Kürtçe’nin Kurmanci Lehçesiyle Aile Bireyleri Üzerine Yazılan Mersiyeler

Yıl 2024, Sayı: 10, 200 - 217, 28.04.2024

Cihan Turan

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1462029

Öz

Klasik edebiyatta önemli bir yere sahip olan mersiye; sevilen, sayılan ve dahi kendisine değer verilen kişilerin ölümünden dolayı yazılmıştır. Meydana gelen ölümden dolayı yazılan bu mersiyeler, şairler için bazen yas tutma ve ağlama yeri bazen de ölen kişiyi övme ve onun için iyi temennilerde bulunma ve eğer biri tarafından öldürülmüşse o kişiye lanet okuma merkezi olmuştur. Klasik doğu edebiyatında önemli bir yere sahip olan bu mersiyeler, Klasik Kürt Edebiyatında da önemli bir yer edinmiştir. Klasik Kürt Edebiyatında Kurmanci lehçesi ile ölümlerinden dolayı bir çok kişi için mersiye yazılmıştır. Bu kişiler içerisinde ölümlerinden dolayı üzerlerine en çok mersiye yazılan kişilerden biri de şairin aile fertleridir. Bu çalışmanın amacı XVIII- XXI. yüzyılları arasında hangi Kürt mersiyeci tarafından Kurmanci lehçesiyle aile bireyleri üzerine kaç mersiye yazıldığını tespit etmektir. Bu bağlamda mersiyenin tanımı yapıldıktan sonra, Kürt mersiyecilerin Kurmanci lehçesiyle kendi aile fertlerinin üzerine yazdıkları mersiyeler incelenmiştir. Yapılan araştırma neticesinde matbu ve el yazması eserler de var olan mersiyeler tespit edilip bunlar analiz metoduyla incelenmiştir. Özetle klasik Kürt şairler tarafından Kurmanci lehçesiyle aile fertleri üzerine yazılmış olan mersiyeler tespit edilip, hangi şairin hangi aile bireyinin ölümünden dolayı kaç mersiye yazdığı tespit edilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Klasik Edebiyat, Kürtçe, Kurmanci, Mersiye, Aile

Elegies Written on Family Members in the Kurmanji Dialect of Kurdish Language

Öz

The elegy, which has an important place in classical literature, is written about the loss of loved, respected and valued people. This type of poem, written about a death that has occurred, has sometimes been a place for the poet to mourn and shed tears, and sometimes a place to pray for the deceased, to praise them, and to curse their killer if they were murdered. This poetic genre, which holds an important place in classical Eastern literature, also holds significant importance in Classical Kurdish Literature. In Classical Kurdish Literature, one of the individuals who are most commonly the subject of elegies, written in the Kurmanji dialect, is the family members of the poet The aim of this study is to determine how many elegies were written in the Kurmanji dialect by Kurdish elegists between the 18th and 21st centuries for family members. In this context, after the definition of elegy was made, the elegies written by Kurdish elegiac poets in the Kurmanji dialect on their own family members were examined. As a result of the research, the existing elegies in printed and handwritten works were identified and analyzed using the analysis method. In conclusion, this study aimed to identify elegies written by classical Kurdish poets in the Kurmanji dialect for their family members, while also attempting to determine the number of elegies composed by each poet for the passing of specific family members.

