Cinsiyetlendirilmiş Bir Kurum Olarak Akademi: Türkiye’de Akademinin Cinsiyet Kültürüne Bakmak

Yıl 2019, Cilt: 22(2) Sayı: 44, 173 - 208, 20.09.2019

Selda Tuncer

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.629082

Cited By: 7

Öz

Kurumsal pratikler ve işleyişler her ne kadar cinsiyetten azade gibi görünseler de, her zaman

toplumsal cinsiyet normları ve değerleriyle şekillenmektedir. Bu anlamda toplumda hakim

olan cinsiyete dayalı eşitsizliklerin ve ayrımcılıkların üretimi ve uygulanmasında, kurumsal

işleyişler ve örgütsel davranışların önemli bir rolü vardır. Bütün kurumsal yapı ve kültür inşa

süreçlerine içkin olan toplumsal cinsiyet ideolojisi, kurumsal işleyişin bir parçası olarak

doğallaştırıldığı için hem çok etkili hem de görünmez olur. Bu anlamda eğitim ve bilgi üretim

kurumları olarak akademi ve özelde üniversiteler, toplumsal cinsiyetin doğallaştırılmasında

en etkin işleyen yapılardan biridir. Bu makalede, Joan Acker’in toplumsal cinsiyetlendirilmiş

kurum analizinden yola çıkarak, akademide yerleşmiş olan mesleki yapı ve kültürün,

toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ve ayrımcılığı nasıl beslediği ve bunu kendine özgü şekillerde

nasıl üretip meşrulaştırdığı ele alınacaktır. Buna bağlı olarak, Dorothy Smith’in sosyoloji

bilimine getirdiği feminist eleştiri tartışmaya dahil edilerek, akademinin sahip olduğu eril

cinsiyet kültürünün özgüllükleri ve bunun kadınlar açısından ne tür dışlayıcı ve engelleyici

sonuçları olduğu tartışılacaktır. Bu kuramsal tartışmalar ışığında, Türkiye’de tarihsel ve

toplumsal olarak akademinin cinsiyet kültürünün nasıl geliştiği ve kadın akademisyenlerin

niceliksel görünürlüğünün arkasında nasıl bir cinsiyetçi yapı olduğu incelenecektir. Bu

bağlamda, akademide cinsiyetçiliğin bir yeniden üretim aracı olarak kurumsal işleyiş ve

mesleki kültürün sürdürülmesinde belirleyici bir rolü olduğuna dikkat çekilerek, bunun

kurumsal pratiklerle ne şekillerde gerçekleştirildiğine ilişkin hem Türkiye hem de farklı

ülkelerden örnekler eşliğinde bir tartışma sunulacaktır. Bu tür bir çalışmayla, bugün

akademide yaşanan ve son yıllarda hem dünyada hem de Türkiye’de giderek daha çok

gündeme gelen cinsel taciz ve şiddet olayları başta olmak üzere cinsiyetçi ve ayrımcı

pratiklere karşı yapısal çözümler üretmeye yönelik tartışmalara katkı sağlanması

amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akademi, cinsiyetlendirilmiş kurum, mesleki kültür, cinsiyetçilik, kadınlar

