Ömer Kavur'un İlk Dönem Filmlerinde Toplumsal Yapı ve Karakterlerin Toplumsal Yapı ile Mücadelesi

Yıl 2025, Cilt: 28 Sayı: 55, 145 - 169, 28.03.2025

Ali Gençoğlu

https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.1591485

Öz

Bu çalışma Ömer Kavur’un, ilk dönemi olarak adlandırabileceğimiz, 1985 yılına kadar yaptığı filmlere odaklanmaktadır. Bunlar; Yatık Emine (1974), Yusuf ile Kenan (1979), Ah Güzel İstanbul (1981), Kırık Bir Aşk Hikayesi (1981), Göl (1982), Amansız Yol (1985) ve Körebe (1985)’dir. Kavur’un kariyerinin 1970’lerin ortasından 1980’lerin ortasına kadar olan ilk on yılını, bu dönemde yaptığı filmlerdeki temalar, senaryo yapısı ve karakterler açısından bir bütünlük içerisinde ele alabileceğimizi ve bir sonraki dönemde yaptığı filmlerden ayırabileceğimizi iddia ediyorum. Kavur, bu dönemde yaptığı filmlerde zamandan bağımsız bir mekan ve toplumsal yapı kurgulamaya çalışır. Bu mekanların işaret ettiği toplumsal yapı ve ideoloji Althusser’in ideoloji kavramsallaştırmasına benzer şekilde ebedi bir görüntü arz eder. Kavur bu dönemde yaptığı filmlerde toplumsal yapıyı oluştururken onu olabildiğince güçlü bir yapı olarak ortaya koymaya çalışır. Sonrasında ise mekanlara dışarıdan gönderdiği karakterler aracılığıyla toplumsal yapıyla mücadeleye girişir. Böylelikle, onun filmlerinde mekan olarak küçük kasabalardaki veya küçük mahallelerdeki hiyerarşik yapıya karşı verilen bir mücadele temsil edilir. Ancak toplumsal yapıya karşı verilen bu mücadele sıklıkla başarısızlıkla sonuçlanır. Bu çalışmada psikanalizin bazı temel kavramlarının film incelemelerinde sunduğu olanaklardan yararlanarak, incelediğim filmlerde kurulan toplumsal yapıya, toplumsal yapının karşılaştığı meydan okumalara ve çatışmanın tekrar dengeye oturduğu anlara; bu ögelerin filmler arasındaki devamlılıklarına ve kopuşlarına dair bir analiz geliştireceğim. Böylelikle bu inceleme, Ömer Kavur’un bu ilk dönemindeki filmlerden yola çıkarak filmlerin hem bir bütün olarak toplumsal yapıya yönelik duruşlarını, hem de birbirlerine karşı duruşlarını ortaya çıkarmayı hedeflemektedir

Anahtar Kelimeler

Ömer Kavur, Toplumsal Yapı, İdeoloji, Türk Sineması, Psikanaliz

The Social Structure and the Struggles of the Characters with the Social Structure in the Films in the First Period of Ömer Kavur

Öz

This study focuses on the films Ömer Kavur made until 1985, which we could call his first period. These movies are as follows; Yatık Emine (1974), Yusuf ile Kenan (1979), Ah Güzel İstanbul (1981), Kırık Bir Aşk Hikayesi (1981), Göl (1982), Amansız Yol (1985) ve Körebe (1985). I argue that the first decade of Kavur's career, from the mid-1970s to the mid-1980s, can be analyzed as a whole in terms of the themes, scripts and characters in the films he made during this period, and separated from the films he made in the next period. In the films he made during this period, Kavur tries to construct a timeless space and social structure. Similar to Althusser's conceptualization of ideology, the social structure and ideology that these spaces point to present an eternal image. While Kavur creates the social structure in the films he made during this period, he tries to present it as a structure that is as strong as possible. Then he tries to fight against the social structure through the characters he sends from outside. So, his films represent a struggle against the hierarchical structure in small towns or small neighborhoods. However, this struggle against the social structure often ends in failure. I elaborate an analysis of the social structure that is formed in the films, the challenges to this social structure and the moments in which the conflicts are later reconciled; the continuities and discontinuities of these aspects between the films, using the possibilities offered by some basic concepts of psychoanalysis.

