Anlam ile Mana Arasındaki Farkın Felsefî Açıdan Temellendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 60 - 76, 30.06.2024

Ayhan Özdil

Öz

Geleneksel anlayışa dayanan düşünme alışkanlıklarının etkisiyle, gösteren ile gösterilen arasındaki gösterme ilişkisinden neşet eden gösterge kavramının yalnızca sözcükler özelinde oldukça sığ bir bakış açısıyla değerlendirilmesi, cümlenin de aslında bir gösterge olduğu gerçeğinin gözden kaçmasına yol açmış; sözcük göstergesiyle ilgili olan anlam ile cümle göstergesiyle ilgili olan mana arasında teknik bir ayrım yapabilmeyi de teorik bakımdan zorlaştırmıştır. Bu çalışmada anlam ile mana arasındaki ayrım, felsefenin ana disiplinleri olan ontoloji, epistemoloji ve semiyolojinin temel mefhumlarıyla ilişkilendirilerek ele alınmıştır. Makalenin ileri sürdüğü iddia; sözcük göstergesine tekabül eden anlamın şeyler ve kavramlarla, cümle göstergesine tekabül eden mananın ise olaylar ve yargılarla ilişkili olduğu yönündedir. Geleneksel, modern ve postmodern filozofların eserlerinden derlenen bilgilerin karşılaştırmalı bir yöntemle çözümlenmesi neticesinde ortaya çıkan bu metnin amacı, Batı düşüncesinde yaklaşık bir buçuk asır önce gündeme gelip günümüzde artık önemli ölçüde istikrar kazanmış olan anlam ile mana ayrımını farklı açılardan temellendirmek ve böylece söz konusu ayrımın ülkemizde de karşılık bulmasına vesile olup gerek düşünce dünyamıza gerekse de dilimizin sözdağarına katkı sağlamaktır. Zira anlam ile mana arasında hiçbir fark gözetmeyip bu terimleri birbirinin yerine kullanmak, lisanı analitik yahut sentetik yaklaşımlar doğrultusunda gereğince incelemeyi zorlaştırmakta ve dolayısıyla lisanın işleyişini etraflıca açıklamayı da engellemektedir. Oysaki anlam ile mana ayrımını ontoloji, epistemoloji ve semiyolojinin temel mefhumlarıyla bakışım oluşturacak şekilde gerekçelendirmek; varlık, düşünce ve dil kavramları arasında yepyeni bağıntılar kurarak çağın gereksinimlerine uygun daha geniş çaplı teorilerin inşa edilebilmesine zemin hazırlar.

