Nirxandina Giştî li Ser Ziman û Naveroka Pirtûka Tarîxa Erdelan

Yıl 2023, Sayı: 9, 65 - 83, 29.11.2023

Hatice Yılmaz Aslan , İlham Zare

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1322581

Öz

Pirtûka Mesture Erdelân a bi navê “Dîroka Erdelân”; ji ber sedemên cuda yên wekî mijara wê, teknîka nivîsandinê û jinbûna nivîskar xwedî girîngiyeke mezin e. Gelek lêkolîner û nivîskar hewl didin ku ji aliyên cuda ve vê pirtûkê di warên zanistên edebî, dîrok, civaknasî û hwd bi kar bînin. Le di encama van lêkolînan de lêkolîner di wê baweriyê de ne ku aliye rûyê, bihayê edebî yê pirtûkê gelekî xurtir e. Ji ber kû di pirtûkê de rêzikên helbest, beyt û hedîs hene û gelek hevok bi hevokên pexşan ên ku tê de hunerên edebî hatine bikaranîn, rewabûn û xwendina wê girîng kiriye.
Mesture Erdelân di dema nivîsandina Dîroka Erdelânê de hem ji çavkaniyên devkî û şahidên bûyeran û hem jî ji çavkaniyên kevn sûd wergirtiye. Dema ku bûyerên dîrokî vedibêje, bêyî ku bikeve nav hûrguliyan, bi giştîkirinê bi kar tîne. Nivîskar her çend di pirtûkê de behsa gelek rastiyên civaknasî li ser bajarê Sine (Senendec) kiriye jî, wî behsa rastiyên bajarê Sine yên wek kevneşopî û cil û bergan nekiriye. Her wiha nêrîna mekteba Eş'erî ya ku nivîskar jê bawer e, hem di rîwayetên pirtûkê de hem jî di vegotina wê de bi bandor bûye.

Anahtar Kelimeler

Mesture Erdelân, Tarîxa Erdelân, Edebiyat, Kurd, Senendec

A General Assessment of The Language and Content Characteristics of The History Erdelan Book

Öz

Mesture Erdalan's book " History of Erdelan "; It is of great importance due to various reasons such as the subject, writing technique, and the fact that the author is a woman. Many researchers and writers use this book on literary sciences, history, sociology, etc. They tried to examine it from different angles in fields such as. As a result of these studies, researchers believe that the literary aspect of the book is much stronger. The fact that there are lines of poetry, verses and hadiths in the book, and that many sentences are in the form of prose sentences in which literary arts are used, made its fluency and readability important.
While writing the History of Erdelan, Mesture Erdelan benefited from oral sources and eyewitness testimonies as well as old sources. While describing historical events, he was content with generalizations without going into details. Although the author mentioned various sociological facts about the city of Sine (Sanandaj) in the book, he did not mention the facts of the city of Sine, such as tradition and clothing. In addition, the point of view of the Ash'ari school, to which the author belongs from the point of view of belief, has been effective both in the narrations in the book and in its narration.

Anahtar Kelimeler

Mesture Erdelani, History of Erdelan, Literature, Geography

Mesture Erdalanî’nin Tarih-i ErdelanKitabının Farklı Açılardan Değerlendirilmesi

Öz

Mesture Erdalanî’nin (1804-1847) Farsça kaleme aldığı Tarih-i Erdelan isimli kitabı konusu, yazım tekniği, yazarının kadın olması gibi çeşitli nedenlerden dolayı büyük bir öneme haizdir. Birçok araştırmacı ve yazar bu kitabı edebi ilimler, tarih, sosyoloji vb. gibi alanlarda farklı açılardan incelemeye çalışmışlardır. Bu çalışmalar sonucunda araştırmacılar, kitabın edebi yönünün çok daha güçlü olduğu kanaatine varmışlardır. Kitapta şiir dizelerinin, ayet ve hadislerin yer alması, birçok cümlenin edebi sanatların kullanıldığı nesir cümleler şeklinde olması onun akıcılığını ve okunurluğunu önemli kılmıştır.
Mesture Erdelani, Tarih-i Erdelan’ı yazarken eski kaynakların yanı sıra, sözlü kaynaklardan ve görgü tanıklarının ifadelerinden de yaralanmıştır. Tarihi olayları anlatırken, ayrıntıya girmeden genellemelerle yetinmiştir. Yazar kitapta Sine (Senendec) şehri ile ilgili çeşitli sosyolojik olgulara değinmiş olsa da Sine şehrinin gelenek-görenek, giyim kuşam gibi olgulara değinmemiştir. Ayrıca yazarın itikadî açıdan mensup olduğu Eş’arî ekolünün bakış açısı hem kitaptaki rivayetlerde hem de anlatımında etkili olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Mesture Erdelani, Tarih-i Erdelan, Edebiyat, Coğrafya, Mezhep.

