Analysis of Rhotic Sounds in The Frame of Kurmanji Kurdish Variations

Yıl 2025, Sayı: 12, 1 - 19, 30.04.2025

Mehmet Yonat

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1656389

Öz

Rhotic sounds (/r/) belong to a group of sounds that exhibit the greatest degree of variation across languages. This group of rhotic sounds, depending on their manner of articulation, can manifest as trill, tap/flap, or approximant. In Kurmanji Kurdish, rhotic sounds vary according to dialects. In some dialects, the rhotic sound may fall in intervocalic and word-final positions. In some other dialects of Kurmanji Kurdish it is possible the tap/flap rhotics shift to approximant. Existing literature on Kurmanji Kurdish phonetics includes some studies on the distinction between trill and tap/flap rhotics. However, the acoustic properties of these rhotic sounds in Kurmanji Kurdish have not yet been fully explored. Moreover, the approximant rhotic, which appears in certain dialects, has not been documented in previous studies. The aim of this study is to identify and analyze rhotic sounds in Kurmanji Kurdish within the framework of dialectal variation, using acoustic phonology methods. The study's data were collected from both male and female speakers in the cities of Muş, Hakkari, and Şırnak. The recorded speech was analyzed using Praat, a computer software for phonetic analysis. This analysis focused on formant relationships and spectrogram representations to determine the distinctions between trill, tap/flap, and approximant rhotics. The study provides evidence that the approximant rhotic exists in a Kurmanji Kurdish dialect and is used in intervocalic positions and at the end of syllables and words. This research is significant both for the phonology and dialectology of Kurmanji Kurdish. Additionally, it is the first acoustic phonological study specifically analyzing rhotic sounds in Kurmanji Kurdish.

Anahtar Kelimeler

acoustic analysis , Kurmanji Kurdish , rhotic sounds , approximant , Praat

Proje Numarası

MAÜ.BAP.24.Türkiye'de Yaşay.014

Di Çarçoveya Devokên Kurdîya Kurmancî de Analîza Dengên Rhotic

Öz

Dengên rhotic /r/ di nav zimanan de yek grubeke ji grubên dengan e ku herî zêde cudahîyan nîşan dide. Ev gruba dengên rhotic ji hêla taybetîya derketina dengî ve dikare bibe trill, tap/flap û approximant. Di kurdîya kurmancî de dengên rhotic li gor devokan guherîn nîşan didin. Di hin devokan de dibe ku dengê rhotic di derdora întervokalîk û di dawî de bikeve û dîsa di hin devokan de jî di derdora întervokaîk û di dawî de di şûna dengê rhotîc yê tap/flap de dengê rhotîc yê approximant bê bikaranîn. Di lîteraturê de li ser cudahîya dengên rhotic yên trill û tap/flap yên kurdîya kurmancî qismen xebat hene. Lê taybetîyên bihîstbarî (acoustic) yên dengên rhotic di kurdîya kurmancî de hêj nehatine kişfkirin. Dîsa dengê rhotic yê approximant ku di hin devokan de heye hêj di lîteraturê de cih negirtîye. Aramnca vê xebatê di kurdîya kurmancî de di çarçoveya varyasyonan de kişfkirina dengên rhotic û analîzkirina van dengan ji hêla fonolojîya bihîstbarî ve ye. Datayên xebatê ji axêverên jin û mêr ji bajarên Muş, Hekarî û Şirnex hatine standin. Dengên hatine qeytkirin bi bernameya komputerê ya dengan ya bi navê Praatê hatine analîzkirin. Ev analîz di çarçoveya pîvandina formantan û nîşandana spektograman ve hatine kirin. Cudahîya di navbera dengên rhotic yên trill, tap/flap û approximant de hatine kişfkirin. Di vê xebatê de hatiye ispatkirin ku dengên rhotic yên approximant di devokeke kurdîya kurmancî de heye û wekî derdor întervokalîk û di dawîyê kîte û bêjeyan de tê bikaranîn. Ev xebat hem ji bo fonolojî hem jî ji bo dîalektolojîya kurdîya kurmancî girîng e. Dîsa, ev xebat girîng e lewra cara ewil ji hêla fonolojîya bihistbarî ve xebatek li ser dengên kurdîya kurmancî tê kirin.

Anahtar Kelimeler

Analîza bihîstbarî , kurdîya kurmancî , dengên rhotic , approximnat , Praat

Etik Beyan

çalışma için etik kurul kararı Mardin Artuklu Üniversitesi, Etik Kurulundan alınmış olup eklere eklenmiştir.

