Wergera Mem û Zînê ya Mela Mehmûdê Bazidî Wekî Nimûneyeke Wergera Navzimanî

Yıl 2025, Sayı: 12, 127 - 137, 30.04.2025

Sami Çeliktaş

https://doi.org/10.55106/kurdiname.1658717

Öz

Mela Mehmudûdê Bazidî is recognised as a pioneering figure in the field of literary translation within the history of Kurdish literature, and in addition to his translations from Arabic and Persian, he has also translated a number of Kurdish works. Bazidî's work corresponds to intralingual translation in the literature of translation studies. One notable example is Ehmedê Xanî's Mem û Zîn, which was translated by Bazidî. Bazidî's translation of Xanî's work, written in the mesnevi genre, uses aruz meter and rhyme, and is presented as a short story and as abridged prose. The translation of Mem û Zîn by Bazidî offers a variety of possibilities for analysis in terms of textual composition, linguistic preferences and details of content, due to the change in literary genre and the fact that it is an abbreviated text. In this context, the present study has selected Mela Mehmudûdê Bazidî's translation as a research topic according to the definitions of intralingual translation and adaptation technique, and has analysed the work in question in terms of equivalence and difference in terms of genre, language and content by comparing it with the source text. The analysis revealed that Bazidî reproduced the work in a different genre and linguistic context by changing the literary genre of the source text. Conversely, despite the changed literary genre of the work, it was found that Bazidî translated the source text faithfully and that the essence of the story was conveyed, even if the details were lost in the translation.

Anahtar Kelimeler

Intralingual translation , adaptation , Mem û Zîn

Wergera Mem û Zînê ya Mela Mehmûdê Bazidî Wekî Nimûneyeke Wergera Navzimanî

Öz

Mela Mehmûdê Bazidî di dîroka wêjeya Kurdî de pêşengekî wergerê ye û ji bilî wergerên ji zimanên wekî Erebî û Farsî, wî hin berhemên Kurdî jî wergerandine ku di çarçoveya lîteratura wergernasiyê de nimûneyên wergera navzimanî (intralingual translation) ne. Yek ji wan berhemên navborî jî mesnewiya Mem û Zînê ya Ehmedê Xanî ye ku Mela Mehmûdê Bazidî ew berhema ku bi cureya mesnewiyê, bi kêşa erûzê û bi awayekî serwayî hatiye nivîsandin, bi awayekî çîrokî û bi şiklekî kurtkirî wekî pexşan wergerandiye. Wergera Bazidî ji ber guherînên cureyî û bi taybetiya xwe ya kurtkirî derfetên dahûrandina kompozîsyona tekstê, şêweya zimanî û hûrgiliyên naverokî dabîn dike. Di vê çarçoveyê de, xebata me li dor pênaseya wergera navzimanê û li gor rêbaza adaptasyonê wergera M. Mehmûdê Bazidî ji xwe re kir mijar û bi awayekî berawirdî di navbera her du tekstan de guherîn û hevtayiyên cureyî, zimanî û naverokî analîz kir. Di encama dahûrandinğn me de diyar bû ku Bazidî, ji ber tercîha xwe ya guhertina şêwaza edebî, berhema resen bi cureyeke din û bi guhertinên berbiçav ên zimanî raguhestiye. Di gel vê guhertina cureyê yî jî, Bazidî bi giştî naveroka berhemê rast neqil kiriye û ji bilî kêmkirina hûrgiliyan kakilê çîrokê li gor berhema resen veguhêstiye.

Anahtar Kelimeler

Wergera navzimanî , adaptasyon , Mem û Zîn , Ehmedê Xanî , Mela Mehmûdê Bazidî.

