Bandora Kenalên asimanî yên Kurdî Liser hevnizîkirina zaravayên zimanê Kurdî (TRT Kurdî - Sahar kurdish - Rudaw)

Yıl 2024, Sayı: 11, 45 - 74, 29.11.2024

Hunar M.hussein , Reber Aboo

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1565125

Öz

Bu çalışma Kürtçenin lehçelerini ve terimlerini birbirine yaklaştırma ve birleştirmeye yönelik bir çözüm bulma girişimidir. Çünkü bizce terimlerin birleştirilmesi resmi bir Kürt dili oluşturmaya yönelik atılacak büyük bir adım olacaktır. İlk adım olarak terimleri birleştirip, Kürtçe lehçelerini birbirine yaklaştırma ve birleştirme konusunda temel bir nokta yapabiliriz. Kürtçenin hiçbir lehçesinin ihmal edilmemesi gerektiğine işaret edilmiştir. Diğer halkların tecrübeleri de göstermiştir ki, farklı lehçelerin varlığı dil sürekliliğinin varlığıdır. Bu süreklilikten istifade edilerek resmi dil zenginleştirilebilir. Terimlerin birleştirilip farklı lehçeleri konuşanların bu terimleri aynı şekilde kullanması, lehçeleri konuşan toplumdaki bireylerin birbirine yakınlaşmasını ve birlik olmasını sağlayacaktır. Bu çalışma uygulamaya konulduğunda önemli ve etkili bir adım olacaktır. Kitle iletişim araçlarının dil üzerinde birçok olumlu ve olumsuz etkisi bulunmaktadır. Ancak bu araçların olumsuz etkileri daha fazladır. Dili korumak için dilin saygı duyulması gereken belirli ilkeleri vardır. Dilbilgisel değişimler çabuk gerçekleşebilir ve sosyal medya araçlarının sanal bir alem olduğunu bilmemiz gerekir. Örneğin, sosyal medya kullanıcıları ‘trend’ sözcüğünü kullandığında, diğer kullanıcılar da bu sözcüğü kullanmaya çabalamaktadır. Fakat bu durum dile katkı sağlamaz. Tüm yeni sözcükler doğru kullanılmamaktadır. Sosyal medyada yeni sözcükler kullanıldığında gündelik dil daha az kullanılmakta, bu da dilin fakirleşmesine neden olmaktadır. Ayrıca bu, iletişim kurma ve süreklilik önünde büyük engeller oluşturmaktadır. Ancak imge ve sembollerle iletişim kurarak bu engeller aşılabilir. İletişim araçlarının olumlu yönlerinden biri, öğrenme imkanı yaratmasıdır. Örneğin Twitter, uzmanlık alanlarında bilgi edinme yolu olarak kabul edilmektedir. Öğrenciler Twitter’da bulunarak program dışı bilgi edinebilmektedir. Bireyi internette ‘Blog’ kurmaya ve düzenli yazmaya teşvik etmek, bireyin kişiliğini güçlendirip yazma ve yaratma yeteneğini geliştirmektedir Bu bağlamda, yeni medyanın bilinç ve kültür krizine neden olduğunu ve doğru tespit yetimizi kaybettiğimizi görüyoruz. Sosyal medya bilgileri ve görüş farklılıkları arasında boğulmak, bireyleri bilinçlendirmekte mi yoksa onları belirli bir iletişime ve düşünceye yönlendirmekte midir? Veyahut bu farklı düşünceler sivil toplumu zenginleştirecek sıcak tartışmalara mı yol açmaktadır? Toplumsal barışı sağlamaya yönelik önemli bir faktör olan bu araçlar, düşünceleri desteklemek, onlara saygı duymak, karşısındakini kabul etmek ve yıkıcı eleştiriyi önlemek için kullanılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Ehcele, Borlestirme, kitle iletisim araclari, sosysl medya, Dil

Bandora Kenalên asimanî yên Kurdî Liser hevnizîkirina zaravayên zimanê Kurdî (TRT Kurdî - Sahar kurdish - Rudaw)

