BIKARANÎNA ÎZAFEYÊ DI DEVOKÊN KURDÎYA KURMANCÎ DE (DEVOKÊN BAKUR, BAŞÛRÊ ROJHILAT Û BAŞÛRÊ ROJAVA)

Yıl 2020, Sayı: 3, 52 - 75, 30.11.2020

Mehmet Yonat

Öz

Axêverên devokên kurdîya kurmancî wexta bi hev re diaxivin eger aşînayê devokên hevdu nebin pirî caran di hevdufêmkirinê de rastî pirsgirêkan tên. Sebebê vê jî hin cudahîyên qadên leksîkî û rêzimanî yê wan devokan e. Yek qada bikaranîna cuda ya rêzimanî bikaranîna partîkela îzafeyê ye. Armanca vê xebatê nîşandana bikaranînên cuda yên partîkela îzafeyê di sê devokên kurdîya kurmancî de ye. Destxistina varyasyonên dîyalektîkî yên partîkela îzafeyê wê hem bikaranînên cuda yên parîkela îzafeyê derxe meydanê hem jî alîkarê hevdufêmkirina axêverên devokên curbicur bibe.
Ev xebat li ser devokên bakur, başûrê rojhilat û başûrê rojava hate kirin. Ji van devokan şeş axêver hatine hilbijartin ku ev axêver li gor emr; ciwan, navsere û kal û li gor zayend; jin û mêr hatine dabeşkirin. Amûreke pîvandinê ya ku ji pêncî û pênc pirsan pêkhatî li van axêveran bi tirkî hate pirsîn û bersivên wan bi kurdîya kurmancî hate standin. Di encamê de hate dîtin ku di devoka bakur de zayend di parîtkela îzafeyê ya nedîyar û di nîşanderan de hessasîyeta xwe ya li hember zayendê wunda kirîye û notr bûye. Dîsa di devoka başûrê rojhilat de partîkela îzafeyê ya dîyar pêşî di çarçoveya însanbûn û neînsanbûnê de ketîye nava du sinifan. Navdêrên însanan di vê devokê de xwedîyê hessasîyeta zayendê nîne lê navdêrên neînsanan li hember zayendê hessas e. Dikare were gotin ku zayenda parîtîkela îzafeyê di nav axêverên nifşên nû de hêdî hêdî hessasîyeta xwe wunda dike û ber bi notrbûnekê ve diçe. Axêverên jin jî li gor axêverên mêr di navdêrên cotzayend de rêkkeftina mê ji rêkkeftina nêr zêdetir bikar tînin.

Anahtar Kelimeler

Kurdîya Kurmancî, Îzafe, Devok, Dîyar, Nedîyar, Nîşander

EZAFE CONSTRUCTION IN KURMANJI KURDISH (NORTHERN, SOUTH-WESTERN AND SOUTH-EASTERN DIALECTS)

Öz

If the different accent speakers of Kurmanjî Kurdish do not familiar with each other's accents, they generally run into difficulties to understand each other. The reason for the lack of mutual intelligibility is the lexical and grammatical variation among dialects. This article aims to show the variations of ezafe particles in three different Kurdish Kurmanji dialects. Revealing the dialectical variation of ezafe particle both demonstrates the different usage of the particle and helps the Kurdish Kurmancji accent spears to understand each other.
This study conducted on the northern, south-eastern, and south-western dialects. From each dialect six interviewers have been selected according to their age; young, middle age and old, and their sex; male and female. A measurement tool has been developed which consists of fifty-five questions. The questions have been asked to interviewers in Turkish and the responses taken in Kurdish. What is obtained; firstly, in the northern accent the indefinite ezafe particle and demonstratives have been lost their gender sensitivity and they neutralized. Moreover, in the south-western accent nouns firstly divided into two classes: human and non-human. Human nouns do not sensitive to gender agreement but non-human nouns have a gender agreement. It could be said that step by step nouns lose gender agreement among young generations. Last but not least, the data which is obtained from the measurement tool shows us that the female speakers prefer female agreement in the double-gender nouns more than male speakers.

