ŞÊX QUTBEDDÎNÊ KORIKÎ: JIYAN, BERHEM Û KESAYETIYA WÎ YA EDEBÎ

Yıl 2020, Sayı: 3, 76 - 98, 30.11.2020

Numan Yurt

Öz

Şeyh Qutbeddinê Korikî (v.1979)” Xakî” mahlasını kullanan klasik şairlerinden biridir. Korikî Basret’e bağlı Şeyh Seydayê Cizîrî dergâhında eğitim görmüş, hem ilmî hem de halifelik icazetini Şeyh Seyda’dan almıştır. Şahsî eğitiminde her ne kadar ailesinin hissesi olmuşsa da ilmî, tasavvufî ve edebî gelişiminde Şeyh Seyda ve dergâhının güçlü bir etkisi olmuştur. Korikî, ilmî ve tasavvufî çalışmalarının yanısıra edebî yönü de olan eser sahibi bir kişiliktir. Xakî, eldeki verilere göre Kürtçe’nin Kurmancî diyalektiği ile manzum bir akidename, tamamlanmamış bir mevlid, bir gazel ve iki muhammes kaleme almıştır. Korikî akidenamesî ile Ehmedê Xanî’nin takipçisi olmuştur. Akidenamesinde üslûp açısından Melayê Bateyî û Mela Xelîlê Sêrtî’nin de tesiri belirgindir. Korikî mevlidnamesiyle de Melayê Bateyî takip etmiştir. Xakî musammat gazelinde Melayê Cizîrî’yi taklit etmiştir. Şeyh Seydayê Cizîrî için yazdığı bir muhammesinde üslûb yönünden Melayê Cizîrî’nin etkisi, diğer muhammesinde de Şeyh Ebdurehmanê Aqtepî’nin etkisi görülmektedir. Bu çalışma Şeyh Qutbeddînê Korikî’nin hayatı, eserleri ve edebî kişiliği üzerine yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Kürt edebiyatı, Şêx Qutbeddînê Korikî, akidename, mevlid, şiir

ŞÊX QUTBEDDÎNÊ KORIKÎ: JIYAN, BERHEM Û KESAYETIYA WÎ YA EDEBÎ

Öz

Şêx Qutbeddînê Korikî (k.d. 1979) yek ji helbestvanê klasîk e ku mexlesa “Xakî” bi kar aniye. Korikî di dergahê Şêx Seydayê Cizîrî yê girêdayî şaxa Basretê de perwerde bûye û hem îcazeya xwe ya ilmî hem jî ya xelîfetiyê ji Şêx Seyda wergirtiye. Her çend di perwerdehiya takekesî ya Korîkî de para malbata wî çêbûbe jî di geşedana wî ya ilmî, tesewifî û edebî de Şêx Seyda û dergahê wî bandoreke xurt lê kiriye. Korikî digel xebatên xwe yên ilmî û tesewifî kesayetekî ku aliyê wî yê edebî jî heye û xwedî berhem e. Li gorî agahiyên li ber dest Xakî, bi Kurdiya Kurmancî ‘eqîdenameyeke menzûm, mewlûdeke nîvco, xezelek û du muxemmesan nivîsiye. Korikî bi ‘eqîdenameya xwe bûye şopînerê Ehmedê Xanî. Di ‘eqîdenameya wî de ji hela şêweyê ve bandora Melayê Bateyî û Mela Xelîlê Sêrtî jî eşkere ye. Korikî bi mewlûdnameya xwe jî Melayê Bateyî şopandiye. Xakî di xezela xwe ya musemmet de Melayê Cizîrî teklîd kiriye. Di muxemmeseka wî ya ku li ser Şêx Seydayê Cizîrî nivîsiye de ji aliyê şêweyê ve bandora Melayê Cizîrî, di ya din de jî bandora Şêx Ebdurehmanê Aqtepî tê dîtin. Ev xebat li ser jiyan, berhem û kesayetîya edebî ya Şêx Qutbeddînê Korikî hatiye kirin.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya klasik, Şêx Qutbeddînê Korikî, ‘eqîdename, mewlûd, helbest