Anahtar Kelimeler

Ömer Kavur, Social Structure, Ideology, Turkish Cinema, Psychoanalysis

Kaynakça

• Akser, Murat (2015). “Turkish Independent Cinema: Between Bougeois Auterism and Political Radicalism.” Independent Filmmaking Around the Globe. Doris Baltruschat ve Mary P. Erickson (der.) içinde. Toronto: University of Toronto Press. 131-148.
• Althusser, Louis. (2010). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. Çev., Alp Tümertekin. İstanbul: İthaki.
• Atam, Zahit. (2011). Yakın Plan Yeni Türkiye Sineması. İstanbul: Cadde.
• Başgüney, Hakkı. (2007). Sinematek (Turkish Cinematheque Association) Cinema and Political Debate Between 1965-1980. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Enstitüsü, İstanbul.
• Bowie, Malcolm. (2007). Lacan. Çev., Vahide Şener. Ankara: Dost.
• Çavuşoğlu, Neslihan. (2006). 1990 Sonrası Türkiye’de Bağımsız Sinema. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çetinkaya, Aylin. (Yazar & Yönetmen). (14.09.2004). Bölüm 1 (Sezon 1). A. Çetinkaya (Yapımcı), Sinemamıza Hayat Verenler [TV Programı]. TRT.
• Dönmez-Colin, Gönül. (2003). “New Turkish Cinema – Individual Tales of Common Concerns.” Asian Cinema, 14(1): 138-145.
• Erten, Yavuz. (1988, Şubat-Mart). “Jung’tan Kavur’a “Gece Yolculuğu”. Defter, 3, 149-151.
• Esen, Şükran Kuyucak. (2002). Sinemamızda Bir ‘Auteur’ Ömer Kavur. İstanbul: ALFA.
• Esen, Şükran., Çiçekoğlu, Feride., Deveci, Sadık. ve Özgüven, Fatih (2006). Ömer Kavur Paneli. Sinema Söyleşileri: Boğaziçi Üniversitesi Mithat alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2006. 3-31.
• Freud, Sigmund. (1996). Düşlerin Yorumu II. Çev., Emre Kapkın. İstanbul: Payel.
• Freud, Sigmund. (1998). Espriler ve Bilinçdışı ile İlişkileri. Çev., Emre Kapkın. İstanbul: Payel.
• Freud, Sigmund. (1999). Dinin Kökenleri. Çev., Selçuk Budak. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Freud, Sigmund. (2011). Uygarlığın Huzursuzluğu. Çev., Haluk Barışçan. İstanbul: Metis.
• Freud, Sigmund. (2012). Musa ve Tek Tanrılı Din. Çev., Oya Kasap. İstanbul: Say.
• Freud, Sigmund. (2013). Bir Çocukluk Nevrozu Hikayesi. Çev., Dilman. Muradoğlu. İstanbul: Say.
• Fromm, Erich. (2011, Şubat-Mart-Nisan). “Nevrozun Bireysel ve Toplumsal Kökeni.” Çev., Önder Kulak. Doğubatı, 56, 107-114.
• Gramsci, Antonio. (2012). Gramsci Kitabı – Seçme Yazılar 1916-1935. Çev., İbrahim Yıldız. Ankara: Dipnot.
• Kanbur, Ayla. (2007). “Seyir İçinde Belleğin Seyri Unutuşun ve Hatırlamanın Sancısı ve Ömer Kavur Filmlerinde Toplumsal Tarihin Bireye Bağlanışı.” Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler- 6. Elif Akçalı ve Esra Özcan (der.) içinde. 113-120.
