Hekîmekî Kurmanc: Mele Ebdulletîfê Berwarî, Bîyografî û Berhemên Wî

Yıl 2024, Sayı: 10, 1 - 13, 28.04.2024

Ayhan Yıldız , Hanifi Taşkın

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1417927

Öz

Mela Ebdulletîfê Berwarî li herêma Sêrtê û Wanê wekî alimekî edîb û hekîmekî gel dihê naskirin. Li ser berhemeke wî ya edebî-dînî xebateke akademîk hat kirin û wî di lîteratura edebîyata klasîk a Kurmancî da cih girt. Çi heye ku li ser binemal, bîyografî, berhem û hekîmtîya wî, xebatên dorfireh kêm bûn. Ji bo ku ev alîyên wî bi berfirehî dîyar bibin û ew jî digel berhemên xwe di dîroka edebîyata Kurmancî da cihê xwe yê taybet û xweser bigire, vê xebatê li ser binemal, bîyografî, berhem û alîyê wî yê hekîmtîyê dest bi lêkolîna qadî kir. Ji bo vê jî hevdîtin û mulaqat digel şexsê wî hatin kirin, berhemên wî hatin dîtin û xwandin û ji kesên derdora wî jî agadarîyên pêwîst wekî dane hatin komkirin. Li ber ronahîya van daneyan analîza kesayetîya wî ya edebî û hekîmtîya wî analîz hatin kirin. Di pey lêkolînê da dîyar bû ku Mela Ebdulletîf ji malbateke tebîetşair û alim e. Wî di serdema xwe da li cem alimên mezin ên medreseyên herêma Sêrtê îlmê medrese, tesewwuf û hekîmtîya nerîtî ya gel û hekîmtîya Îslamî tehsîl kirîye. Mela Ebdulletîf piştî qedandina tehsîlê, ji destê van aliman îcaze wergirtîye. Wî çawa ku xizmeta melatîyê kirîye, wekî hekîmekî dermandarîya Kurmancî jî xizmeta xelkê kirîye. Bi ser van de jî wî berhemên mezin jî li ser hekîmtîyê wergerandine Kurmancî. Ji bilî van xizmetan, wî bi zimanê Erebî û Kurdî berhemên edebî û dînî jî nivîsîne. Li ser bingeha berhemên wî yên edebî, îlmî û xizmetên wî, mirov digihîje wê qenaetê ku Mela Ebdulletîfê Berwarî, mîna Şêx Muşerrefê Xinûkî ku alimekî mutesewwuf bû, daye ser şopa edîbên herêma Sêrtê û cihê xwe di vê nerîta edebî da girtîye. Wî digel Dîwanek û mesnewîyekê, du pirtûkên li ser hekîmtîyê û pirtûkek jî li ser fiqha Îslamî nivîsîye. Bi vî awayê xwe yê berhemdarî û xizmetê, ji gelek alimên nerîta klasîk a medreseyan cıheki cîya girtîye.

Anahtar Kelimeler

Edebîyata Klasîk a Kurmancî, Hekîmên Kurmancî, Edîbên Sêrtê, Mutesewwifên Sêrtê, Mele Ebdulletîfê Berwarî

Teşekkür

Em ji Molla Abdurrahman ra spas dikin.

Bir Halk Hekimi: Molla Abdullatif Berwari’nin Yaşamöyküsü ve Eserleri

Öz

Molla Abdullatif Berwari Siirt ve Van bölgesinde bir edip alim ve halk hekimi olarak tanınıyor. Onun dini-edebi bir eseri üzerinde akademik bir çalışma yapıldı ve o, klasik Kurmanci edebiyatı alanyazımında yerini aldı. Ne var ki onun aile geçmişi, yaşamöyküsü, eserleri ve hekimliğiyle ilgili geniş çalışmalar az idi. Onun bu yönlerinin geniş şekilde belirlenmesi ve Kurmanci edebiyatı tarihinde kendine özgü yerini alması için bu çalışma, onun aile geçmişi, yaşamöyküsü, eserleri ve hekimlik yönü üzerinde saha araştırmasına başladı. Bunun için onun şahsıyla görüşme ve mülakat yapıldı, eserlerine ulaşıldı, okundu ve onun çevresindeki kişilerden gerekli bilgiler, veri olarak toplandı. Bu verilerin ışığında onun edebi kişiliği ve hekimliği çözümlendi. Araştırma sonucunda Molla Abdullatif’in edebiyat tabiatlı ve alim bir aileden geldiği anlaşıldı. O, döneminde Siirt bölgesi büyük medrese alimlerinin yanında medrese ilmi, tasavvuf, geleneksel halk hekimliği ve İslami hekimlik eğitimini almıştır. Molla Abdullatif tahsilini bitirdikten sonra, bu alimlerin elinden icazesini de almıştır. O, imam hatiplik hizmetinin yanında, geleneksel bir halk hekimi olarak da halka hizmet etmiştir. Ayrıca o, halk hekimliği alanındaki büyük eserleri de Kurmanciye çevirmiştir. Bütün bunların yanısıra o, Arapça ve Kürtçe edebi ve dini eserler de yazmıştır. Molla Abdullatif’in edebi ve ilmi eserleri yaptığı hizmetleri esas alındığında, onun da mutasavvuf bir alim olan Şeyh Müşerref Xinûkî gibi Siirt bölgesi ediplerini takip etmiş ve bu edebi gelenekte yerini almıştır. O, bir Divan ve mesnevinin yanında, iki kitap hekimlik üzerinde, bir kitap da İslam hukuku üzerinde yazmıştır. Bu çokyönlülüğüyle o, birçok geleneksel klasik medrese alimlerinden ayrı bir yer edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Kurmanci Edebiyatı, Halk Hekimleri, Siirt Edipleri, Siirt Mutasavvufları, Molla Abdullatif Berwari

