Adana Sinema Tarihinden Kadınların Seyir Deneyimine Dair Fragmanlar

Yıl 2019, Cilt: 22(2) Sayı: 44, 63 - 94, 20.09.2019

İlke Şanlıer Yüksel Aydın Çam

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.629046

Cited By: 11

Öz

Bu çalışmada, Yeni Sinema Tarihi yaklaşımından hareketle Adana sinemalarının tarihi,

kadınların seyir deneyimleriyle birlikte değerlendirilmektedir. Geleneksel/anaakım sinema

tarihyazımının film çalışmaları etrafında şekillenen sorunlarını aşmak amacıyla 2000’ler

sonrasında yaygınlaşan Yeni Sinema Tarihi yaklaşımı, gösterim pratiklerini, kentsel ya da

kırsal sinema mekânlarını, sinemaya gitme deneyiminin sosyal ve kültürel tarihini ve seyir

pratiğinin kendisini merkezine alan bağlamsal ve metodolojik önermeler sunmaktadır.

Çalışma kapsamında Adana Halkevi tarafından 1935-1951 döneminde yayımlanan Akgünler

Gazetesi, Görüşler Dergisi ve Çukurova Dergisi taranmıştır. Ayrıca yine Adana’da 1918’den

bu yana aralıksız yayımlanan Yeni Adana ile 1923-1966 yılları arasında yayımlanan

Türksözü gazetelerinin arşivlerinden de yararlanılmıştır. Bununla beraber Adana

sinemalarının tarihi zirvesine ulaştığı 1960–1980 dönemindeki seyir deneyimlerinin

araştırılması için, şehir merkezinde ve Toros yayla köylerinde yürütülen sözlü tarih

çalışmaları sırasında elde edilen veriler kullanılmıştır. Çalışmanın temel bulguları arasında,

Adana’da erken dönemde sinemaların erkek egemen alanlar olduğu ve salt bir erkek

eğlencesi olarak değerlendirildiği; ulus-devletin inşası ve Türk modernleşmesi sırasında

sinemanın araçsallaştığı, kadınların ve genç kızların bu bağlamda sinemayla bir araya

geldiği; 1960-1980 dönemindeyse sinemanın bu kez kadınlara evden çıkma, diğer kadınlarla

toplumsallaşma ve şehri yeni biçimlerde deneyimleme imkânı vererek yeni bir kamusal alan

oluşturduğu ve bir biçimde özgürlük olanağı sağladığı yer almaktadır. Bu bulgular

doğrultusunda çalışma, Adana’da tarihsel olarak çok özgün ve önemli bir yere sahip olan

sinema seyir deneyimini kadınların sinema mekânlarını deneyimlemesi, anımsadıkları filmler

ve diğer kadınlar/erkeklerle kurulan toplumsal ilişkiler pratiği etrafında nasıl bir kamusallık

oluşturduğunu tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sinema deneyimleri, kadın seyirciler, Yeni Sinema Tarihi yaklaşımı, Adana sinema tarihi, Eti Kadınları