Anahtar Kelimeler

Classical Literature, Kurdish, Kurmanji, Elegy, Family

Mersiyeyên Kurdîya Kurmancî Ku Li Ser Ferdên Malbatê Hatine Nivîsîn

Öz

Mersiyeya ku li ser mirina yekî jê tê hezkirin û bi qedr û qîmet e hatiye nivîsîn di edebiyata klasîk de xwedî cihekî taybet e. Mersiyeyên ku hatine nivîsîn, geh ji bo şa’iran bûne hêlîna elemkişandin û rondikrijandinê û geh jî bûne cihê metihkirinê û kirina nifir û dûayan. Ev celebê şi’irê yê ku jê re mersiye tê gotin him di edebîyata klasîk a şerqê de him jî di Edebiyata Kurdiya Kurmancî ya Klasîk de xwedî cihekî muhîm e. Di Edebiyata Kurdiya Kurmancî ya Klasîk de li ser gelek kesan mersiye hatine nivîsîn. Yek ji wan tebeqeyên ku ji bo wan herî zêde mersiye hatine nivîsîn ferdên malbatê bi xwe ne. Bi vê xebatê tê xwestin bê nîşandan di navbera sedsalên XVIII û XXIan de kîjan şa’irê Kurd çend mersiye bi Kurdîya Kurmancî li ser ferdê malbatê nivîsîne. Di vê xebatê de ewilî pênaseya mersiyeyê hat kirin û dûre li ser wan mersiyeyan hat hûrbûn ku di edebiyata klasîk de bi zaravayê Kurmancî ji ber mirina ferdên malbatê hatine nivîsîn. Ew mersiyeyên di kitêbên çapkirî û destxetan de hatin tesbîtkirin bi rê û rêbaza analîtîk hatin vekolînkirin. Bi kurtasî di vê xebatê de ew mersiyeyên ku şa’irên Kurd ên klasîk ji ber mirina ferdekî malbata xwe nivîsîne hatin lêkolînkirin û hewl hat dayîn bê nîşandan kîjan mersiyenûsî çend mersiye li ser kîjan nasê xwe nivîsîye.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Klasîk, Kurdî, Kurmancî, Mersîye, Malbat

