HIZAN AS ONE OF THE FORMATION CENTERS OF CLASSICAL KURDISH LITERATURE

Yıl 2020, Sayı: 3, 29 - 42, 30.11.2020

Nevzat Eminoğlu

Öz

HÎZAN WEK NAVENDEKE PEYDABÛNA EDEBIYATA KURDIYA KLASÎK

Öz

Kurte
Edebiyata klasîk li ser hêmanên civakî yên wek îstîqrar, ewlehî, bazirganî, bajarvanî, dezgehên perwerdehiyê, patronajê û hwd. derketiye holê. Di dîroka edebiyata Kurdî de çendîn navend û bajarên girîng hene ku bûne çavkaniya vê edebiyatê. Wek Cizîr, Mukus, Bidlîs, Hizan, Hekarî, Bazîd û hwd… Gava em li navendên peydabûn û geşedana van edebiyatnas û berheman ji nêzîk ve dinêrin, ev hêmanên navborî bi awayekî eşkere tên xuyanê. Hîzan jî yek ji van navendan e ku li wir edebiyateke Kurdî ya nivîskî ku li ser bingeha bajarvanî û saziyên perwerdehiyê peyda buye. Wihareng ev navend him buye warê derketina gelek edebiyatnasên Kurdînûs, him jî gelek edebiyatnasên Kurdînûs cezb kiriye û kişandiye bi bal atmosfera xwe ya zanyarî û edebî ve. Armanca vê xebatê ew e ku di derbarê paşxaneya dîrokî, çandî, îlmî û edebî ya herêma mîrektiya Hîzanê de agahî bide. Her wisa edebiyatnasên Kurdînûs û berhemên wan bide nasîn û binirrxîne.
Peyvên Sereke: Çand, Edebiyata Klasîk, Hîzan, Edebiyata Kurdî, Kurdî


Klasik Kürt Edebiyatının Oluşum Merkezlerinden Biri Olarak Hizan

Özet
Klasik edebiyat, istikrar, güvenlik, ticaret, şehircilieşme, eğitim kurumları, patronaj gibi koşullara dayalı sosyal bir çevrede ortaya çıkmıştır. Kürt edebiyat tarihinde birkaç önemli markez ve şehir vardır ki bu edebiyatın üretiminde kaynaklık etmiştir; Cizre, Müküs, Bitlis, Hizan, Hakkari, Doğubayazıt vb. Bu merkezleri yakından incelediğimizde, söz konusu edebiyata kaynaklık eden bütün bu koşullar görmek mümkündür. Hizan da bu merkez ve şehirlerden biri olarak şehircileşme ve eğitim kurumları altyapısına dayalı olarak yazılı bir Kürt edebiyatının ortaya çıkmasına kaynaklık etmiştir. Bu bölge böylece birçok Kürtçe yazan edebiyatçıya ev sahipliği yaptığı gibi, birçok Kürtçe yazan edebiyatçıyı da kendi ilmi ve edebi atmosferine çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın amacı, Hizan beyliği bölgesinin tarihî, kültürel ve edbi arka planı hakkında bilgi vererek bu bölgeden çıkan Kürtçe yazan edebiyatçıları ve eserlerini tanıtarak değerlendirmeğe çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Çand,, edebiyat,, kurdî,

HÎZAN WEK NAVENDEKE PEYDABÛNA EDEBIYATA KURDIYA KLASÎK

Öz

Edebiyata klasîk li ser hêmanên civakî yên wek îstîqrar, ewlehî, bazirganî, bajarvanî, dezgehên perwerdehiyê, patronajê û hwd. derketiye holê. Di dîroka edebiyata Kurdî de çendîn navend û bajarên girîng hene ku bûne çavkaniya vê edebiyatê. Wek Cizîr, Mukus, Bidlîs, Hizan, Hekarî, Bazîd û hwd… Gava em li navendên peydabûn û geşedana van edebiyatnas û berheman ji nêzîk ve dinêrin, ev hêmanên navborî bi awayekî eşkere tên xuyanê. Hîzan jî yek ji van navendan e ku li wir edebiyateke Kurdî ya nivîskî ku li ser bingeha bajarvanî û saziyên perwerdehiyê peyda buye. Wihareng ev navend him buye warê derketina gelek edebiyatnasên Kurdînûs, him jî gelek edebiyatnasên Kurdînûs cezb kiriye û kişandiye bi bal atmosfera xwe ya zanyarî û edebî ve. Armanca vê xebatê ew e ku di derbarê paşxaneya dîrokî, çandî, îlmî û edebî ya herêma mîrektiya Hîzanê de agahî bide. Her wisa edebiyatnasên Kurdînûs û berhemên wan bide nasîn û binirrxîne.
Peyvên Sereke: Çand, Edebiyata Klasîk, Hîzan, Edebiyata Kurdî, Kurdî


Klasik Kürt Edebiyatının Oluşum Merkezlerinden Biri Olarak Hizan

Özet
Klasik edebiyat, istikrar, güvenlik, ticaret, şehircilieşme, eğitim kurumları, patronaj gibi koşullara dayalı sosyal bir çevrede ortaya çıkmıştır. Kürt edebiyat tarihinde birkaç önemli markez ve şehir vardır ki bu edebiyatın üretiminde kaynaklık etmiştir; Cizre, Müküs, Bitlis, Hizan, Hakkari, Doğubayazıt vb. Bu merkezleri yakından incelediğimizde, söz konusu edebiyata kaynaklık eden bütün bu koşullar görmek mümkündür. Hizan da bu merkez ve şehirlerden biri olarak şehircileşme ve eğitim kurumları altyapısına dayalı olarak yazılı bir Kürt edebiyatının ortaya çıkmasına kaynaklık etmiştir. Bu bölge böylece birçok Kürtçe yazan edebiyatçıya ev sahipliği yaptığı gibi, birçok Kürtçe yazan edebiyatçıyı da kendi ilmi ve edebi atmosferine çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın amacı, Hizan beyliği bölgesinin tarihî, kültürel ve edbi arka planı hakkında bilgi vererek bu bölgeden çıkan Kürtçe yazan edebiyatçıları ve eserlerini tanıtarak değerlendirmeğe çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

