the Local in International Communications.” Media and Cultural Studes: Keyworks. Meenaskhi Gigi Durham ve Douglas M. Kellner (ed.) içinde. Oxford: Blackwell Publishing. 604-625.
• Straubhaar, Joseph D. (1991). “Beyond Media Imperialism: Assymetrical Interdependence and Cultural Proximity.” Critical Studies in Mass Communication, 8: 39-59.
• Straubhaar, Joseph D. (2006). “(Re)Asserting National Television and National Identity Againstthe Global, Regional, and Local Levels of World Television.” Media and Cultural Studies: Keyworks. Meenaskhi Gigi Durham ve Douglas M. Kellner (ed.) içinde. Oxford: Blackwell Publishing. 681-702.
• Şener, Erman (1978). “Kokulu TV başlasa Bizim Televizyon Naftalin Kokardı.” Milliyet, 16 Ağustos 1978, 10.
• Topuz, Hıfzı (1984). “Televizyon Programı Trafiğinde Patlamalar.” Milliyet Sanat, 104/464: 19-20.
• Tracey Michael ve Redal, Wendy W. (1995). “The New Parochialism: The Triumph of the Populist in the Flow of International Television.” Canadian Journal of Communication, 20(3): 343-365.
• Tracey, Michael (1985). “The Poisoned Chalice? International Television and the Idea of Dominance.” Daedalus, 114(4): 17-56.
• TRT (t.y.). TRT 1977 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu. TRT Genel Sekreterlik Basılı Yayınlar ve Kitaplık Müdürlüğü Yayınları.
• TRT (t.y.). TRT 1978 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu. TRT Genel Sekreterlik Basılı Yayınlar ve Kitaplık Müdürlüğü Yayınları.
• TRT (t.y.). TRT 1980 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu. TRT Genel Sekreterlik Basılı Yayınlar ve Kitaplık Müdürlüğü Yayınları.
• TRT (t.y.). TRT 1980 Yılı Genel Yayın Planı. TRT Genel Sekreterlik Basılı Yayınlar ve Kitaplık Müdürlüğü Yayınları.
• TRT (1979). TRT 8. Genel Danışma Kurulu Tutanağı. 4-5 Ekim 1979.
• Tunstall, Jeremy (1977). The Media are American. Londra: Constable.
• Tuğrul, Semih (1975). Türkiye’de Televizyon ve Radyo Olayları. İstanbul: Koza Yayınları.
• Varis, Tapio (1974). “Global Traffic in Television.” Journal of Communication, 24(1): 102–109.
• Waisboard, Silvio (2004). “McTV: Understanding the Global Popularity of Television Formats.” Television New Media, 5(4): 359-383.
• Williams, Raymond (2003). Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim. Çev., Ahmet Ulvi Türkbağ, Ankara: Dost.