Kaynakça

• Adana Halkevi (1938). Adana Halkevi – 15. Adana: Türksözü Basımevi.
• Akser, Murat (2003). “Türk Sinema Tarihi Yazılımı: Bir Yöntem Önerisi.” Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 3 – Karşılaşmalar. Esra Özcan (der.). içinde. İstanbul: Bağlam Yayınları. 41–48.
• Berman, Marshall (2013). Katı Olan Her Şey Buharlaşıyor (16. Baskı). Çev., Ümit Altuğ ve Bülent Peker. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Biltereyst, Daniël ve Philippe Meers (2016). “New Cinema History and the Comparative Mode: Reflections on Comparing Historical Cinema Cultures.” Alphaville: Journal of Film and Screen Media 11: 13–32.
• Biltereyst, Daniël, Richard Maltby ve Philippe Philippe (der.) (2019). The Routledge Companion to New Cinema History. New York: Routledge.
• Boyle, Karen (2009). “Attractions and Distractions: Mums, Babies and ‘Early’ Cinemagoing.” Participations: Journal of Audience and Reception Studies 6(2): 260–283.
• Casetti, Francesco (2011). “Sinemasal Deneyim.” Çev., Defne Kırmızı, sinecine 2(2): 81–93.
• Caunce, Stephen (2001). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi. Çev., Bilmez Bülent Can ve Alper Yalçınkaya. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Coş, Nezih (1969). “Türkiye’de Sinemaların Dağılışı.” AS Akademik Sinema – Filmcilik Sinemacılık Dergisi 2: 19–26.
• Çam, Aydın (2018). “1960–1975 Yılları Arasında Adana’da Filmcilik ve Sinemacılık İşi.” Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi 28: 9–41.
• Çam, Aydın ve İlke Şanlıer Yüksel (2019). “Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma.” SineFilozofi Dergisi 3(7): 415-436.
• Çeliktemel Thomen, Özge. (2016). “Çocuklar ve Kadınlar: Geç Osmanlı Döneminde Sinema Hakkında Bir Mütalaa.” Alternatif Politika – Sinema Özel Sayısı: 1–29.
• Diaz, Silvia (2004). “The Attractions of the ‘Cinema Attractions’ to Female Spectatorship.” Unpublished MA Thesis, Lehigh University.
• Dorsay, Atilla; Nezih Coş ve Ayça Engin (1973). “Ayın Konuşması – Yapımcı Hürrem Erman’la Konuşma.” Yedinci Sanat 6: 22–37.
• Erdoğan, Celaleddin (2017). Adana Halkevi (1933–1051) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir: Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Filmer, Cemil (1984). Hatıralar – Türk Sinemasında 65 Yıl. İstanbul: Emek Matbaacılık.
• Gledhill, Christine ve Julia Knight (2015). Doing Women’s Film History Reframing Cinemas, Past and Future. Urbana, Chicago: University of Illinois Press.
• Gökçe, Övgü (2006). “Türk Sinemasının Sözlü Tarihini Ararken: İlhan Arakon.” Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 5 – Sinema ve Tarih. Elif Akçalı (der.). içinde. İstanbul: Bağlam Yayınları. 81–92.
• Gökmen, Mustafa (1989). Başlangıçtan 1950’ye Kadar Türk Sinema Tarihi ve Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: Denetim Ajans.
• Görüşler (1939a). “Hars Komitesi Nasıl Çalışıyor.” 15: 25–28.
• Görüşler (1939b). “Evimizin Nisan – Mayıs Çalışmaları.” 18: 31–32.
• Görüşler (1940). “Evimizin Mart Ayı Çalışma Hulâsası.” 25–26: 60–62.
• Görüşler (1942). “Evimizin Bir Aylık Çalışması.” 44: 30–31.
• Görüşler (1943). “Halkevi Çalışmaları.” 48–51: 102–105.
• Güçlü, Vedat (1939). “İnkılâp Kadınından Beklediğimiz Bir Vazife.” Görüşler 22: 12– 14.
• Hansen, Miriam (1983). “Early Silent Cinema: Whose Public Sphere?” New German Critique 29: 147–184.
• Hansen, Miriam (1991). Babel and Babylon: Spectatorship in American Silent Film. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• Hansen, Miriam (1993). “Early Cinema, Late Cinema: Permutations of the Public Sphere.” Screen 34(3): 197–210.
• Hinkle, Eugene M. (2007). The Turkish Cinema in the Early Republican Years. İstanbul: The Isis Press.
• Hooks, Bell (2003). “The Oppositional Gaze: Black Female Spectators.” Amelia Jones (der.). The Feminism and Visual Culture Reader içinde. London and New York: Routledge. 94–105.
• Işığan, Altuğ (2004). “Sinema Tarihi Yazarlığı İçin Alternatif Arayışları: Yenileme mi, Yineleme mi?” Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler 4 – Türk Sineması:Hayalî Vatanımız. Esra Özcan (der.). içinde. İstanbul: Bağlam Yayınları. 121– 128.
• Kayalı, Kurtuluş (1996). “Türk Sinema Tarihlerinin Sınırlarını Aşmanın Yolları.” Türk Sineması Üzerine Düşünceler. Süleymâ Murat Dinçer (der.) içinde. Ankara: Doruk Yayınları. 57–74.
• Kaynar, Hakan (2009). “Al Gözüm Seyreyle Dünyayı: İstanbul ve Sinema.” Kebikeç 27: 191–220.