Wergera Mem û Zînê ya Mela Mehmûdê Bazidî Wekî Nimûneyeke Wergera Navzimanî

Öz

Mela Mehmûdê Bazidî Kürt edebiyat tarihinde edebiyat çevirisinin öncülerinden biri olup Arapça ve Farsça dillerinden yaptığı çeviriler dışında bazı Kürtçe eserleri de çevirmiştir. Bazidî'nin bu çalışmaları çeviri bilim literatüründe diliçi çeviriye (intralingual translation) karşılık gelmektedir. Söz konusu eserlerden birisi de Ehmedê Xanî'nin Mem û Zîn adlı eseridir. Mela Mehmûdê Bazidî, Xanî'nin mesnevi türünden, aruz ölçüsüyle ve kafiyeli olarak yazdığı eserini hikaye tarzında ve kısaltılmış bir nesir olarak çevirmiştir. Bazidî'nin yapmış olduğu çeviri edebi türündeki değişim ve kısaltılmış bir metin olması sebebiyle metin kompozisyonu, dil tercihleri ve içerik ayrıntıları açısından çeşitli analiz imkanları sunmaktadır. Bu çerçevede, mevcut çalışmamız diliçi çeviri tanımları ve adaptasyon tekniğine göre Mela Mehmûdê Bazidî'nin çevirisini araştırma konusu olarak seçmiş olup söz konusu eseri kaynak metinle karşılaştırarak tür, dil ve içerik açısından eşdeğerlik ve farklılıklar bağlamında analiz etmiştir. Yaptığımız analizler sonucunda, Bazidî'nin kaynak metnin edebi türünü değiştirme tercihine bağlı olarak eseri farklı bir tür ve dilsel bağlamda yeniden ürettiği tespit edilmiştir. Öte yandan, eserin edebi türünde gerçekleşen değişime rağmen Bazidî'nin kaynak metni aslına uygun olarak çevirmiş olduğu ve çeviride ayrıntılar kaybolmuş olsa da hikayenin özünü aktardığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Diliçi çeviri , adaptasyon , Mem û Zîn , Ehmedê Xanî , Mela Mehmûdê Bazidî.