Kaynakça

• Feride (1983). “Turkish Women in Academia: Roles and Careers.” METU Studies in Development 10 (4): 409- 446.
• Acar, Feride (1993). “Women and University Education in Turkey.” Higher Education in Europe 18 (4): 65-77.
• Acar, Feride (1998). “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Öğretim Üyeleri.” 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu (der.) içinde. Tarih Vakfı Yayınları. 313–321.
• Acker, Joan (1990). “A Theory of Gendered Organisations.” Gender and Society 4 (2): 139-158.
• Acker, Joan (1992). “From Sex Roles to Gendered Institutions.” Contemporary Sociology 21 (5): 565-69.
• Ackmann, Anna, Julia Ganterer ve Namita Herzl (2016). “Young Committed, Flexible and Female: The Precarious Future of the New Academic.” Transcultural Studies 12: 288-305.
• Akdoğan, Itır (2019). TESEV Üst Düzey Karar Almada Kadın Katılımı Raporu. İstanbul: TESEV Yayınları.
• Alkan, Ayten (2008). “Akademik Feminizm ve Üniversite: Bu Tanışıklıktan Ne Çıkar?” Türkiye'de Üniversite Sistemi ve Dönüşümü Sempozyumu: Dönüştürülen Üniversiteler ve Eğitim Sistemimiz. Servet Akyol (der.) içinde. Ankara: Eğitim- Sen Yayınları. 333-363.
• Altınoluk, Duygu (2017). “Cinsiyetlendirilmiş Kurum olarak Akademi: Erkek Akademisyenlerin “Öteki” Üzerinden Erkek İnşaları.” Masculinities Journal (8): 37-58.
• Altınoluk, Duygu (2018). “Kadın Olmak mı, Akademisyen Olmak mı?: İşte Bütün Mesele Bu.” Fe Dergi 10 (1): 58-66.
• Armato, Michael (2013). “Wolves in Sheep’s Clothing: Men’s Enlightened Sexism & Hegemonic Masculinity in Academia.” Women’s Studies: An Interdisciplinary Journal 42 (5): 578-598.
• Aycan, Zeynep (2004). “Key Success Factors for Women in Management in Turkey.” Applied Psychology 53 (3): 453-477.
• Aziz, Adrienne (1990). “Women in UK Universities: The Creeping Road to Casualisation.” Storming the Tower: Women in the Academic World. S. Stiver Lee ve V. O’leary (der.) içinde. London: Kogan Page. 33-46.
• Başarır, Fatma ve Mediha Sarı (2015). “Kadın Akademisyenlerin ‘Kadın Akademisyen Olma’ya İlişkin Algılarının Metaforlar Yoluyla İncelenmesi.” Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 5 (1): 41-51.
• Bayrakçeken Tüzel, Gökçe (2004).”Being and Becoming Professional: Work and Liberation through Women’s Narratives in Turkey.” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Orta Doğu Teknik Ünv.
• Chanana, Karuna (2000). “Treading the Hallowed Halls: Women in Higher Education in India.” Economic and Political Weekly 35 (12): 1012-1022.
• Connell, Raewyn W. (1987). Gender and Power. Oxford: Polity Press.
• Currie, Jan; Patricia Harris ve Bev Thiele (2000). “Sacrifices in Greedy Universities: Are They Gendered?” Gender and Education 20 (3): 269–291.
• Davis, Kathy (2008). “Intersectionality as buzzword: A Sociology of Science Perspective on What Makes a Feminist Theory Successful.” Feminist Theory 9 (1): 67–85.
• Des Jardins, Julie (2010). The Madame Curie Complex: The Hidden History of Women in Science. New York: The Feminist Press.
• Dikmen, Nedim ve Derya Maden (2012). “Kadın Akademisyenlerin Görünmeyen Emeği Üzerine Bir Araştırma: Ordu Üniversitesi Örneği.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11(21): 257-288.
• Dorenkamp, Isabelle ve Stefan Süß (2017). “Work-Life Conflict Among Young Academics: Antecedents and Gender Effects.” European Journal Of Higher Education (7) 4: 402-423.
• Durakbaşa Ayşe ve Funda Karapehlivan (2018). “Progress and Pitfalls in Women’s Education in Turkey.” Encounters in Theory and History of Education 19: 70-89.
• Elg, Ulf ve Karin Jonnergård (2010). “Included or Excluded? The Dual Influences of the Organisational Field and Organisational Practices on New Female Academics.” Gender and Education 22 (2): 209-225.
• Er, Dilek (2008). “Modern Türkiye’de Kadın Öğretim Üyelerinin Konumuna ve Sorunlarına Sosyolojik Bir Yaklaşım.” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyoloji Ana Bilim Dalı.
• Ergöl, Şule, vd. (2012). “Türkiye'de Kadın Araştırma Görevlilerinin Ev ve İş Yaşamlarında Karşılaştıkları Güçlükler.” Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 2 (1): 43-49.
• Franklin, Sarah (2015). “Sexism as a Means of Reproduction: Some Reflections on the Politics of Academic Practice.” New Formations 86: 14-33.
• Göker, Zeynep Gülru ve Aslı Polatdemir (2019). Türkiye’de Yükseköğretim Kurumlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Mekanizmaları: Bir Temel Değerlendirme Çalışması. İstanbul: Sabancı Ünv.
• Güner, Asuman (2008). “Üniversitede Çalışan Kadınların Kadının Çalışma yaşamındaki Sorunlarına Yönelik Algıları.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günlük Şenesen, Gülay (2009). “Glass Ceiling in Academic Administration in Turkey: 1990s versus 2000s.” Tertiary Education and Management (15) 4: 305-322.
• Harley, Sandra (2003). “Research Selectivity and Female Academics in U.K Universities: from gentleman’s club and barrack yard to smart macho.” Gender and Education 15 (4): 377-392.
• Healy, Geraldine, Mustafa Özbilgin ve Hanife Aliefendioğlu (2005). “Academic Employment and Gender: A Turkish Challenge to Vertical Segregation.” European Journal of Industrial Relations 11 (2): 247-264.