Teşekkür

Molla Abdurrahman Hocaya teşekkür ederiz.

A Folk Physician: Biography and Works of Mullah Abdullatif Berwari

Öz

Molla Abdullatif Berwari is well known in the Siirt and Van region as a scholar and folk physician. An academic study of one of his religious-literary works has been conducted and he has taken his place in the literature of classical Kurmanji literature. However, his family background, biography, works and medical practice have not been extensively studied. In order to identify these aspects of his life and take his unique place in the history of Kurmanji literature, this study has begun field research on his family background, biography, works and medical practice. For this purpose, his person was interviewed and interviewed, his works were accessed, read and the necessary information was collected from the people around him as data. In the light of these data, his literary personality and medicine were analyzed. The research revealed that Mullah Abdullatif came from a literary and scholarly family. He studied madrasah science, Sufism, traditional folk medicine and Islamic medicine under the great madrasah scholars of Siirt region. After completing his education, Mullah Abdullatif received his ijazah from these scholars. In addition to his service as an imam, he also served the people as a traditional folk physician. He also translated great works in the field of folk medicine into Kurmanji. In addition, he wrote literary and religious works in Arabic and Kurdish. Based on the literary and scholarly works of Mullah Abdullatif and the services he rendered, it can be concluded that he followed the Sufi scholar Sheikh Musharraf Xinûkî in the Siirt region and took his place in this literary tradition. In addition to a Divan and a masnavi, he wrote two books on medicine and one on Islamic law. This versatility sets him apart from many traditional classical madrasa scholars.

Anahtar Kelimeler

Classical Kurmanji Literature, Folk Physicians, Siirt Edits, Sufis of Siirt, Mullah Abdullatif Berwari

Teşekkür

We thank Mullah Abdurrahman Hodja.

Kaynakça

• Aykaç, Yakup, & Taşkin, Hanifi, Dehdehê Evînê, Weşanxaneya Lorya, Wan, 2020.
• Celaleddîn Ebdurrehman es-Suyûtî, er-Rehmetu fî’t-Tibbi we’l-Hikmeti, Darurraidil Erebî, Beyrût, 1983/1402.
• Ekici, Metin, Halk Bilgisi (Folklor): Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Geleneksel Yayınları, Ankara, 2018.
• Irgat, M. Reşît, Dermanên Bijîşkîya Gelêrî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, İstanbul, 2000.
• Sönmez, Nesim, Dîwana Şêx Muşerrefê Xinûkî, Seyda Kitabevi, Dîyarbakir, 2018.
• Yıldırım, Kadri, Ji Sedsala 18. Pirtûkeke Kurdî ya Bijîşkîya Gelêrî: Tiba Melayê Erwasî, Weşanên Enstîtuya Zimanê Zindî ya Zanîngeha Mardîn Artuklu, İstanbul, 2013.
• Yıldız, Mehmet Zeydin, & Saraçoğlu, Hüseyin, “19. Yüzyıldan Günümüze Siirt İlinin İdari ve Demogrqafik Yapısında Meydana Geln Değişimler”, Uluslararası Siirt Sempozyumu”, İzmir, 2007.
• ez-Zehebî, Hafiz Ebî Ebdullah Şemseddîn Muhemmed b. Ehmed b. Usman, et-Tibbu’n-Nebewî we bi Axirihi Feslu fî’s-Sima‘, (Tehqîq: Muhemmed Ebdurrehman el-Mer‘eşlî), Darunnefais, Beyrût, 2004(1425).
• https://siirt.ktb.gov.tr/TR-56339/tarihce.html
• https://hurseda.net/kurd/192926-s-x-sey-d-muhammed-maruf-rehmet-kir.html
• https://www.evliyalar.net/seyh-seyyid-muhammed-maruf/
• Mela Ebdurrehman Ozalp