Öz

Zimanê kurdî jî bêpar nîn e ji wê dabeşbûna zaravayî ku bi ser her zimanekî zindî de hatîye. Ev yek jî vedigere bo berfirehîya wê herêmê ku kurd li ser niştecih in. Siruşta herêmê, ku bi piranî herêmeke çîyayî ye, bûye asteng li ber peywendî û çûn û hatinê di navbera wan de. Her wiha ji ber bandora wê dabeşbûna sîyasî ya ku bi ser herêmê de hatîye, zaravayên cuda cuda jê derketine û ev zarava bi şêweyekî berbiçav bûne sedema pêşveçûna zimanê kurdî.
Li ber ronahîya dahûrandina peywendîya navbera medya û zimên, em dibînin ku li gorî têgihîştina medyayê bo amrazên medyayê, ziman amrazeke peywendîyê nîn e. Berevajî vê yekê, peywendîkirin yek ji erkên ziman e. Ji ber ku em nikarin karê zimên bi çarçoveyeke peywendîkirin yan tenê derbirîna ramanan kurt bikin. Lê belê pêwîst e nêrîna me bo ziman ew be ku karekî civakî ye û yek ji karên wî peywendîkirin e, ango peywendîkirina bi rêya dezgehên medyayê.
Bi şêweyekî giştî medya çalakîya wan peywendîyan li xwe digire ku armanca wê gihandina rastîyê û nûçeyên rast e bo cemawerê li ser bûyer û babetan. Encama wê jî afirandina bilindtirîn pileya hişyarî û zanyarîyê ye li cem wan kesan ku ji medyayê bandorê digirin, bi taybetî ji hêla zimanî ve ku li vir mebesta me ye.
Nexwe çêdibe ku em bêjin peywendîyek di navbera ziman û medyayê de heye. Ev peywendî li ser wekhevî û xeteke hevterîb naçe, ango her du alî merc nîn e ku bi heman pile bandorê li hevdu bikin. Ji ber ku ragihandin alîyê bihêztir e, lewma li gorî bandora ziman li ser medyayê bandora medyayê li ser ziman di asteke bilindtir de ye.
Niha kanalên asimanî wek girîngtirîn amrazên peywendîya cemawerî (mass communication) tên qebûlkirin û tu malek bêpar nîn e ji bandora vê amrazê. Ev yek wê mesafeya bandorê zelal dike ku kanalên asimanî ew çêkirîye.
Li gel serhildana dahênana her amraz û cureyeke medyayê, ji rojnameyê bigire heta îro ya ku jê re tê gotin medyaya nû û medyaya civakî, bandora wan li ser ziman hebûye û bûne amrazine girîng ji bo geşepêdana ziman û dewlemendkirina wî. Hetta gihîştîye wê astê ku pêşveçûna ziman û çandê bi rêya amraz û cureyên medyayê sînorên xwe derbas bikin, bi şêweyekî ku ne tenê di nav zaravayên cîyawaz ên zimanekî de, her wiha di navbera zimanên cîyawaz de jî cureyeke aşinabûnê çêkin. Belgeya vê yekê jî cîhanîbûna hin terman e ku di gelek zimanên zindî de jî heman wateyê didin. Lewma jî li gorî hin kesan, bi hatina medyaya nû, bi taybetî bi serhildana înternetê, rol û bandora medyaya nerîtî (traditional) kêm bûye. Li hember vê jî, li gorî hin kesan, televîzyon û radyo hîna amrazên girîng û karîger ên ragihandinê ne.

