Neden Tarkovski Olmak İstiyoruz? 2000 Sonrası Türkiye Sinemasındaki Ruhani Eğilimler Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 23 (2) Sayı: 46, 376 - 412, 07.09.2020

Mehmet Köprü

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.660495

Öz

2000’li yıllar sonrası Türkiye sanat sinemasında ismine ve filmlerine en fazla gönderme yapılan yönetmenlerden biri Rus yönetmen Andrey Tarkovski’dir. Tarkovski’nin son filmini çektikten yıllar sonra başka bir ülkenin sinemacıları tarafından bu kadar ilgi görmesi ve bunun nedenleri, tartışılması gereken bir konudur. Tarkovski gibi film çekmenin arkasındaki sanatsal motivasyonların bir kısmı daha bireysel, dağınık ve bulanık iken diğer bir kısmı düşünsel arka planı olan daha sistematik bir yapıya işaret etmektedir. Çalışmada her ikisinden de bahsedilmesine karşın ikincisine daha fazla ağırlık verilmektedir. Savunucuları tarafından “hakikat sineması” olarak isimlendirilen bu eğilim, inanç ve iman odaklı öykülerle ön plana çıksa da mistik görünümleri, tasavvufi içerikleri, didaktizimden kaçınma çabaları, sanatsal kaygıları, şiirsel üslupları ve dingin sinematografileriyle önceki dönemin din temalı filmlerinden de ayrılmaktadırlar. Bu ayrışmada; kültürel, ekonomik, toplumsal ve siyasal konjonktürdeki değişimlerin yanında Tarkovski’nin 2000’ler sonrası Türkiye sinemasındaki etkisinin de payı vardır. Film çalışmalarındaki felsefi okumalarla da etkileşim halinde olan bu eğilim, bir taraftan yapımların görsel niteliğini ve sinematik dillerini değiştirirken diğer taraftan güncel toplumsal gelişmelerden uzak ve politik meseleler konusunda da mesafeli duran apolitik bir sinemanın da gerekçesi haline gelmiştir. Bu tartışmalar etrafında kurulan çalışmada, farklı yapımların adı geçse de merkezdeki örnek Semih Kaplanoğlu'nun Buğday (2017) filmi olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarkovski, ruhani sinema, hakikat sineması, depolitizasyon, Buğday