• Köni, Yunus Kazım (1937). “Hars Komitesi.” Görüşler 2: 1–2.
• Kuhn, Annette (2002). An Everyday Magic: Cinema and Cultural Memory. London and New York: I.B. Tauris.
• Kuhn, Annette, Daniel Biltereyst ve Philippe Meers (2017). “Memories of Cinemagoing and Film Experience: An Introduction.” Memory Studies 10(1): 3– 16.
• Maltby, Richard, Daniël Biltereyst ve Philippe Meers (der.) (2011). Explorations in New Cinema History – Approaches and Case Studies. Malden, MA: Wiley- Blackwell.
• McCabe, Janet (2004). Feminist Film Studies: Writing the Woman into Cinema. London: Wallflower.
• Mertcan, Hakan (2012). “Adana Arapları ve Eşkıya Cerzun.” Adana’ya Kar Yağmış – Adana Üzerine Yazılar (4. Baskı). Behçet Çelik (der.). içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 157–169.
• Oğuz, Remzi (2014). 1924 Adana Ticaret Rehberi. Çev., Halil Altıparmak. Adana: Adana Ticaret Odası Yayınları.
• Okan, Halil (1937). “Hars Komitesi ve Okul.” Görüşler 3: 23–24.
• Önal, Tekin (2016). “Ulus-Devlet İnşasında Nusayrî Politikaları ve Hars Komiteleri.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 78: 113–138.
• Özen, Emrah (2009a). “Geçmişe Bakmak: Sinema Tarihi Çalışmaları Üzerine Eleştirel Bir İnceleme.” Kebikeç 27: 131–155.
• Özen, Emrah (2009b). “Özön’ün Paltosundan Kurtulmak: Türkiye Sineması Tarihi Çalışmalarının Eleştirel Bir Değerlendirilmesi.” İletişim: Araştırmaları 7(1–2): 13–47.
• Özen, Emrah (2013). “Sinema Tarihi Çalışmalarında Önemli Bir Proje: HOMER.” Sinecine 4(2): 155–165.
• Özgüç, Agah (1990). Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler. İstanbul: Yılmaz Yayınları A.Ş.
• Özuyar, Ali (1999). Sinemanın Osmanlıca Serüveni. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Özuyar, Ali (2013). Türk Sinema Tarihinden Fragmanlar (1896–1945). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Özuyar, Ali (2017). Sessiz Dönem Türk Sinema Tarihi (1895–1922). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pınar, Mehmet (2015). “Adana Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1923–1931).” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(41): 537–552.
• Scognamillo, Giovanni (1991). Cadde-i Kebirde Sinema. İstanbul: Metis Yayınları.
• Srinivas, Lakshmi (2010). “Ladies Queues, ‘Roadside Romeos,’ and Balcony Seating: Ethnographic Observations on Women's Cinema-Going Experiences.” South Asian Popular Culture 8(3): 291–307.
• Srinivas, Lakshmi (2013). “Active Audiences and the Experience of Cinema.” Moti Gokulsing and Wimal Dissanayake (der.). Routledge Handbook of Indian Cinemas. içinde. New York: Routledge. 377–390.
• Stacey, Jackie (1994). Star Gazing: Hollywood Cinema and Female Spectatorship. London and New York: Routledge.
• Stamp Lindsey, Shelley (1996). “Is Any Girl Safe? Female Spectators at the White Slave Films.” Screen 37(1): 1–15.
• Tekerek, Nurhan (2012). “Adana’nın Eğlence Dünyasından; Seyhan Saz’dan Cafe- Barlara…” Adana’ya Kar Yağmış – Adana Üzerine Yazılar (4. Baskı). Behçet Çelik (der.). içinde. İstanbul: İletişim Yayınları. 305–319.
• Tuncer, Selda (2018). Women and Public Space in Turkey: Gender, Modernity and the Urban Experience. Londra ve New York: I. B. Tauris. TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu (2019). http://www.tuik.gov.tr. Erişim tarihi: 12.06.2019.
• www.adana-to.org.tr (2018). “Adana Ticaret Odası Üye Kayıtları,” http://www.adana-to.org.tr/ato/TR/uyebilgileri/UnvanaGoreArama.aspx., Erişim tarihi: 20.07.2018.
• Yeni Adana (1929a) “Bu Akşam – Türk Ocağı Sinemasında İstanbul Şehremaneti Darülbedayi Temsilleri”, 11 Nisan 1929.
• Yeni Adana (1929b). “Çocuk Terbiyesi”, 9 Aralık 1929.
• Yeni Adana (1929c). “Ders Usulü Değişiyor – Çocuklara Sinema Vasıtası İle Okuyup Yazmak Öğretiliyor”, 31 Mayıs 1929.
• Yeni Adana (1929d). “Filim İkmal Edildi”, 8 Ağustos 1929.
• Yeni Adana (1929e). “Musiki Heyeti Birkaç Konser Vermek Üzere Dün Tarsus’a Gitti”, 7 Mart 1929.
• Yeni Adana (1929f). “Operet Heyeti Dün Akşam İlk Temsilini Ocak Sineması’nda Verdi”, 2 Mayıs 1929.
• Yeni Adana (1929h). “Şantözü Yaralamış”, 17 Eylül 1929.
• Yeni Adana (1929i). “Zabit Yurdunda Sinema”, 8 Nisan 1929.
• Yeni Adana (1929k). “Yanlış Fikirler”, 27 Kasım 1929.
• Yeni Adana (1975). “Gaziantep’te Hanımlar Müstehcen Film Oynatan Sinemaları Boykot Etti”, 17 Şubat 1975.
• Yeni Adana (1976a). “Seks Filmleri, Sinemaları İflastan Kurtarmış”, 4 Şubat 1976.
• Yeni Adana (1976b). “Artık Yeter!..”, 3 Şubat 1976.