SHEIKH QUTBEDDÎNÊ KORIKÎ: HIS LIFE, WORKS AND LITERARY PERSONALITY

Öz

Sheikh Qutbeddînê Korikî (d.1979) is one of the classical poets who used the pseudonym "Xakî". Korikî was educated at Sheikh Seydayê Cizîrî’s dergah affiliated to Basret, and received both his scholarship and caliphate approval from Sheikh Seyda. Although his family had a share in his personal education, Sheikh Seyda and his dergah had a strong influence in his scholarship, sufistic and literary development. Korikî is a person who has a work with a literary aspect as well as Korikî scholarship and sufi studies. According to the available data, Xakî wrote a verse akidename, an incomplete mawlid, a gazel and two muhammes with the Kurmanji dialect of Kurdish. Korikî became a follower of Ehmedê Xanî through his akidename. In his akidename, the influence of Melayê Bateyî and Mela Xelilê Sêrtî in turn of expression is also evident. Korikî also followed Melayê Bateyî with his Mevlid. Xakî imitated Melayê Cizîrî in the ghazal of musammat. In one muhammas written for Sheikh Seydayê Cizîrî, the influence of Melayê Cizîrî in turn of expression, and in the other muhammas, the influence of Sheikh Ebdurehmanê Aqtepî is appeared. This study is about the life, works and literary personality of Sheikh Qutbeddînê Korikî.

