Çimeyanê Almankî de Kurdê Zaza

Yıl 2023, Sayı: 9, 1 - 14, 29.11.2023

Nurettin Beltekin

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1389415

Öz

Rojhelatnasê Almanan seserr ra 18ine û bi taybeti sereyê 19ine ra nat kurdanê zazayan ser o xebitiyayî. Ê seserran de hemê Awrupa de rojhelatnasî sey yew îlim yena kerdiş la motivasyon û çerçeweyê xebatê înan giredayê kolanyalîzme yê. Rojhelatnasê Almanan zafî Enstîtuyê Rojhelatnasî yê Berlîn û bi taybeti Leîbzîg de perwerdeyê xo girewto. Xebatê ke zazayan ser o yê zafane miyane 1850-1940 de ameyê kerdiş. Nê wextan de Almanya de ekola rojhelatnasîya tetbiqî (angewandte orientalistik) hakîm bî. Tîya de çîyo balkeş oyo ke rojhelatnasê Almanan ê binan ra ciya yê. Rojhelatnasê Almanî çerçewayê projeyê aryanî de eqsê rohelatnasanê awrupayijanê bînan xo aîdê rojhelat vînenî. Coka nê serran de nasnameyê netewî yê almanî occidental nê, eqsê ci sey oryantal viraşto. Helbet semedê înan data lazim ê û no rid ra zaf gêrayişê cigêrayişî ameyê kerdiş. Mavaji Schlegel Hîndîstan, Friedrich Carl Andreas İran, Oskar Mann û Le Coq, Albert Vonî zaf Kurdistan gêyrênî û derheqê ziwan, kultur, bawerî û unsuranê binan ê rojhelat û Kurdan de zanayîşan arêdanî. Na xebate de cigêyrayoxê sey Friedrich Müller, Peter I. Lerch, A. Houtum-Schindler, Albert Von Le Coq, Karl Hadank, Friedrich Carl Andreas, Oscar Mann, Wilhelm Strecker ve Otto Blau, Friedrich von Spiegel, C. ameyê dasînaşnayîş.

Anahtar Kelimeler

Kurd, Zaza, Çimeye Almanan, Ziwan

Zaza Kurds in German Sources

Öz

German orientalists have begun to study on Zaza Kurds in the 18th and especially at the beginning of the 19th century. In these centuries, orientalism was made like a science, but the motivation and framework of their works are related to colonialism. German orientalists have graduated educated in the institutes of Oriental Studies of Berlin and especially in Leipzig. The studies have been done on Zazas most of them are between 1850 and 1940. In these years, applied orientalism (angewandte orientalistik) school was dominant in Germany. It is very interesting, German orientalism is different from other European orientalism. They saw themselves as belonging to the East, unlike other Europeans. Therefore, in those years, the German national identity was not built as an occidental, but rather as an oriental. Of course for this project they need materials and in this framework, they had research traveling. For example, Schlegel traveled to India, Friedrich Carl Andreas to Iran, and Oskar Mann û Albert von Le Coq to Kurdistan, collecting material on the linguistic, cultural, and other specialties of the East and the Kurds. In this study, it is tried to introduce the works of some researchers such as Friedrich Müller, Peter I. Lerch, A. Houtum-Schindler, Albert Von Le Coq, Karl Hadank, Friedrich Carl Andreas, Oscar Mann, Wilhelm Strecker, Otto Blau and Friedrich von Spiegel.

Anahtar Kelimeler

German, Zaza Kurds, Language, Kultur, Geography

Almanca Kaynaklarda Zaza Kürtleri

Öz

Alman oryantalistler 18. yüzyılda ve özellikle 19. yüzyılın başlarında Zaza Kürtleri üzerinde çalışmaya başladılar. Bu yüzyıllarda oryantalizm bir bilim haline getirilmiş ancak eserlerinin motivasyonu ve çerçevesi sömürgecilikle ilgilidir. Alman oryantalistleri Berlin'deki ve özellikle Leipzig'deki Şarkiyat Enstitülerinden eğitim alarak mezun olmuşlardır. Zazalar üzerine yapılan çalışmaların çoğu 1850-1940 yılları arasındadır. Bu yıllarda Almanya'da uygulamalı oryantalizm (angewandte orientalististik) ekolü hakimdi. Çok ilginçtir, Alman oryantalizmi diğer Avrupa oryantalizminden farklıdır. Diğer Avrupalılardan farklı olarak kendilerini Doğu'ya ait görüyorlardı. Dolayısıyla o yıllarda Alman ulusal kimliği Batılı olarak değil, Doğulu olarak inşa ediliyordu. Tabii ki bu proje için materyallere ihtiyaçları vardı ve bu çerçevede araştırma gezileri yaptılar. Örneğin Schlegel Hindustan'a, Friedrich Carl Andreas İran'a ve Oskar Mann û Albert von Le Coq Kürdistan'a seyahat ederek Doğu'nun ve Kürtlerin dilsel, kültürel ve diğer özelliklerine ilişkin materyaller topladı. Bu çalışmada Friedrich Müller, Peter I. Lerch, A. Houtum-Schindler, Le Coq, Albert Von, Karl Hadank, Friedrich Carl Andreas, Oscar Mann, Wilhelm Strecker ve Otto gibi bazı araştırmacıların eserleri tanıtılmaya çalışılmaktadır. Blau, Friedrich von Spiegel.