Kaynakça

• Akbulut, Hasan (2016). “Türkiye'de Öğrenci Filmleri Üzerine Bir İnceleme: Öyküler, Tarzlar ve Ödevler.” Doğu Batı (75): 9-32.
• Akbulut, Hasan (2012). Yeşilçam'dan Yeni Türk Sinemasına Melodramatik İmgelem. İstanbul: Hayalperest Yayınları.
• Akdoğan, Güven (2018). “İşe Yarar Bir Şey’de Yolculuk, Hareket ve Zaman.” Sinefilozofi (6). 3-22.
• Akıncı, Nuri (Yön.) (1966). Hazreti Ayşe (Sinema Filmi). Türkiye: Ömür Film.
• Allen, Woody (Yön.) (2004). Melinda ve Melinda (Sinema Filmi). Amerika Birleşik Devletleri: Fox Searchlight Pictures.
• Alper, Emin (Yön.) (2012). Tepenin Ardı (Sinema Filmi). Türkiye: Bulut Film.
• Alper, Emin (Yön.) (2015). Abluka (Sinema Filmi). Fransa: Paprika Films.
• Arakawa, Kaku (Yön.) (2019). Hayao Miyazaki ile 10 Yıl (10 Years with Hayao Miyazaki) (Belgesel Film). Japonya: NHK World Tv.
• Arslan, Umut Tümay (2005). Bu Kâbuslar Neden Cemil?: Yeşilçam'da Erkeklik ve Mazlumluk. İstanbul: Metis Yayınları.
• Auerbach, Erich (2019). Mimesis: Batı Edebiyatında Gerçekliğin Tasviri. Çev., Herdem Belen ve Hüseyin Ertürk. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bakhtin, Mikhail (2005). Sanat ve Sorumluluk: İlk Felsefi Denemeler. Çev., Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Başaran, Tunç (Yön.) (1969). Allah'ın Arslanı Hazreti Ali (Sinema Filmi). Türkiye: Arzu Film.
• Başaran, Tunç (Yön.) (1989). Uçurtmayı Vurmasınlar (Sinema Filmi). Türkiye: Magnum Film.
• Baytan, Natuk (Yön.) (1979). Kılıç Bey (Sinema Filmi). Türkiye: Sezer Film.
• Bloch, Ernst vd. (2006). Estetik ve Politika. Çev., Ünsal Oskay. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Bora, Tanıl (2011). Sol, Sinizm, Pragmatizm. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Büker, Seçil & Akbulut, Hasan (2009). Yumurta: Ruha Yolculuk. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Caraco, Albert (2007). Kaos'un Kutsal Kitabı. Çev., Işık Ergüden. İstanbul: Versus Kitap.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (1995). Koza (Kısa Film). Türkiye: NBC Film.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (1997). Kasaba (Sinema Filmi). Türkiye: NBC Film.
• Ceylan, Nuri Bilge. (Yön.) (2002). Uzak (Sinema Filmi). Türkiye: NBC Film.
• Coşkun, Esin (2009). Türk Sinemasında Akım Araştırması. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Çağrıcı, Mustafa (1998). “Hak.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 15. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 137-139.
• Çakmaklı, Yücel (Yön.) (1970). Birleşen Yollar (Sinema Filmi). Türkiye: Elif Film.
• Çehov, Anton (1966). Altıncı Koğuş. Çev., Nihal Yalaza Taluy. İstanbul: Yankı Yayınları.
• Demirci, Mehmet (2013). Yûnus'ta Hak ve Halk Sevinci. Ankara: Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı.
• Diken, Bülent, Graeme Gilloch, ve Craig Hammond (2018). Nuri Bilge Ceylan Sineması: Türkiyeli Bir Sinemacının Küresel Hayal Gücü. Çev., Ahmet Nüvit Bingöl. İstanbul: Metis Yayınları.
• Düzgünoğlu, Murat (Yön.) (2014). Neden Tarkovski Olamıyorum... (Sinema Filmi). Türkiye: Fikirtepe Film.
• Evren, Burçak (2014). “Yeşilçam ve İnanç Sineması (1923-1973).” Yücel Çakmaklı: Milli Sinemanın Kurucusu. Burçak Evren ve Barış Saydam (der.) içinde. İstanbul: Küre Yayınları. 67-75.
• Galeano, Eduardo (2013). Ve Günler Yürümeye Başladı. Çev., Süleyman Doğru. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Göreç, Ertem (Yön.) (1964). Karanlıkta Uyananlar (Sinema Filmi). Türkiye: Filmo Ltd.
• Gören, Şerif & Güney, Yılmaz (Yön.) (1970). Umut (Sinema Filmi). Türkiye: Güney Film.
• Gören, Şerif & Güney, Yılmaz (Yön.) (1982). Yol (Sinema Filmi). Türkiye: Güney Film.
• Gülşen, Enver (2015). Hakikatin Sineması. İstanbul: Külliyat Yayınları.
• Güneş, İsmail (Yön.) (2007). Sözün Bittiği Yer (Sinema Filmi). Türkiye: İstanbul Güneşi Production.
• Gürses, Muharrem (Yön.) (1966). Hazreti Süleyman ve Saba Melikesi (Sinema Filmi). Türkiye: Atilla Film.
• Hızır, Nusret (1955). “Kavram İncelemeleri IV (Hakikat Kavramı Üzerine I).” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Dergisi 13 (4): 57-61.
• Kaplanoğlu, Semih (Yön.) (2007). Yumurta (Sinema Filmi). Türkiye: Kaplan Film.
• Kaplanoğlu, Semih (Yön.) (2008). Süt (Sinema Filmi). Türkiye: Kaplan Film.
• Kaplanoğlu, Semih (Yön.) (2010). Bal (Sinema Filmi). Türkiye: Kaplan Film.
• Kaplanoğlu, Semih (Yön.) (2017). Buğday (Sinema Filmi). Türkiye: Kaplan Film.
• Karaçelik, Tolga (Yön.) (2015). Sarmaşık (Sinema Filmi). Türkiye: Cine Chromatix.