Anahtar Kelimeler

Kurdish Kurmanji, Ezafe, Accent, Definite, Indefinite, Demonstratives

BIKARANÎNA ÎZAFEYÊ DI DEVOKÊN KURDÎYA KURMANCÎ DE (DEVOKÊN BAKUR, BAŞÛRÊ ROJHILAT Û BAŞÛRÊ ROJAVA)

Öz

Kurmanci Kürtçesi ağızlarının konuşucuları karşılıklı konuştuklarında birbirlerinin ağızlarına aşina değillerse anlaşmada bazı problemlerle karşılaşmaktadırlar. Bunun sebebi ağızların bazı leksikal ve gramatik farklılıklara sahip olmasıdır. İzafe partikeli gramatik farklılıkların görüldüğü yerlerden bir tanesidir. Çalışmamızın amacı Kurmanci Kürtçesinin üç ağzında izafe partikelinin farklı kullanımlarını ortaya çıkarmaktır. İzafe partikelinin dialektsel varyasyonlarının ortaya çıkarılması hem farklı kullanımların keşfi sonucunu doğuracak hem de farklı ağzıların birbirlerini anlamasına yardımcı olacaktır.
Çalışmamız kuzey, güney-doğu ve güney-batı ağızları üzerine yapılmıştır. Genç, ortayaş ve yaşlı olmak üzere üç yaş grubu ve erkek ve kadın iki cinsiyet grubu şeklinde bir ayrımına tabi tutulan ve toplamda her ağız bölgesinde altı kişi olacak şekilde konuşucular çalışmamız için seçilmiştir. Elli beş sorudan oluşan ölçüm aracımız seçilen konuşuculara Türkçe sorulmuş ve cevapları Kurmanci Kürtçesiyle alınmıştır. Sonuçta izafe belirsiz partikeli ile işaretleyici öğenin kuzey ağzında cinsiyete karşı hassasiyetini kaybedip nötralize olduğu görülmüştür. Yine güney-batı ağzında izafe belirli partikelinin kanonik işaretlemeden farklı olarak ilk önce insan ismi olanlar ve insan ismi olmayanlar şeklinde isimler bir ayrıma tabi tutulmuştur. Daha sonra ilk grubun yani insan olan isimlerin izafe belirli partikeli işaretlemesinde bir cinsiyet ayrımına tabi tutulmadığını fakat insan olmayan isimlerin eril ve dişil ayrıma tabi olacak şekilde işaretlendiği görülmektedir. Buna ek olarak izafe partikelinin cinsyete karşı hassasiyetinin genç nesiller arasında oratadan kalkmaya başladığı görülmektedir. Son olarak kadın konuşucuların erkek konuşuculara oranla çift cinsiyetli isimleri dişil olarak işaretleme eğiliminde olduğunu görmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Kurmanci Kürtçesi, İzafe, Ağız, Belirli, Belirsiz, İşaretleyici