• Karay, Refik Halid. (2000). Memleket Hikayeleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1974). Yatık Emine [Film]. İstanbul: Günaydın Filmcilik.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1979). Yusuf ile Kenan [Film]. İstanbul: Alfa Film.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1981). Ah Güzel İstanbul [Film]. İstanbul: Alfa Film.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1981). Kırık Bir Aşk Hikayesi [Film]. İstanbul: Alfa Film.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1982). Göl [Film]. İstanbul: Alfa Film.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1985). Amansız Yol [Film]. İstanbul: Delta Film.
• Kavur, Ömer. (Yönetmen). (1985). Körebe [Film]. İstanbul: Delta Film.
• Kavur, Ömer ve Rosen, Miriam. (1989). “An Interview with Omer Kavur: Constructing a Cinema of the City.” Middle East Report, 160, 19-21.
• Kıraç, Rıza. (Yönetmen). (2003). Ömer Kavur’la Yola Çıkmak [Belgesel]. Türkiye.
• Kütahneci, Mehmet. (2006). “Kültürde Bakış”. Cogito, 49, 145-156.
• Lacan, Jacques. (1994). Fallus’un Anlamı. Çev., Saffet Murat Tura. İstanbul: AFA.
• Lacan, Jacques. (2001). Ecrits. London: Routledge.
• Lacan, Jacques. (2012). Baba-nın-Adları. Çev., Murat Erşen. İstanbul: Monokl.
• Lacan, Jacques. (2013). Psikanalizin Dört Temel Kavramı. Çev., Nilüfer Erdem. İstanbul: metis.
• McGowan, Todd ve Kunkle, Sheila. (2014). Lacan ve Çağdaş Sinema. Çev., Yasemin Ertuğrul ve Caner Turan. İstanbul: Say.
• Özgüç, Agah. (1988). Türk Sinemasında Cinselliğin Tarihi. İstanbul: Broy.
• Portelli, Hugues. (1982). Gramsci ve Tarihsel Blok. Çev., Kenan Somer. Ankara: Savaş Yayınları
• Sayman, Aydın. (1974). “Ömer Kavur ile Konuşma.” Yılmaz güney, Yücel Çakmaklı, Ömer Kavur, Süreyya Duru ile Konuşmalar. Sinematek-AKSE (der.) içinde. İstanbul: sinematek/Eskişehir itia yayını. 49-62.
• Sezerel, Ahmet. (1980, Haziran-Temmuz-Ağustos). “Ömer Kavur ile Söyleşi.” Yeni Sinema, 32, 43-47.
• Sönmez, H. ve Aksoy, F. (1989, Temmuz). “Ömer Kavur: Eleştiri Kurumu Türk Sineması’nın Gerisinde Kalmıştır. Ömer Kavur’la Söyleşi” …ve sinema, 8, 44-57.
• Suner, Asumen. (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. İstanbul: metis.
• Süalp, Zeynep Tül Akbal (2009). “The Glorified Lumpen ‘Nothingness’ versus Night Navigations.” Cinema and Politics: Turkish Cinema and the New Europe. D. Bayrakdar (der.) içinde UK: Cambridge Scholars Publishing. 221-231.
• Takış, Taşkın. (2011, Şubat-Mart-Nisan). “İtiraf Hepimize İyi Gelir.” Doğubatı, 56, 7-8.
• Taylan, Yağmur. (1992, Nisan). “Onat Kutlar’la Psikiyatri ve Sinema Üzerine. Onat Kutlar’la Söyleşi.” Şizofrengi, 2, 8-10.
• Tura, Saffet Murat. (2010). Freud’tan Lacan’a Psikanaliz. İstanbul: Kanat.
• Yüksel, Gülay. (2013). Eleştirel Bir Ömer Kavur Filmografyası Denemesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lefkoşa.