Kaynakça

• Alan, A. (2016). Hetawî Kurd. Stenbol: Avesta.
• Aydın, V. (1999). Kasideler ve 19 Risale. (Cî û Weşanxane Nehatiye Diyarkirin)
• Baqûstanî, M. E. (2017). Dîwana Baqûstanî, Metn û Lêkolîn: M. Zahir Ertekîn. Bingöl: Zankoya Soran.
• Bayezîdî, M. M. (2012). Adat û Rusûmatnameê Ekradîyeyê, Lêkolîn: Jan Dost. İstanbul: Nûbihar.
• Bedewî, M. B. (2013). Dîwana Bêxew, (Amd.Tehsîn Îbrahîm Doskî). Stenbol: Nûbihar.
• Bedewî, M. N. (2012). Dîwana Dahî, (Amd. Tehsîn Îbrahîm Doskî). Stenbol: Nûbihar.
• Breton, D. L. (2019). Acının Antropolojisi, İsmail Yerguz (Çev.). İstanbul: Sel.
• Cegerxwîn. (2018). Ronahî Li Pey Tarî Ye. C.I. Ankara: Lîs.
• Celîl, C. (2004). Keşkûla Kurmancî. Wine: Weşanxane Nediyar e
• Çoxreşî, M. E. (…). Ah ji destê firqetê pur bûn li min zar û fîxan. (Helbesta Çapnebûyî).
• Demir, Y. (2019). Dîwana Namî (Fehmî Begê Pêçarî): “Meġmuru’d Dewawîn. Teza Masterê. Mêrdîn: Zanîngeha Mardin Artukluyê Enstîtuya Zimanên Zindî.
• Develioğlu, F. (2017). Osmanlıca Türkçe Andisklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitap Evi.
• Doskî, T. Î. (2022). Sê Klasîkên Me Yên Nenas: Mela Hesen Û Qasim Û Mela Şems. Kurdîname, h:7, 161-174. _________ (2020). Baxê Îrem, Tehsîn Îbrahîm Doskî, (Amd. M. Zahir Ertekîn). Stenbol: Dara.
• __________ (…). Dilê kul bû felek boçî dubare. (Helbesta Çapnebûyî). Dost, J. (2011). Dîwana Jan. Stenbol: Avesta.
• Erzen, E. (2017), Dilo Rabe Feqîr û Jar Ketin li ser Te Kul bê Miqtar. Ev mersiye di dîroka 5ê Adarê ya sala 2024an de ji ser malpera https://www.youtube.com/watch?v=ZQOvjICEigI hatiye girtin.
• Eskerî, Ş. (2009). Keşkol, Wergera Ji Tîpên Erebî: Zeynelabîdîn Zinar. İstanbul: Doz.
• Gezer, S. (2022). Dîwana Mela Yasîn Yusrî. Wan: Peywend.
• Gulnar, M. M. (2023). Dîwana Mîrê Zirav, (Amd. Hanifi Taşkın). İstanbul: Nûbihar.
• Hakan, S. (2007). Ji Wida hetta Mele Muhammed Gulnarê Miksî û Pêwendiya Helbestvan û Mîrên Miksê. Nûbihar, h:111, 45-47.
• İsen, M. (2012). Dile Duran Ölüm. İstanbul: Kapı.
• Îzolî, D. (2013). Ferheng (Kurdî-Tirkî, Tirkî-Kurdî). Stenbol: Deng.
• Isti‘anedîn, Ş. (2023). Rênîşana Nezana Dersa Pîr û Ciwanan, (Metn û Vekolîn: Semih Gezer). Wan: Peywend. Kanar, M. (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say.
• Kardaş, C. (2017). Aşığın Sazı Dengbêjin Sesi (Dengbêjlik Ve Aşıklık Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme). Ankara: Eğiten Kitab.
• Kaya, H. (2019). Dîwana Şêx Muhemmed Nûrî. Teza Lîsansa Bilind. Wan: Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê Enstîtuya Zimanên Zindî.
• Kaynar, C. (2018). Di Dengbêjîyê De Li Dor Temaya Şer û Kuştinê Nirxandina Klamên Şînê. The Journal of Mesopotamian Studies c.3/2, 65-94.
• Naci, M. (1990). Lugat-ı Nacî,. İstanbul: Asr,
• https://archive.org/details/lgatnaci0001na/page/n607/mode/2up, Dîrok: 28.02.2024, Seat: 18.57. Nalbend, M. E. (?). Baxê Kurda, Dîwana Mela Ehmedê Muxlis Kurê Emînê Nalbedê Bamernî. Berhevkar: Tehsîn Îbrahîm Doskî. (Berhema Hêj Neçapkirî).
• Nevevî, İ (2020). Riyazüs Salihin, (Tercüme: Prof. Dr. Emin Özafşar, Prof. Dr. Bünyamin Erul) Weş., c.2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Pala, İ. (2014). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
• Qewmanî, Ş. H. (2011). Dîwan (Amd. Muhammed Seydaoğlu). Stenbol: Nûbihar.
• Redhouse, S. J. (1987). Turkish And English Lexicon. Pirtûkxaneya Libnanê, Beyrûd,
• https://turuz.com/book/title/A+Turkish+And+English+Lexicon-Shewing+In+English-The+Significations+Of+The+Turkish+Terms-James+William+Redhouse-1987-2246s, (Dîroka Jêgirtinê: 20.02.2024).
• Sami, Ş. (1978). Kamûs-i Türk. İstanbul, Türkiye: https://www.pdfdrive2.com/kamus-i-t%C3%BCrki-d156729280.html (Dîroka Jêgirtinê: 16.01.2024 Seat: 15.09).
• Serfiraz, M. (2012). Mersiye û Di Edebiyata Kurdî de Mersiye. Nûbihar, h:120, 30-33.
• Seyari, A. (2019). Mersiyeyên Mela Zahirê Tendûrekî ji Alîyê Tema, Ziman û Hunerên Edebî ve. Nûbihar, h:147, 32-36.
• ________ (2019). Mersiyeyên Mela ʿElîyê Baqûstanî Ji Alîyê Tema, Ziman, Teşe û Hunerên Edebî ve. Nûbihar, h:148, 45-47.
• Sönmez, N. (2018). Mela Ebdullahê Kotaliyê û Helbestên Wî yên Kurmancî. Nûbihar Akademî, c.3, h.9, 97-114. Şoşikî, M. M. (2012). Tefsîra Quranê Nûra Qelban. Stenbol: Nûbihar, c.4.
• Toprak, M. F. (1990). Endülüs Şiirinde Mersiye. Teza Doktorayê. Enqere: Zanîngeha Enqere Enstîtuya Zanistên Civakî.
• Xelatî, M. E. (?). Dîwana Bîra Kul û Derda. (Dîwana Çapkirî-Cih û Dîroka Çapê Nehatiye Diyarkirin).
• Yalar, E. (2022). Dîwana ‘Eşqê. (Amd. Nureddîn Ertekîn). Enqere: Nûbihar.
• Yıldız, A. (2017). Hunera Vegotina Bedew a Devkî û Nivîskî-1. İstanbul: Lorya.