Anahtar Kelimeler

Zimane Kurdi, Kenalen Asimani, Dialekten Zimane Kurdi, Medya

The role of Kurdish satellite channels in approximating the dialects of Kurdish language (TRT Kurdî - Sahar kurdish - Rudaw)

Öz

This research attempts to find solutions to unify Kurdish dialects, which is a significant step toward establishing an official Kurdish language. By starting with dialects, we take the first step toward their unification and approximation. Kurdish dialects should not be neglected. Based on other countries’ standards, the existence of different dialects can be managed through the standardization of linguistic terms and usage among people from various regions. This would bring members of society and their dialects closer, making this an essential step in today’s era.Media has both positive and negative effects on language, with the negative effects outweighing the positive. It is important to preserve language foundations, as incorrect use of terms, like the word ‘trend’ on social media, can lead to improper communication. Using new words on social media reduces the use of the official language, impoverishing vocabulary and meaning, creating communication barriers. Yet, communication can be enhanced through emoticons.On the positive side, media provides learning opportunities. For instance, Twitter allows students to gain knowledge outside the curriculum, and the media encourages blogging, which improves writing and creative thinking skills.New media has affected awareness and culture, making it harder to analyze language critically. Other issues need consideration regarding social media’s role in public awareness and communication. For example, does the divergence in social media information raise awareness, or does it hinder communication, affecting beliefs and ideologies? Though differences in opinions on social media can lead to arguments, it is vital to respect differing viewpoints to maintain social peace and avoid intolerance and destructive criticism.

Anahtar Kelimeler

Kurdish Dialets, Unification, Social Media, Communication, Standarization

Kaynakça

• Brown, G., & Yule, G. (1983). Discourse Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
• el-Huseynî, D. E. (2005). Fennu’l kitâbeti’l izaa we't-telefizyon. Beyrut: Daru’l nehda-l ‘Arabiyye.
• el-Se’ran, D. M. (1963). el-Lûġat we’l meuḫtemî’: Ray we menhecu’l-İskenderiyye. Kahire.
• Esed, Ç. (2013). Silêmanî: Çapxaneya Kemal.
• Eşref, D. E. (1971). el-‘İlam we lûġatu’l ḥadâre. Lisânu’l Arabiyye, 11(1), 247.
• Eşref, D. E. (1979). el-Madḫal ile wesaîli’l ‘ilam. Beyrut: Daru’l kitabi’l-binani.
• Eşref, S., & Nîda, D. E. (2004). el-Lûġatu’l ‘ilamiyye: el-Mefâhim, el-Esâs, el-Tatbiḳât. Kahire: Camia’tu’l Kahire.
• Hemze, D. E. (1984). el-‘İlam we'd-daâya (2 b.). Kahire.
• Hîlal, D. M. (1989). en-Naḳdu’l edebiyyeti’l ḥadis. Kahire: Mektebet-u Nehzeti Misir.
• Hilliar, R. L. (2008). Writing for Television, Radio, and New Media. Boston: Cengage Learning.
• Lerner, D. (1958). The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East. New York: The Free Press.
• Louice, K. D. (1993). et-Taḫtiyâtu’l aḫbâriye lî’t-telefizyon. Kahire: El-Mektebet el-Akademiye.
• Löffler, H. (2006). Dialekt und Standard im Medienzeitalter. Mannheim: Dudenverlag.
• Marif, D. E. (1986). Nûsînî Kurdî be Elfûbêy Erebî. Bexda: Çapxaneya Ela.
• Mihemed, M. (1978). Berew Rasteşeqamî Axawtinî Kurdî. Bexda: Weşanên Kora Zanyarî ya Kurd.
• Mihemed, M. (2011). Ziman û Rênûsî Kurdî. Hewlêr: Weşanxaneya Aras.
• Nebez, C. (1976). Zimanî Yekgirtûy Kurdî. Almanya: Weşanên Yekîtîya Xwendekarên Kurd li Ewropayê.
• Ridênî, W. H. (2011). Radyo û Telefizyonêt Kurdî: 1939-2003. Dihok: Çapxaneya Zana.
• Selman, D. E. (2011). el-Farabî we arauhû el-leġeviye fî kitâbi’l ḥurûf. el-Mevrûd, 18(1), 114.
• Sleman, P. D. (1998). The Category of Anteriority. Chisinau.
• Şeref, D. E. (1989). Wesâilu’l ‘ilam we lûġatu’l ḥidara. Kahire: Müessesatu’l muḫta lî neşr ve’t-tevzi.