Anahtar Kelimeler

Kürt, Zaza, Alman Kaynakları, Dil

Kaynakça

• Amryan, T., Kubálek, P., Six-Hohenbalken M. (2023). Dersim From Different Angles. https://www.austriaca.at/0xc1aa5576%200x003d2107.pdf
• Avcı, R. (2021). Oryantalist Oskar Mann’ın (1867–1917) Osmanlı Seyahati Mektuplarında Zazacanın Tasnifi. Nüsha, 21(52), 161-178.
• Blau, O. (1862). Nachrichten über Kurdische stämme, Mittheilungen über die Duśik-Kurden. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft Leîbzîg, 1862, 621-627.
• Beltekin, N. (2020). Kolonize Edilmiş Bir Alanı Araştırmak: Alman Oryantalist Çalışmalarında Zazalar. Şarkiyat, 12(3), 559-574.
• Deutsche-biographie, (2020). Otto Balu https://www.deutschebiographie.de/sfz4675.html?language=en. 31.03.2020
• Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik. 3. Baskı, İstanbul, 2016.
• Fırat, N. (2015). “Aşiret ve İsyan: Batı'nın Kürt Algısı” İstanbul: Weşanxaneya Avesta Global Plants (2023). Handel-Mazzetti, Heinrich R.E. (1882-1940). https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.person.bm000337165
• Görgün, H. (2003). Albert August von Le Coq. https://islamansiklopedisi.org.tr/le-coq-albert-august-von Erişim 16.04.2020
• Kirdkî, (2020). Otto Blau. http://www.kirdki.com/?p=1290. 31.03.2020
• Kolivand, Mojtaba “Stimmen Aus Der Vergangenheit: Eine kurdisch musikalische Entdeckung im Nachlass von Oskar Mann”, Bibliotheks Magazin, 3, Berlin, 2012, s.17-21
• Kolivand, M. (2014). Persische und kurdischeReiseberichte. Die Briefe des Berliner Orientalisten Oskar Mann während seinerbeiden Expeditionen in den Vorderen Orient 1901–1907. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Kurıj, S. (2014). The Studies of Peter Lerch on Kurdology. Nûbihar Akademi, 1/1, İstanbul, s.93-108.
• Meyers, (1909). Meyers Großes Konversations-Lexikon, Band 19. Leipzig 1909, s. 113. http://www.zeno.org/Meyers-1905/A/Strecker+(Reschid)+Pascha
• Mann, O., Hadank, K. (1932). Die Mundarten der Zâzâ. Hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig.
• Marchand, S. (2009). German Orientalism: Religion, Race, Scholarship, Cambridge: Cambridge University Press,
• Friedrich Müller: Zaza-Dialekt der Kurdensprache. (=Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte. 3). (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt), 1865 eingeschränkte Vorschau in der Google-Buchsuche
• Onur B. Kula, “Batı Edebiyatında Oryantalizm: Batı Edebiyatında Oryantalizm I-II”, İstanbul, 2011. Paul, L. (2020). Karl Hadank (1882–1945) and the Kurdisch-Persische Forschungen: Ambitions, Achievements, and Ideological Entanglements. DIYÂR, 1(2), 289-309.
• Schmitt, Rüdiger (2002). Friedrich von Spiegel. The Encyclopædia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/spiegel Erişim 31.03.2020
• Said, E. (1991). Oryantalizm Sömürgeciliğin Keşif Kolu. çev. Salahattin Ayaz İstanbul:Pınar Yayınları
• Spiegel, Friedrich von (1871). Eranische Alterumskunde. Erster Band. Leipzig: Verlag von Wilhelm Engelmann. https://archive.org/details/bub_gb_bi8oAqsv4AEC/page/751/mode/2up 15.06.2023
• Eş-Şâhid, S. M. (2023). Walther Hinz. https://islamansiklopedisi.org.tr/hinz-walther.
• Verheij, J. (2017). Doğu Anadolu'da Batılı Seyyahlar 1800-1914 Açıklamalı Bibliyografya Denemesi. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 0(44), 379- 420.
• Von Le Coq, A. (1903). Kurdische texte. Gedruck in der Reichsdruckerei. Berlin.