Anahtar Kelimeler

Classical Kurdish literature, Sheikh Qutbeddînê Korikî, akidename, mawlid, poem

Kaynakça

• Adak, Abdurrahman (2014). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk. Stenbol: Nûbihar.
• Adak, Abdurrahman (2019). Teşeyên Nezmê di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de. Stenbol: Nûbihar.
• Adak, Abdurrahman (2012). “Li Cizîrê Muhîteke Edebî: Dergahê Şêx Seyda û Rola Wî di Edebîyata Kurdî de”. Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu (Ed. M. Nesim Doru). 14-15 Nîsan İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. 465-485.
• Adak, Abdurrahman (2015). “Ekola Aqtepeyê ya Edebiyatê û Hizra Kurdîtî-Elewîtî-Neqşebendîtiyê”. Nûbihar 131: 10-15.
• Adak, Abdurrahman (2017). “Rûhî: Helbestvanekî Dahêner ê Serdama Piştî Mîrektiyan û Bandora Wî”. Süryanî, Arap ve Kürt Klasikleri, Uluslararası Klasikler Çalıştayı Bildirileri. (Editörler: M. Nesim Doru-Ahmet Kırkan-Yakup Aykaç) 15-17 Gulan Mêrdîn: 491-509.
• Adak, Abdurrahman (2018). “Mexles di Edebiyata Kurdî ya Klasîk de”. Nûbihar Akademî 10: 11-58.
• Aqtepî, ‘Ebdurrehman. (2016). Rewdu’n-Ne‘îm (Şerh: Zeynelabidîn Amedî). Diyarbekir: Seyda Yayınları.
• Aqtepî, Şêx ‘Ebdurrehmanê (2019). Dîwan (Amadekar: Mehmed Emîn Hêvîdar). Stenbol: Weşanên Dara.
• Axtepî, Şêx Evdirehmanê (2013). Dîwana Rûhî (Amadekar: Rênas Jiyan). Diyarbekir: Weşanên Belkî.
• Bateyî, Melayê (2012). Mewlûd. (amd. Huseyn Şemrexî). Stenbol: Nûbihar.
• Bayezîdî, Mela Mehmûdê (2010). Adat û Rusûmatnameê Ekradiye (lêkolîn: Jan Dost). Stenbol: Nûbihar.
• Cizîrî, Melayê (2010). Dîwan (wergêr: Osman Tunç). Stenbol: Nûbihar.
• Çelik, Kemal (2008). “Cumhuriyet Döneminde Batman ve Yöresi”. I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (Ed. Salim Cöhce-Adnan Çevik). 15-17 Nisan İstanbul: Esen Ofset Matbaacılık. 243-258.
• Çiçek, Halil (2009). Şark Medreselerinin Serencâmı. İstanbul: Beyân Yayınları.
• el-Qoxî, Ehmed Hilmî (2004). Dîwana Cami‘. Diyarbakır: İhsân Yayınları.
• Findikî, Seyîd ‘Elîyê (2010). Dîwan. Stenbol: Nûbihar.
• Karaman, Cewdet (2019). “Kurtejîna Şêx Qutbeddînê Korikî û Du helbestên Wî”. Kelhaamed. 40: 38-40.
• Karlıağa, H. Bekir (1991). “Anâsır-ı Erbaa”. TDVİA (3): 149-151.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (2017). Hediyyet’ul-Îxwan fî ̒Eqîdet’il-Îman, Dîwançeya Xakî (wer. Zeynelabidîn Zinar). İstanbul: Nurefşan Yayınları.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (Destxet). Hazihî Hediyyet’ul-Îxwan fî ̒Eqîdet’il-Îman.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (Destxet). Mewlûd. Berhema Neçapkirirî.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (Destxet). Mîn Kelamî’l Miskînî’l Mustekîn Şeyx Qutbuddîn.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (Destxet). Hazî Ma Qale eş-Şeyx Qutbuddînî’l-Korikî.
• Korikî, Şêx Qutbeddînê (Destxet). Hazî Qesîdetu Seyyîd Qutbuddîn fî Medhî Şeyx Seyda.
• Levend, Agâh Sırrı (2018). Dîvân Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Özel, Ahmet (2004). “Mevlid”. TDVİA (29): 475-479.
• Pala, İskender (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Samancı, M. (2017). “Fuzûlî’nin Şiirinde Önemli Bir Anahtar Kavram: Toprak”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 1 41-60.
• Seyda, Ş. M. S. (2015). Mektûbat, el mecma‘u’l-Munaddabu’l-Kamerî fî Tercemeti’ş-Şeyh Muhammed Said Seyda el-Cezerî (amadekar: Şeyh Abdussamed el-Farkınî, Terc. İbrahim Öztürk). İnegöl: Mega Basım Yayın.
• Sêrtî, M. X. (2012). Nehcu’l-Enam (amd. Huseyn Şemrexî). Stenbol: Nûbihar.
• Tanrıkulu, E. (2016). Altın Silsile (Silsiletu’l-Zeheb) ve Hak Tarikatlar. Ankara: Semih Ofset Matbaacılık.
• Tolasa, H. (2002). Sehî, Latifî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1994). “Delâilü’l-Hayrât”. TDVİA. (9): 113-114.
• Ünalan, Abdulkerim (2008). “Molla Fahrettin Batmanî’nin İlmî, Tasavvufî ve Sosyal Faaliyetleri”, I.Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (Ed. Salim Cöhce-Adnan Çevik). 15-17 Nisan İstanbul: Esen Ofset Matbaacılık. 355-374.
• Wergera Qur’ana Pîroz bi Zimanê Kurdî (Werger: Mele Huseynê Êsî- Mele Se‘îd Girdarî-Mele Muhemmed Bêrkevanî). (2011). Stenbol: Nûbihar.
• Xanî, Ehmedê (2012). ‘Eqîdeya Îmanê (amd. Huseyn Şemrexî). Stenbol: Nûbihar.
• Yıldırm, Kadri (2008). Ehmedê Xanî Külliyatı II, ‘Eqîdeya Îmanê. İstanbul: Avesta.