Kaynakça

• Açar, Z. (2020). "Wergera ji Tirkî bo Kurdî û Bikaranîna Hin Peyv û Qalibên Girîng ên Kurdî di Wergerê de". Kurdiyat. Sal 2020. Hejmar 1. r. 83-103.
• Adak, A. (2015). "Li Gorî Serdemên Tarixî Têkiliyên di Navbera Edebiyatên Kurdî û Tirkî yên Klasîk de. Sempozyuma Edebiyata Berawirdî "Ji Duh Heta Îro di Edebiyatên Tirkî û Kurdî de Texeyulên Nasnameyî". Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. Mêrdîn, r. 75-110.
• Aykaç, Y. (2022). “Kêşeya Wergera Biwêj û Gotinên Pêşiyan Di Navbera Tirkî û Kurdî De". Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl: 7, Cilt: 7, Sayı: 14, ss. 69-83).
• Aydogan, M. (2001). "Werger hinerek e". Nûdem. hejmar 38, r. 114-143.
• Baker, M. (2001). Routledge Encyclopedia of Translation Studies, Routledge. London & New York. Bazidî, M. Mehmûd. (2007). Mem û Zîn. Weşanxaneya Lîs. Amed.
• Cîhanî, P. (2013). Şiroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî. Weşanên Nûbihar. Stenbol.
• Çelik, B. (2019). "Translation in the Kurdish magazine Hawar, The making and legitimization of a cultural identity". Translation and Interpreting Studies 12: 2 (2019). pp. 283-305.
• Çeliktaş, S. (2021). "Mûsîqa di Mem û Zîna Ehmedê Xanî de". Di nav Xanînasî de. Ed.: A. Timurtaş; M. Zahir Ertekin; A. Tek. Weşanxaneya Peywend. Wan.
• Çeliktaş, S. (2024). Wergera Edebî di Kurdî de: Dahûrandinek li dor Modela Wergerê ya Christiane Nord'ê. Teza Doktorayê. Zanîngeha Bîngolê, Enstîtuya Zimanên Zindî, Şaxa Makezanista Ziman û Edebiyata Kurdî.
• Dodds, John M. (1985). The Theory and Practice of Text Analysis and Translation Criticism. Vol. 1. Campanotto Editore. Udine, Italy.
• Dost, J. (2009). "Pêşengê wergera bi kurdî: Mela Mehmûdê Bayezîdî". Tîroj. Sal 7. Hejmar 40, 2009. Stenbol. r. 36-37.
• Ehmed, K. Mezher. (1997). "Şerefname di Kurdnasiya Sovyetê de". Nûdem. Hejmar 22, havîn 1997, r. 44-45.
• Gottlieb, H. (2005). “Multidimensional Translation: Semantics turned Semiotics”. EU-High-level Scientific Cinference Series. Copenhagen.
• House, J. (2018). Translation, the basics. Routledge. New York.
• Jakobson, R. (1959). “On Linguistics Aspects of Translation”. On Translation. Edited by R. A. Drawer. Harvard University Press, Cambridge. p. 232-239.
• Kan, G. (2024). "Ji Perspektîfa Teoriya Polîsîstemê Rol û Karîgeriya Wergêranê di Geşadena Edebiyata Kurdî da". Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2024 12 (1) 33-49.
• Kırkan, A. (2020). "Kur'anı Kerim'in Kürtçe Tercümeleri ve Zazaca İlk Kur'an-ı Kerim Tercümesinin Dilbilimsel Analizi". Artuklu Akademi 7(2), Kasım 2020.
• Landers, Clifford E. (2001). Literary Translation -A Practical Guide-. Multilingual Matters. Clevedon.
• Lefevere, A. (1975). Translating Poetry: Seven Strategies and a Blueprint. Van Gorcum. Amsterdam.
• Lezgîn, R. (2005). "Tercume Û Averşîyayîşê Ziwanî De Rola Tercumeyî". Kovara Bîr. Hejmar 3. Payîz.
• Mehmûd, B. (2020). "Pirsgirêka Têrmsazîyê Di Pêvajoya Wergêrana Kurdî De". Kovara Şermola. Hejmar 8. Payîz 2020. r. 15-25.
• Nebez, C. (2021). Wergerandin Huner e. Kurmancîkirin: Muhsîn Ozdemîr-BrahîmRonîzer. Weşanxaneya Sîtav. Wan.
• Nida, E.; Taber, Charles R. (1982). The Theory and Practice of Translation. Published for the United Bible Societies by E. J. Brill. Leiden, the Netherlands.
• Nord, C. (1991). Text Analysis in Translation, Theory Methodology,andDidactic Application of a Model for Translation-Oriented Text Analysis, Amsterdamer Publikationen zur Sprache und Literatur.
• Öpengin, E. (2011). "Bizava Wergerê di Kurmanciyê de", In Proceedings of first international conference on Kurdish Literature, xxx. Sanandaj. University of Kurdistan Press, 4.
• Öztürk, M. (2018). "Çîrokên Werger Ên Mela Mehmûdê Bazidî (1797-1870)". Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi. Yıl: 4, Cilt: 4, Sayı: 8, 2018/2, ss.33- 63.
• Pîrbal, F. (2002). Mêjûy Wergêranî Kurdî. Çapxaney Wezaretî Perwerde. Hewlêr.
• Shuttleworth, M. (2014). Dictionary of Translation Studies. Routledge. London & New York.
• Steiner, G. (1992). After Babel: Aspects of the Language and Translation. Open Road Publication. New York.
• Subaşı, K., Direkçi, L. “Wergereke ji Erebî bo Fellîhî û Kurdî-Gerşûnî di Koleksîyona Eduard Sachau de (Çîroka Sed û Şêst û Duyem a Hezar û Yek Şevê)”. Şarkiyat 13/3 (Aralık 2021), 1034-1057. https://doi.org/10.26791/sarkiat.989490.
• Taştan, Y. (2019). Dîroka Wergerê û Xebatên Wergera Kurdî. Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê, Enstîtuya Zimanên Zindî. (Teza Masterê ya Neçapkirî).
• Yıldırım, K. (2016). Mem û Zîn, Çeviri ve Kavramsal Tahlil. Weşanên Avesta. Stenbol.
• Yıldırımçakar, Z. (2021). Werger Wek Kirineke Çandî: li ser rêyên ji wergernasiyê ber bi kurdolojiyê ve. Weşanên Peywend. Wan.