• Hornig, Lilli S. (der.) (2003). Equal Rites, Unequal Outcomes: Women in American Research Universities. New York: Kluwer.
• İnce Yenilmez, Meltem (2016). “Women in Academia in Turkey: Challanges and Opportunities.” Yönetim Bilimleri Dergisi 14 (28): 289-311.
• İrey, Çiğdem (2011). “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Emek Gücü: Selçuk Üniversitesi Kadın Akademisyenler üzerine Bir Araştırma.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kabasakal, Hayat, vd. (2011). “Women in Management in Turkey.” Women in Management Worldwide. Ronald J. Burke ve Astrid M. Richardsen (der.) içinde. London, New York: Routledge: 317-341.
• Kandiyoti, Deniz (1997). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Keller, Evelyn Fox (1985). Reflections on Gender and Science. New Heaven: Yale Unv. Press.
• Köker, Eser (1988). “Türkiye’de Kadın, Eğitim ve Siyaset: Yüksek Öğrenim Kurumlarında Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme.” Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Lederman, Muriel ve Ingrid Bartsch (2001). The Gender and Science Reader. London and New York: Routledge.
• Mirza, Heidi Safia (2006). “Transcendence over Diversity: Black Women in the Academy.” Policy Futures in Education 4 (2), 101–113.
• Morley, Louise ve Barbara Crossouard (2016). “Women’s Leadership in the Asian Century: Does Expansion Mean Inclusion?.” Studies in Higher Education 41 (5): 801-814.
• O’Connor, Pat ve Clare O’Hagan (2016). “Excellence in University Academic Staff Evaluation: A Problematic Reality.” Studies in Higher Education 41 (11): 1943- 1957.
• O’Neil, Mary Lou, vd. (2019). Türkiye’de Yükseköğretimdeki Cinsiyet Eşit(siz)liği Raporu 1984-2018. Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Öncü, Ayşe (1979). “Uzman Mesleklerde Türk Kadını.” Türk Toplumunda Kadın. Nermin Abadan Unat (der.) içinde. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği. 271- 286
• Özbilgin, Mustafa ve Geraldine Healy (2004). “The Gendered Nature of Career Development of University Professors: The Case of Turkey.” Journal of Vocational Behavior 64 (2): 358-371.
• Özgüç, Nazmiye (1998). Kadınların Coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Özkanlı, Özlem (2010). “Türkiye’de Üniversitelerde Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Karşılaştıkları Kültürel ve Yapısal Engeller.” Mülkiye Dergisi 34 (2265-68): 265- 279.
• Özkanlı, Özlem ve Adil Korkmaz (2000). Kadın Akademisyenler. Ankara: A.Ü. SBF
• Özkanlı, Özlem ve Kate White (2008). “Leadership and Strategic Choices: Female Professors in Australia and Turkey.” Journal of Higher Education Policy and Management 30 (1): 53–63.
• Özkaplan, Nurcan (2013). “Kadın Akademisyenler: Cam Tavanlar Hala Çok Kalın.” Kadın Araştırmaları Dergisi 12: 1-23.
• Özkazanç, Alev (2018). “Türkiye’de Kadın Hareketi ve Kesişimsellik Yaklaşımı.” Duvarları Yıkmak, Köprüleri Kurmak: Yeni Küresel Feminizmin Yükselişi ve İmkânları. Nacide Berber (der.) içinde. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği. 24-37.
• Öztan, Ece ve Setenay Nil Doğan (2015). “Akademinin Cinsiyeti: Yıldız Teknik Üniversitesi Örneği Üzerinden Üniversite ve Toplumsal Cinsiyet.” Çalışma ve Toplum Dergisi 3: 191-222.
• Pereira, Maria Do Mar (2017). Power, Knowledge and Feminist Scholarship: An Ethnography of Academia. London: Routledge.
• Poyraz, Bedriye (2013). “Akademi Kadınların Cenneti mi?: Ankara Üniversitesi Örneği.” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4 (2): 1-18.
• Sancar, Serpil (2003). “Üniversitede Feminizm: Bağlam, Gündem ve Olanaklar.” Toplum ve Bilim Dergisi 97: 164-182.
• Santovec, Mary Lou (2011). “The Young and the Restless: Pre-Tenure Women Speak Out.” Women in Higher Education 20 (4): 22-23.
• Savigny, Heather (2014). “Women, Know Your Limits: Cultural Sexism in Academia.” Gender and Education 26 (7): 794-809.
• Schiebinger, Londa L. (1989). The Mind Has No Sex?: Women in the Origins of Modern Science. Cambridge, Mass: Harvard Unv. Press.
• Skelton, Christine (2005). “The ‘Individualized’ (Woman) in the Academy: Ulrich Beck, Gender and Power.” Gender and Education 17 (3): 319-332.
• Smith, Dorothy E. (1975). “An Analysis of Ideological Structures and How Women are Excluded: Considerations for Academic Women.” Canadian Review of Sociology 12 (4): 353-369.
• Smith, Dorothy E. (1987). The Everyday World as Problematic: A Feminist Sociology. Toronto: University of Toronto Press.
• Şentürk, Burcu (2015). “Çokuz Ama Yokuz: Türkiye’deki Kadın Akademisyenler Üzerine Bir Analiz.” ViraVerita E-Dergi 2: 1-22.
• timeshighereducation.com (2013). “Global Gender Index 2013.” https://www.timeshighereducation.com/features/global-gender-index- 2013/2003517.article#survey-answer Erişim tarihi: 02.07.2019.
• Watts, Ruth (2007). Women in Science: A Social and Cultural History. London: Routledge.
• West, Jackie (1995). “The Trouble With Equal Opportunities: The Case of Women Academics.” Gender and Education 7: 51-68.
• Zeytinoğlu, Işık Urla (1999). “Constructed Images As Employment Restrictions: Determinants of Female Labour in Turkey” Deconstructing Images of the Turkish Woman. Zehra F. Arat (der.) içinde. New York: Palgrave. 183-197.