Space, Traumatic Memory and Literature: ‘Unutkan Ayna’ As A Historical Novel

Yıl 2022, Cilt: 25 (2) Sayı: 50, 424 - 446, 26.09.2022

Çimen Günay Erkol Hazel Melek Akdik Bener

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1095145

Öz

This article analyzes how witnessing trauma and traumatic events relates to space and memory in Gürsel Korat’s Unutkan Ayna. In this analysis Maurice Halbwach’s formulation of collective memory and Paul Ricoeur’s and Giorgio Agamben’s notions and concepts of “the witness” and “witnessing” will be employed. Collective memory is a concept that emphasizes the shared experiences of communities, and being so it constructs the meaning frame for the people of those experiences. Change of space makes it visible that the construction of collective memory is a dynamic process. In the novel, the writer uses space for determining traumatic witnessing and for constructing a social context like the memory that extends and differentiates through various imaginations. Witnessing, similar to rituals that shape the memory space, gathers the traces of collective experience and hence makes past traumas managable. Since trauma is an experience that cannot be fully verbalized, chronologically situated in a cognitive system, or registered by the mind, traumatic losses in history cannot easily emerge from within collective silence and be transformed into literature. Korat positions narration in opposition to historiography as he erodes the historical frame made of contrasting dualities and the collective silence, and marks this as an initial step taken towards a humanist history writing.

Anahtar Kelimeler

Space, memory, trauma, witnessing, Unutkan Ayna, Gürsel Korat, historical novel.

Mekân, Travmatik Bellek ve Edebiyat: Bir Tarihsel Roman Olarak ‘Unutkan Ayna’

Öz

Bu yazıda Gürsel Korat’ın Unutkan Ayna romanında travmatik tanıklığın mekân ve bellekle kurduğu ilişki üzerinde durulacaktır. Romandaki bellek ve travmatik tanıklığın temellendirilmesinde Maurice Halbwachs’ın ortaya koyduğu kolektif bellek formülasyonu ile Paul Ricoeur ve Giorgio Agamben’in tanıklık nosyonuna dair tespitleri kaynak alınacaktır. Kolektif bellek, toplulukların ortak deneyimlerine vurgu yapan bir kavramdır. Aynı deneyimde buluşan insanların bir topluluk olarak deneyimlerine atfettikleri anlamı kuran bir çerçevedir. Mekânın değişimi, kolektif belleğin şekillenmesinin dinamik bir olgu olduğunu gösterir. Romanda travmatik tanıklığı belirleyen mekân, bellek gibi farklı tahayyüllerle genişleyen ve farklılaşan bir toplumsal çerçeve kurmak amacıyla kullanılmaktadır. Tanıklıklar, bellek mekânını oluşturan ritüeller gibi topluluğun deneyimine ilişkin izleri bir araya getirir ve böylece geçmişin travmalarının yönetilmesini sağlar. Travma, söze dökülemeyen, bilişsel dizgede kronolojik olarak dizilemeyen ve zihnin kabul etmediği bir deneyim olduğu için tarihte yaşanan travmatik kayıplar kamusal suskunluklardan sıyrılıp edebiyata dönüşemeyebilir. Korat, ikili karşıtlıklarla kurulan tarihsel çerçeveyi ve kamusal suskunluğu aşındırırken tarihin kayıtlarının karşısına hikâye anlatıcılığını koymuş ve bunu hümanist bir tarih yazımının ilk basamağı olarak işaretlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, bellek, travma, tanıklık, Unutkan Ayna, Gürsel Korat, tarihsel roman.

Kaynakça

• Agamben, Giorgio (2004). Auschwitz’den Artakalanlar: Tanık ve Arşiv. Çev., Ali İhsan Başgül. İstanbul: Bağımsız Kitaplar.
• Bakhtin, Mikhail (2001). Karnavaldan Romana Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Çev., Cem Soydemir. Sibel Irzık (der.) içinde. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Barthes, Roland (1996). Camera Lucidia: Fotoğraf Üzerine Düşünceler. Çev., Reha Akçakaya, İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Benjamin, Walter (1993). “Proust İmgesi”. Son Bakışta Aşk. Çev., Haluk Barışcan. Nuran Gürbilek (der.) içinde. İstanbul: Metis Yayınları.
• Benjamin, Walter (2013). Fotoğrafın Kısa Tarihi: Teknik Araçlarla Yeniden-Üretim (Çoğaltma) Çağında Sanat Eseri. Çev., Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Connerton, Paul (1999). Toplumlar Nasıl Anımsar? Çev., Alaaddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Doğan, Mehmet Can (2000). “Tarihî Romanın Dinamikliği ve Son On Beş Yılın Tarihî Romanları”. Türk Yurdu, 153: 140-157.
• Gürbilek, Nurdan (1993). “Sunuş”, Son Bakışta Aşk. Nurdan Gürbilek (der.) içinde. Çev., Ahmet Doğukan ve diğer. İstanbul: Metis Yayınları.
• Halbwachs, Maurice (2018). Kolektif Bellek. Çev., Zuhal Karagöz. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Irzık, Sibel (2001). “Önsöz”. Karnavaldan Romana Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Sibel Irzık (der.) içinde. Çev., Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jenkins, Keith (1991). Tarihi Yeniden Düşünmek. Çev., Bahadır Sina Şener. Ankara: Dost Kitabevi.
• Karabaşoğlu, İsa İlkay (2020). “2000 Sonrası Türkçe Romanlarda 1915 ve Felaket: Cennetin Kayıp Toprakları, Ukde ve Unutkan Ayna”. Birikim, (372), 105-123.
• Koçak, Orhan (2015). “Felaket Anlatılabilir mi?”. Notos Öykü, (51), 99-106.
• Korat, Gürsel (2021). Unutkan Ayna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Korat, Gürsel (2016). “Röportaj: Edebiyatın Aracı Da Amacı Da İnsandır”. http://www.gurselkorat.com/2007/11/ Erişim tarihi: 24.03.2022.
• Korat, Gürsel (1997). “Röportaj: Tarihsel Romanda Edebîliğin Ölçütü Gerçekçilik Değildir.” http://www.gurselkorat.com/2007/11/ Erişim tarihi: 24.03.2022.
• Mocan, Fikriye Gözde (2021). “Agamben: Tanığın İzini Sürerken”. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 88-109.
• Ricoeur, Paul (2011). Hafıza, Tarih, Unutuş. Çev., Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Metis Yayınları.