Anahtar Kelimeler

gösterge, sözcük, cümle, anlam, mana

Kaynakça

• Âşık Veysel. Dostlar Beni Hatırlasın. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2001.
• Aristoteles. Categories. Categories and De Interpretatione içinde. Çev. J. L. Ackrill, ed. J. L. Ackrill ve Lindsay Judson. New York: Oxford University Press, 2002. 3-42.
• Aristoteles. De Anima. Çev. Christopher Shields, ed. Lindsay Judson. New York: Oxford University Press, 2016.
• Aristoteles. De Interpretatione. Categories and De Interpretatione içinde. Çev. J. L. Ackrill, ed. J. L. Ackrill ve Lindsay Judson. New York: Oxford University Press, 2002. 43-68.
• Aristoteles. Metaphysics. Çev. C. D. C. Reeve. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc., 2016.
• Aristoteles. Physics. Çev. C. D. C. Reeve. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc., 2018.
• Aristoteles. Posterior Analytics. Çev. Jonathan Barnes, ed. J. L. Ackrill ve Lindsay Judson. New York: Oxford University Press, 2002.
• Ayer, Alfred Jules. Language, Truth and Logic. Bungay: Penguin Books, 1971.
• Carnap, Rudolf. “Testability and Meaning”. Philosophy of Science 4(1) (1937): 1-40.
• Cohen, Morris Raphael ve Nagel, Ernest. An Introduction to Logic and Scientific Method. New Delhi: Allied Publishers Limited, 1998.
• Descartes, René. Discourse on the Method. The Philosophical Writings of Descartes içinde. Çev. Robert Stoothoff. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. 111-151.
• Descartes, René. Meditations on First Philosophy. The Philosophical Writings of Descartes içinde. Çev. John Cottingham. New York: Cambridge University Press, 2005. 3-62.
• Descartes, René. Principles of Philosophy. The Philosophical Writings of Descartes içinde. Çev. John Cottingham. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. 193-291.
• Descartes, René. Rules for the Direction of the Mind. The Philosophical Writings of Descartes içinde. Çev. Dugald Murdoch. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. 9-78.
• Descartes, René. The Search for Truth. The Philosophical Writings of Descartes içinde. Çev. Dugald Murdoch ve Robert Stoothoff. New York: Cambridge University Press, 2005. 400-420.
• Einstein, Albert. İzafiyet Teorisi: Özel ve Genel Görelilik. Çev. Gülen Aktaş, ed. Sinan Köseoğlu. İstanbul: Say Yayınları, 2022.
• Frege, Gottlob. “Boole’s logical Calculus and the Concept-script”. Posthumous Writings içinde. Çev. Peter Long, Roger White ve Raymond Hargreaves, ed. Hans Hermes, Friedrich Kambartel, Friedrich
• Kaulbach, Gottfried Gabriel ve Walburga Rödding. Oxford: Basil Blackwell, 1979. 9-46.
• Frege, Gottlob. “Kavram-Yazısı’nın Amacı Üzerine”. Kavram-Yazısı: Mantığın Aritmetik Denklem Dili Üzerine içinde. Çev. Mustafa Özdemir, ed. Murat Bozkurt. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2019. 143-154.
• Frege, Gottlob. Philosophical and Mathematical Correspondence. Çev. Hans Kaal, ed. Gottfried Gabriel, Hans Hermes, Friedrich Kambartel, Christian Thiel, Albert Veraart ve Brian McGuinness. Oxford: Basil Blackwell, 1980.
• Frege, Gottlob. The Foundations of Arithmetic: A Logico-Mathematical Enquiry into the Concept of Number. Çev. J. L. Austin. New York: Harper & Brothers, 1960.
• Galilei, Galileo. A Sidereal Message. Selected Writings içinde. Çev. William R. Shea. New York: Oxford University Press, 2012. 1-32.
• Galilei, Galileo. Letters on the Sunspots. Selected Writings içinde. Çev. Mark Davie. New York: Oxford University Press, 2012. 33-54.
• Galilei, Galileo. Science and Religion. Selected Writings içinde. Çev. Mark Davie. New York: Oxford University Press, 2012. 55-114.
• Kant, Immanuel. Critique of Pure Reason. Çev. Werner S. Pluhar. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc., 1996.
• Newton, Isaac. Sir Isaac Newton’s Mathematical Principles of Natural Philosophy and His System of the World. 2 cilt. Çev. Florian Cajori. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press, 1974.
• Nietzsche, Friedrich. The Will to Power. Çev. Walter Kaufmann ve R. J. Hollingdale, ed. Walter Kaufmann. New York: Vintage Books, 1968.
• Pascal, Blaise. Pensées. Pensées and Other Writings içinde. Çev. Honor Levi, ed. Anthony Levi. New York: Oxford University Press, 1999. 1-181.
• Platon. Phaedo. Çev. David Gallop, ed. M. J. Woods. New York: Oxford University Press, 2002.
• Platon. Phaedrus. Çev. Robin Waterfield. New York: Oxford University Press, 2002.
• Platon. Sophist. Theaetetus and Sophist içinde. Çev. Harold North Fowler. London: William Heinemann Ltd., 1961. 259-459.
• Platon. Sophist. Theaetetus and Sophist içinde. Çev. Christopher Rowe, ed. Christopher Rowe. Cambridge: Cambridge University Press, 2015. 99-177.
• Platon. Timaeus. Timaeus and Critias içinde. Çev. Desmond Lee, ed. Betty Radice. London: Penguin Books, 1977. 27-124.
• Platon. Yasalar. Çev. Candan Şentuna ve Saffet Babür. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Sartre, Jean-Paul. Varoluşçuluk. Çev. Asım Bezirci, ed. Özgü Çelik. İstanbul: Say Yayınları, 2005.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gönül Yayıncılık, 2007.
• Türker, Sadık. “Analitik Fisyon: Çağertesi-Beşerertesi Dönemde Analitik Düşünme Sorunu”. Felsefi Düşün: Akademik Felsefe Dergisi 9 (2017): 224-269.
• Türker, Sadık. Batı Düşüncesinde Üçleme/Trichotomy Sorunu: Geleneksel Batılı Akılcılığın Temelleri Üzerine Sistematik Bir İnceleme. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2012.
• Türker, Sadık. “Dil Teorisinde Kurucu Kavramların Gelişimi”. Kavram Geliştirme: Sosyal Bilimlerde Yeni İmkanlar içinde. Ed. Kübra Bilgin Tiryaki ve Lütfi Sunar. Ankara: Nobel Yayınları, 2016. 107-145.
• Türker, Sadık. “İletişim, Sistem ve Felsefe: İletişimsel Sistem Felsefesine Giriş”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları 18 (2010): 301-335.
• Whitfield, Peter. Batı Biliminde Dönüm Noktaları: Tarih Öncesi Dönemlerden Atom Çağına. Çev. Serdar Uslu, haz. Mustafa Demiray. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
• Wittgenstein, Ludwig. Philosophical Grammar. Çev. Anthony Kenny, ed. Rush Rhees. Malden – Oxford - Victoria: Blackwell Publishing, 2004.
• Wittgenstein, Ludwig. Philosophical Investigations. Çev. G. E. M. Anscombe, P. M. S. Hacker ve Joachim Schulte, ed. P. M. S. Hacker ve Joachim Schulte. Chichester: Wiley-Blackwell, 2009.
• Wittgenstein, Ludwig. The Blue Book. The Blue and Brown Books: Preliminary Studies for the ‘Philosophical Investigations’ içinde. Malden – Oxford - Victoria: Blackwell Publishing, 2007. 1-74.
• Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. Çev. D. F. Pears ve B. F. McGuinness. London - New York: Routledge, 2002.