çand,, edebiyat,, kurdî,

Kaynakça

• 1- Adak, A. (2013). Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk, Stenbol: Weşanên Nûbihar
• 2- Adak, A. (2015). “Tarîxa Perwerdeya Bi Kurdî Di Medreseyên Kurdan De” Kovara Deng, h:99, Ist., r.53
• 3- Adak, A. (2016). “Helbestvanên Klasîk ji Perspektîfa Herêmî: Nimûneya Herêma Bedlîsê”, The Journal of Mesopotamian Studies, C: 1/1, Havîn, r. 34
• 4- Aslanoğlu, O. (2019). “Di Nehc’ul-Enamê de Cureyên Hevokan”, Molla Halil es-Si’irdî Hayatı Eserleri ve İlmî Kişiliği, İstanbul: Beyan Yayınları,
• 5- Azîzan, H. (1998). “Klasîkên Me an Şahir û Edîbên Me ên Kevin”Hawar,II, Stokholm, r.813
• 6- Bidlisî, Ş. (2011). Şerefname Kürt Tarihi, İstanbul: Deng Yayınları,
• 7- Çiçek, H. (2008). "Hizan’ın Kültürel Zenginliğinin Arka Planı”,1.Uluslararası Dünden BugüneTatvan ve ÇevresiSempozyumu Bildirileri,Beyan Yayınları, İst., r. 663
• 8- Demir, A. (2008). İslam’ın Anadolu’ya Gelişi, İstanbul: Kent Yayınları
• 9- Doskî, İ. T. (2019). “Keşkola Mela Xelîlê Sêrtî û Girîngiya Wê Bo Dîroka Edebiyata Kurdî”, Molla Halil es-Si’irdî Hayatı Eserleri ve İlmî Kişiliği, İstanbul: Beyan Yayınları,
• 10- Epözdemir, Ş. (2005). Osmanlı - Kürt İttifakı ve Mevlana İdris-i Bitlisi, Stenbol: Weşanên Pêrî,
• 11- Ergü Z. (2015). Bajar-Edebiyat û Cizîra Botan, Stenbol: Weşanên Nûbiharê,
• 12- Ertekin, M.Z. (2019). “Mela Îmadeddînê Reşpojan: Gencîneyeke Veşartî”, Kovara Nûbihar, Hejmar: 147, r.22
• 13- Erzak, İ. (1990). Mervani Kürtleri Tarihi, Wergêr: M. E. Bozarslan, İst.
• 14- Erzak, İ. (2015). Tarîxû Meyafarqîn, Weşanên Nûbiharê, İst.
• 15- Gözeten, İ. (2015). Mele Xelîlê Sêrtî û Berhema Wi ya Nehcul Enam, Teza Mastirê, Sosyal Bilimler Enstitüsü ya Muş Alparslan Üniversitesi,
• 16- Hassanpour, A. (1990) Nationalism and Language in Kurdistan, 1918-1985, Sanfrancisco
• 17- Hîzanî, S. (2013). Yûsuf û Zuleyxa Stenbol: Weşanên Nûbiharê,
• 18- Hirîtî, M.R. (2005). “Axaukê Bêdarî”, Nûbihar, Hejmar: 110, r. 25.
• 19- Meranî, M. R. (2011).“Bilinen En Eskî Kürt Alfabesi”Kürt Tarihi Dergisi, Sayı: 5. s.57
• 20- Izady, M. (2009). Kürtler, İstanbul: Doz Yayıncılık,
• 21- Mizûrî. E. (1994) “Hozanvanê Kurd Selîmê Hîzanî û Berhemê Wî Yûsûf û Zuleyxa”Karwan, H:93
• 22- Nursî, B.. S. (2013). Mektubat, Stenbol: Weşanên Zehra
• 23- Kurdo, Q. (1983)Tarîxa Edebyeta Kurdî-I, Stokholm: Weşanên Roja Nû,
• 24- Özer, A. (2010). Beş Büyük Tarihi Kavşakta Kürtler ve Türkler, İstanbul: Hemen Kitap Yayınları
• 25- Öncû, M. (2013). Basîretu’l-Kulûb fî Kelâmi ‘Allâmi’l-Ğuyûb Adlı Eserinin Arap Dili Açısından İncelenmesi (teza doktorayê), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dicle Üniversitesi
• 26- Sadînî, M. X. (2009). Feqiyê Teyran, Îstanbul: Nûbihar,
• 27- Sağniç, H. (2002). Dîroka Wêjeya Kurdî, İst: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê
• 28- Şemrexî, H. (2012). Nehc-ul Enam, Stenbol: Wêşanên Nûbiharê
• 29- Yinanç, M. (1992). Maddeya “Bitlis”, İslam Ansiklopedisi, C. II, r. 662
• 30- Yüce, S. İ. (2018). Mollakent: Anadolu’da Kadim Bir Kültür ve Medrese Merkezi, Ankara: Gece Yayınları,