Şopên Farisî Di Edebiyata Kurdî Ya Tesewufî De

Yıl 2020, Sayı: 2, 9 - 22, 20.12.2020

Abdulcebbar Kavak

https://doi.org/10.5281/zenodo.4309785

Öz

Terîqetên ku bi destpêkirina sazkirina tesevvufê di cihana Îslamê de derketin, di nav Kurdan de jî belav bûn. Tekyayan ku cihê perwerdehiya tesevvufê bûn, di heman demêde bûne navendên sereke yên çalakiyên zanistî û wêjeyî yên girêdayê tesewufê. Van çalakiyên edebî hêdî hêdî vedigerin nav tevgerek bi navê “Edebiyata Tesewufê yan Edebiyata Tekyayê”. Zimanê farisî di vê tevgerê de xwedî rolekî giring bû. Hin civakên cuda ên misilman ku zimanê wan ê dayikî ne farisî bû, van jî bi karanîna farisî re demek dirêj berdewam bûn. Kurd, ji hêla erdnigariya xwe ve di nav çandên Ereb, Faris û Tirk de cîh digirin. Ji ber vê yekê, Kurd bi çandên van civakên misilman ên ku li dora wan re têkilî danîn. Piştî ku bûne misilman, Kurd di mizgeftan û medreseyan de ji bo fêrbûna Quranê û ehkamên olî bi erebî li hev ketin. Ji hêla farisî ve mîna civakên din di edebiyatê de di bin bandora farisî de man. Ji sedsala şazdehan dema ku edebiyata kurdî ya tesewufî pêşkeftinek mezin nişan da, bandora zimanê farisî kêm bû lê bi tevahî winda nebû. Şopên farisî di nav Dîwan û helbestên gelek helbestvanan wekî Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Ehmedê Xanî, Mewlana Xalid Şehrezorî, Mewlewî, Mehwî, Şêx Reza Talabanî, Xelife Yusuf, Evdirehman Axtepî de tê dîtin. Di vê xebatê me de, şopên farisî di edebiyata Kurdî ya Tesewufî de werin gotûbêj kirin.

Anahtar Kelimeler

Edebiyata Kurdî ya Tesewufî, Farisî, Sûfiyên Kurd, Melayê Cizîrî, Mewlana Xalid Şehrezorî, Mehwî

Kaynakça

• Abdulvahid, Gulsume Cemîl. Kurdistan fî ahdi’s-Sasaniyyîn. Hevlêr: Matbaatu Wizareti’t-Terbiye, 2007.
• Adak, Abdurrahman. Destpêka Edebiyata Kurdî. Stenbol: Weşanên Nubihar, 2013.
• Algar, Hamit. Nakşibendilik, Wergêr: Cüneyt Köksal vd., Stenbol: Weşanên İnsan, 2013.
• Berzencî, Terîfe Ahmed Osman. İshamatu’l-ulemâi’l-Kurd fî binai’l-hedareti’l-Îslamiyye. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• Bağdadî, Mevlana Halid, Dîvan (Matbu), İstanbul: Fethi Demir Matbaası, 1955.
• Bruinessen, Martin van. Ağa, Şeyh, Devlet. Wergêr: Banu Yalkut. Stenbol: Weşanên İletişim, 2006.
• Cizîrî, Mele Ehmed. Dîwan. Wergêr, Osman Tunç. Stenbol: Weşanên Nûbihar, 2008.
• Haydarî, İbrahim. ‘Unvanu’l-mecd fî beyani ehvali Bexdad ve’l-Besre ve Necd. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2010.
• Xelîl, Ehmed. Tarîxu’l-Kurd fi’l-hedareti’l-Îslamiyye. Lübnan: Dâru Hîro, 2007.
• Xeznedar, Maruf. Mêjûyê Edebê kurdî. Hevlêr: Çapxaneyê Aras, 2010.
• Kavak, Abdulcebbar. “Abdüssamed Tûdar’ın Nûru’l-Envâr’ına Göre İran’da Şâziliyyenin İzleri”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 2014.
• Muderris, Abdulkerim. Ulemauna fî xidmeti’l-ilmi ve’d-dîn. (Bexda: Dâru’l-Hurriyye Li’t-Tiba’e, 1983.
• Mustafa, Nazdar Celîl. Devru’l-ulemai’l-Kurd fi’d-Dewletil-Osmaniyye. Erbil: Matbaatu Haci Haşim, 2013.
• Rûhanî, Baba Merdoxê. Tarîx-i Meşahîr-i Kurd. Tehran: Çapxane-i İntişârât-ı Surûş, 1382.
• Selefî - Duskî, Hamdi Abdulmecid, Tahsin İbrahim. Mu’cemu’ş-şu’arai’l-Kurd. Duhok: Dâru Sipîrêz, 2008.
• Telebânî, Şêx Reza. Dîwanê Şêx Rezayê Talebanî. Şerh: Şakûr Mistefa. Hevlêr: Çapxaneyê Aras, 2010.
• Tenik, Ali. Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 2015.