Kaynakça

• Adak, A. Aydın. T. Ergün. Z. û Bülbül. M. (2016). Fêrkera Kurdî (Asta Destpêkê). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Akin, S. (2005). Têkçûna Zayendê di Zaravayê Kurmancî de. Di nav Gotarên Konferansa li ser Zimanê Kurdî. Îstanbul: Weşanên Enstituya Kurdî ya Stenbolê.
• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil (Ana çizgileriyle Dilbilim) II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bedir Han, C. & Lescot, R. (2004). Kürtçe Gramer. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Bülbül. M. (2017). Peyvrêzî di Frazên Navdêrî de (Devoka Mêrdînê). The Journal of Mesopotamian Studies, Cilt:2/1, 89-177.
• Corbett, G. (1991). Gender. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ekici. D. (2007). Kurmanji Kurdish Reader. Hyattsville, USA: Dunwoody Press.
• Ghomeshi, G. (1997). Non-projecting Nouns and the Izafe Construction in Persian. Natural Language and Linguistic Theory içinde (729-788).
• Haig, G. (2000). The Gender System in the Kurdish Language: Structural and Sociolinguistic Aspects. Li ser Kurdish Gender Studies li Katzow û ji muswedda di navbera dîroka 23-25.09.2000 de hatî kirin. Em makale bi Almanî bi vî awayî derketîye; Haig, G. (2004). Das Genussystem in der kurdischen Sprache: strukturelle und soziolinguistische Aspekte. Hajo, S. Borck, C., Savelsberg, E. & D. Şukriye (Ed.). Di nav Gender in Kurdistan und der Diaspora (33-58). Münster: Lit.
• Haig, G. (2007). The Emergence of the Tense Ezafe in Bahdînî Kurdish. Second International Conference on Iranian Linguistics (2019. Ağustos 17). The University of Hamburg.
• Haig, G. (2008). Alignment Change in Iranian Languages. A Construction Grammar Approach. Empirical Approaches to Language Typology; 37. Berlin: Mouton
• Haig, G. (2011). Linker, Relativizer, Nominalizer, Tense-Particle. Yap, F. H. Grunow-Hårsta, K. & J. Wrona (Ed.), Nominalization in Asian Languages: Diachronic and Typological Perspectives. Volume 1: Sino-Tibetan and Iranian Languages İçinde (363-390), Amsterdam: John Benjamins.
• Haig, G. & Öpengin, E. (2014a). Gender in Kurdish: Structural and Socio-cultural Dimentions. Hellinger, M. & H. Motschenbacher (Ed.). Din av Gender Across Languages Sayı. IV, (247-276). John Benjamin.
• Haig, G. & Öpengin, E. (2014b). Regional Variation in Kurmanji: A Preliminary Classification of Dialects. The Journal of Kurdish Studies S. 2, No. 2, (143-176).
• Haig, G. & Öpengin, E. (2015). Kurmanji Kurdish in Turkey: Structure, Varieties, and Status. B. Christiane (Ed.). Linguistic Minorities in Turkey and Turkic speaking minorities of the peripheries İçinde (1-72). Wiesbaden: Harrassowitz. Erişim Tarihi: 01.02.2019, https://www.academia.edu/17650650/Kurmanji_in_Turkey_structure_varieties_and_status
• Komxebata Kurmancîyê. (2016). Rêbera Rastnivîsînê. Dîyarbekir: Weqfa Mezopotamyayê.
• MacKenzie, D.N. (1954). Gender in Kurdish. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16/3 içinde (528-541) . London: University of London.
• MacKenzie, D.N. (1954). Gender in Kurdish. Di nav Bulletin of the School of Oriental and African Studies 16/3 (528-541). London: University of London.
• Öpengin, E. (2011). Rewşa Kurdî ya Sosyolenguîstîk li Tirkiyeyê. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Sahin, R. (2018). Extended Ezafe Particles in Tor Kurdish. Master’s Thesis in Iranian Languages. Sweden: Uppsala Universitet.
• Samur, A. (2012). Kurdîya Kurmancî. İstanbul: Nûbihar.
• Strunk, J. (2003). The Structure of Kurdish Noun Phrase. Erişim Tarihi: 02.02.2019, https://www.researchgate.net/publication/251783008_The_structure_of_the_Kurdish_noun_phrase
• Tan, S. (2015). Rêzimana Kurmancî. (3.Baskı). İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Taş, Ç. (2013). Waneyên Rêziman û Rastnivîsa Kurmancî. İstanbul: Weşanên Dîwanê.
• Yonat, M. “Notên Dersa Destpêka Morfolojîya Kurdî”.
• Zinar, Z. (2009). Di Çanda Kurdi de 37 Şaxên Zanistê. Stockholm: Weşanên Pêncinarê.