Anahtar Kelimeler

Mesture Erdelani, Tarih-i Erdelan, Edebiyat, Coğrafya, Mezhep

Kaynakça

• Adak, A., (2011). Erdelanlı Kadın Bir Saray Şairi: Mestûre Mahşeref Hanım. Kürt Kadını Kongresi (Hakkari 1-5 Ekim 2009), Hakkari. s. 91-100.
• Barforukht, R., Emadi, M. H. (2013). Fetret döneminde Erdelân Emirliği’nin durumu (Zendiye'nin sonu Kaçar'ın yükselişine kadar) ve bu hanedanın erken Kaçar İran tarihindeki rolü. Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, sayı. 26, sayfa 33-56.
• Büyük İslam Ansiklopedisi (1998). Kazem Mousavi Bejnordi'nin gözetiminde. 2. Basım, Büyük İslam Ansiklopedisi Enstitüsü. Tahran.
• Erdelân, M. (1946). Erdelân Tarihi. Giriş, düzeltme ve revizyon, Naser Azadpour. Bahrami Basımevi. Senendec.
• Erdelân, M. (2005). Tarih-i Erdelân (Jamal Ahmedi Ayinin Tashihi ile) Erbil: Aras Yayınları.
• Erdelân, M. (2012). Şer’iyat, Mütercim: Yılmaz Aslan, H. İstanbul: Nûbihar Yayınları.
• Erdelân, M. (2020). Tarih-i Erdelân, Mütercim: Açar, C. İstanbul Nûbihar Yayınları.
• Farzi, F., Rajabi, R. (2015). Kürdistan'ın Ardalan Hanedanlığının siyasi-idari yapısı (Safevilerle olan ilişkilerine dayanarak). Harezmi Tarih Dergisi, sayı. 7, s. 145-171.
• Ghadimi Khedari, A. (2009). Kürdistan'ın yerel tarihçiliği ve İran'da ilk kadın tarihçinin ortaya çıkışı. Tarihsel Çalışmalar Dergisi sayı. 1, s. 113.
• Hayret S., Seyyed Abdul, H. (1996). İranlı Kürt şairler. 1. Basım, Tahran: Ehsan Yayınları.
• Kelhor, M. (2018). Mestur’nin hayatında ve tarih kitabında Animusun rolü üzerine bir inceleme. Tarihsel ve Kültürel Çalışmalar Dergisi, sasyı. 37, s. 107-132.
• Maffakheri, B. (2022). Mesture Erdelân’ın tarihçiliğinin Kürt tarihindeki yeri. İslam Tarihi ve Medeniyeti Dergisi, sayı, 39, s. 97-98.
• Mir Haydar, D. (1993). Siyasi coğrafyanın temelleri. Tahran: Samat Yayınları.
• Radfar, A. K. (2010). Mesture Kürdistan-i Şiirin, sanatın ve tasavvufun tacı. Fars Dili ve Edebiyatı Çalışmaları Dergisi, sayı. 7, s. 13-24
• Ruhani, Baba Mardux (2003). Kürt meşhurları tarihi. cilt 1, Tahran: Suruş Yayınları.
• Sajjadi, S., Alamzadeh, H. (1996). İslam tarihçiliği. Tahran: Samt Yayınları.
• Salimi, A., Nemati, F. (2011). Mesture Erdelân ve Ayşe Timur'un şiirlerinde ortak dini temalar. Fars Dili ve Edebiyatı Üç Aylık Bilimsel Araştırmalar Dergisi, İslami Azad Üniversitesi, Senendec, sayı. 8.
• Şerifi, A. (2006). Oryantalistler açısından Mesture, (Mesture Erdelân üzerine yazılmış bilimsel ve kültürel hizmetleri mecmuasından) Tahran: Kültürel Eserleri Koruma Derneği Yayınları.
• Taftazani, Ö. (1987). Psikolojik inançların şerhi, Kahire: Ezher Üniversitesi Kütüphanesi Yayınları.
• Toloui, A., Amjadi, M. (2019). Mesture Erdelân ve Parvin Etisami'nin şiirlerinin incelenmesi ve şiir tarzlarının karşılaştırılması üzerine analiz. Ulusların Dili ve Edebiyatı Üzerine Karşılaştırmalı Araştırmalar Dergisi (Journal of Compartive Research Of Nation’s Language and Literature), sayı. 15, s. 77-94
• Zeki Beg, M. Emin (2012), Dîroka Kurd û Kurdistan, (Çev.: Ziya Avci), Avesta Yay., İkinci Baskı, İstanbul.