• Kaya, İlyas (2011). Sinemada Minimalizm ve 2000 Sonrası Türk Sinemasında Minimalist Yaklaşımlar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kıral, Erden (Yön.) (1978). Kanal (Sinema Filmi). Türkiye: Irmak Film.
• Kıral, Erden (Yön.) (1983). Hakkari’de Bir Mevsim (Sinema Filmi). Türkiye: Kentel Film.
• Kızıltan, Özer (Yön.) (2006). Takva (Sinema Filmi). Türkiye: Corazón International.
• Köprü, Mehmet (2015). “Düşünsel Yoğunlaşma Aracı Olarak Durağan Çekimin Tefekkür Sinemasındaki Yeri ve Yusuf Üçlemesi Örneği.” Sinema ve Din. İstanbul: Dem Yayınları.
• Kracauer, Siegfried (2010). Caligari'den Hitler'e Alman Sinemasının Psikolojik Tarihi. Çev., Ertan Yılmaz. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Lukács, Georg (2006). “Gerçekçilik Değerlendiriliyor.” Estetik ve Politika. Ernst Bloch vd. içinde. Çev., Ünsal Oskay. İstanbul: Alkım Yayınevi. 53-118.
• Maktav, Hilmi (2010). “Sinema ya da İlahi Aşk: İslami Sinemada Tasavvufi Yolculuklar.” sinecine, 1(2): 31-55.
• Martin, Sean (2013). Andrey Tarkovski. Çev., Irmak Yavlal. İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• McGowan, Todd (2012). Gerçek Bakış: Lacan Sonrası Sinema Kuramı. Çev., Zeynep Özen Barkot. İstanbul: Say Yayınları.
• Monaco, James (2006). Yeni Dalga. Çev., Ertan Yılmaz. İstanbul: +1 Kitap.
• Jöntürk, Remzi (Yön.) (1976). Yarınsız Adam (Sinema Filmi). Türkiye: Kalkavan Film.
• Jöntürk, Remzi (Yön.) (1977). Yıkılmayan Adam (Sinema Filmi). Türkiye: Kalkavan Film.
• Oflazoğlu, Ahmet Turan (1995). “Menkıbelerde Yunus.” Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 545-550.
• Ökten, Zeki (Yön.) (1978). Sürü (Sinema Filmi). Türkiye: Güney Film.
• Özçelik, Ceylan Ö. (Yön.) (2017). Kaygı (Sinema Filmi). Türkiye: EHY Film.
• Özçınar, Meral (2019). “Semih Kaplanoğlu Sinemasında Hakikat Arayışının Buğday Filmi Üzerinden Okunması.” Nosyon (3). 37-49.
• Özgüç, Âgah (2014). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. İstanbul: Horizon International.
• Özkan, Yavuz (Yön.) (1978). Maden (Sinema Filmi). Türkiye: Maden Film.
• Özkan, Yavuz (Yön.) (1988). Umut Yarına Kaldı (Sinema Filmi). Türkiye: Z Film.
• Pay, Murat (Yön.) (2019). Dilsiz (Sinema Filmi). Türkiye: Rasathane Film.
• Sartwell, Crispin (1999). Edepsizlik, Anarşi ve Gerçeklik. Çev., Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Sezer, Kıvanç (Yön.) (2019). Küçük Şeyler (Sinema Filmi). Türkiye: Asteros Film.
• Suner, Asuman (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: Metis Yayınları.
• Şasa, Ayşe (2010). Yeşilçam Günlüğü. İstanbul: Küre Yayınları.
• Tanrıverdi, Hasan (2012). “Vahdet-i Vücûd - Panteizm Karşılaştırması.” Dini Araştırmalar, 15(40): 65-89.
• Tarkovski, Andrey (Yön.) (1979). İz Sürücü (Sinema Filmi). Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği: Mosfilm.
• Tarkovski, Andrey (Yön.) (1983). Nostalghia (Sinema Filmi). İtalya: Rai 2.
• Tarkovski, Andrey (2008). Mühürlenmiş Zaman. Çev., Füsun Ant. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Taviani, Paolo ve Taviani, Vittorio (Yön.) (2012). Sezar Ölmeli (Sinema Filmi). İtalya: Kaos Cinematografica.
• Tepe, Harun (2016). Platon'dan Habermas'a Felsefede Doğruluk ya da Hakikat. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Tepegöz, Erdem (Yön.) (2012). Zerre (Sinema Filmi). Türkiye: Kule Film.
• Tınaz, Nuri ve Yasin Lüleci (2015). “2000'li Yıllarda Muhafazakâr-Dindar Kesimin Sinemaya Artan İlgisi.” Sinema ve Din. Bilal Yorulmaz vd. (ed.) içinde. İstanbul: Dem Yayınları. 463-472.
• Turgul, Yavuz (Yön.) (1990). Aşk Filmlerinin Unutulmaz Yönetmeni (Sinema Filmi). Türkiye: Erler Film.
• Uçakan, Mesut (Yön.) (2006). Anne ya da Leylâ (Sinema Filmi). Türkiye: Sinema Ajans Tic. Ltd. Şti.
• Uludağ, Süleyman (2010). “Süluk.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 127-128.
• Vardan, Uğur (2003). “1980'lerden Sonra Türk Sineması.” Dünya Sinema Tarihi. Geoffrey Nowell-Smith (ed.) içinde. Çev., Ahmet Fethi. İstanbul: Kabalcı. 745-753.
• Yalsızuçanlar, Sadık (1998). Rüya Sineması. İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• Yeksan, Emre (Yön.) (2018). Yuva (Sinema Filmi). Türkiye: Istos Film.
• Yüce, Seren (Yön.) (2010). Çoğunluk (Sinema Filmi). Türkiye: Yeni Sinemacılar.
• Zaim, Derviş (Yön.) (2016). Rüya (Sinema Filmi). Türkiye: Maraton Filmcilik.
• Zavattini, Cesare (1968). “Yeni-Gerçekçilik Üzerine Görüşler.” Türk Dili Sinema Özel Sayısı XVII, (196): 380-384.
• Žižek, Slavoj (2011). İdeolojinin Yüce Nesnesi. Çev., Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Žižek, Slavoj (2014). Tarkovski: İçsel Uzamdan Gelen Şey. Çev., Mehmet Öznur. İstanbul: Encore Yayınları.