Destekleyen Kurum

MARDİN ARTUKLU ÜNİVERSİTESİ, BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOORDİNASYON BİRİMİ

Proje Numarası

MAÜ.BAP.24.Türkiye'de Yaşay.014

Di Çarçoveya Devokên Kurdîya Kurmancî de Analîza Dengên Rhotic

Öz

Rhotic sesler (/r/), diller arasında en büyük çeşitlilik gösteren ses gruplarından birdir. Bu rhotic ses grubu, çıkış özelliğine bağlı olarak trill, tap/flap veya approximant olarak söylenebilir. Kurmanci Kürtçesinde rhotic sesler diyalektlere göre farklılık göstermektedir. Bazı diyalektlerde rhotic ses, intervokal konumda ve kelime sonunda düşebilir. Diğer bazı Kurmanci Kürtçesi diyalektlerinde ise tap/flap rhotic seslerinin approximant sese kayması mümkündür. Mevcut Kurmanci Kürtçesi fonetiği üzerine yapılan çalışmalar, trill ve tap/flap rhotic sesleri arasındaki ayrımı inceleyen birkaç araştırmayı içermektedir. Ancak, Kurmanci Kürtçesindeki rhotic seslerin akustik özellikleri henüz tam olarak araştırılmamıştır. Ayrıca, bazı diyalektlerde görülen approximant rhotic sesi, önceki çalışmalarda belgelenmemiştir. Bu çalışmanın amacı, Kurmanci Kürtçesindeki rhotic sesleri coğrafik varyasyonlar çerçevesinde belirlemek ve analiz etmektir. Çalışmada akustik fonoloji yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, Muş, Hakkâri ve Şırnak şehirlerinden kadın ve erkek konuşmacılardan toplanmıştır. Kaydedilen konuşmalar, fonetik analiz için kullanılan bilgisayar yazılımı Praat ile incelenmiştir. Bu analiz, formant ilişkileri ve spektrogram temsilleri üzerine odaklanarak trill, tap/flap ve approximant rhotic sesleri arasındaki farklılıkları belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, Kurmanci Kürtçesinin belirli bir diyalektinde approximant rhotic sesinin varlığını kanıtlamakta ve bu sesin intervokal konumda ve hece ile kelime sonlarında kullanıldığını göstermektedir. Bu araştırma, Kurmanci Kürtçesinin fonolojisi ve diyalektolojisi açısından önemli bir katkı sunmaktadır. Ayrıca, bu çalışma Kurmanci Kürtçesindeki rhotic sesleri özel olarak inceleyen ilk akustik fonolojik araştırma olması noktasında önemlidir.

Anahtar Kelimeler

akustik analiz , Kurmanci Kürtçesi , rhotic sesler , approximant , Praat

Proje Numarası

MAÜ.BAP.24.Türkiye'de Yaşay.014

Kaynakça

• Açar, Z. (2020). “Dengsaziya Kurmancî û Pirsyara Nîşankirina Dengên Derî Alfabeya Standart a Latînî”. Munzur Zirvesi 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi. Ubak, 15-25.
• Açar, Z. (2022). Kurmanciya Devera Sîpan-Fonetîk û Fonolojî, (Sesbilgisi-Kürtçe/Kurmancî Lehçesi), Van: Peywend.
• Al-Ani, S. H. (1970). Arabic phonology: An acoustical and physiological investigation, Mouton de Gruyter. Bedir Han, C. & Lescot, R. (2004). Kürtçe Gramer, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Bradley, T. G. (2001). The phonetics and phonology of rhotic duration contrast and variation in Spanish, Hispanic Linguistics, 13(1), 1-22.
• Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2018). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, Fifth Edition, Sage publications.
• Csapo, E. (2005). Theories of Mythology, Blackwell Publishing.
• Göksel A, & Kerslake, C. (2006). Turkish: A Comprehensive Grammar, Routlage.
• Haig, G. & Öpengin, E. (2014). Regional Variation in Kurmanji: A Preliminary Classification of Dialects, The Journal of Kurdish Studies, S. 2, No. 2, (143-176).
• Hamid. T. S. (2015). The prosodic phonology of Central Kurdish. PhD. Dissertation. School of English Literature, Language and Linguistics, Newcastle University.
• Kasap, S. (2018). “The Effect of Age and Reading on Rhoticity in Kurdish”, TURAN-SAM 37:97-101.
• Kırkan, A. (2024). Fonolojîya Zazakî –Devokên Bakur, Başûr û Navendî, İstanbul: Vate.
• Ladefoged, P. & Maddieson, I. (1996). The sounds of the world’s languages, Oxford & Malden, MA: Blackwell.
• Lagefoged, P. & Johnson, K. A (2011). Course in Phonetics, Sixth edition, Watsworth Cengage Learning.
• Lawson, E., Scobbie, J. M., & Stuart-Smith, J. (2018). The social stratification of /r/ in Scottish English: An overview. Glossa: A Journal of General Linguistics, 3(1), 40. https://doi.org/10.5334/gjgl.379
• Lindau, M. (1985). The story of /r/. In V. Fromkin (Ed.), Phonetic Linguistics: Essays in Honor of Peter Ladefoged (pp. 157–168). Academic Press.
• Majidi, M. R. (1986). Strukturelle Grammatik des Neupersischen (Farsi), vol. 1: Phonologie: Eine paradigmatisch-syntagmatische Darstellung. Hamburg: Buske.
• Martas, Y. (2017). Revisiting Kurdish Dialect Geography: Pre-liminary Findings from the Manchester Database, Manchester: University of Manchester.
• Muhammed, H. (2024). Dengnasî di Kurdî de. Diroka gihîştinê: 15.12.2024. malper: https://kurdishlo.org/pdf/books/dengnasi.pdf
• Neuman, W. L. (2012). Designing the face-to-face survey. Handbook of survey methodology for the social sciences, 227-248.
• Solé, M. J. (2002). Aerodynamic characteristics of trills and phonological patterning. Journal of Phonetics, 30(4), 655–688. https://doi.org/10.1006/jpho.2002.0179
• Tan, S. (2021). Rêzimana Kurmancî, Çapa Duyem, Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Taş, Ç. (2022). Waneyên Rêziman û Rastnivîsîna Kurmancî, Diyarbekir: Dara.
• Taş. Ç. (2015). Dengsazîya Devoka Çaldiranê. Yüksek Lisans Tezi, Mardin Artuklu Üniversitesi. Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü.
• Walsh Dickey, L. (1997). The phonology of liquids (Doctoral dissertation, University of Massachusetts Amherst).
• Wiese, R. (2011). The Representation of Rhotics, The Blackwell Companion to Phonology, vol l. Blackwell. Editors: Marc van Oostendorp, Colin Ewen, Elizabeth Hume, Keren Rice. Blackwell.