LÎTERATURA MANAŞÎ YA RÊZIMANIYA KURMANCÎ Û DIMILÎ Û RISTA WÊ

Yıl 2021, Sayı: 4, 61 - 80, 19.12.2021

Ayhan Yıldız

Öz

Lêkolînerên ewrûpî ji nîvê duyem ê sedsala 19an ve dest bi xebatên zimannasîya kurmancî û dimilî kirîye. Piranîya wan di serî de bi zimanê îngilîzî, peyre bi almanî, bi fransî û îtalî ne. Lêkolînên ku bi zimanên din ên ewrûpî hatine kirin jî ne di nav vê lêkolînê de ne. Lêkolînerên Rûsyayê jî di heman salan de dest bi xebat û lêkolînên li ser rêzimanîya kurmancî û dimilî kirîye. Van lêkolînerên zemanê berê ev xebat û lêkolînên xwe di serdema xwe de wekî pirtûk li bajarên mîna London, Berlîn, Parîs, Roma û Moskovayê çap kirine. Herçiqas destpêka van xebatan li van welatan diçe digihîje sedsala 19an jî, piranîya wan ji serê sedsala 20î ve dest pê kirîye. Lêkolînerên ku bi zimanê erebî û tirkî xebatên xwe çap kirine, Yûsuf Zîya Paşa ne tê de hema hema hemûyan ji serê sedsala 20î ve dest bi van lêkolînan kirîye. Xebatên ewil ên bi kurmancî ku li ser rêzimanîya kurdî ne, bi muderrisên medreseyên wan, ji sedsala 17an ve dest pê kirîye; bes hejmara herî zêde di sedsala 20î derketîye. Gava lêkolînerên zimannasîya kurmancî û dimilî yên îro çavê xwe li vê lîteraura qedîm bigerînin, helbet dê kullîyateke muhteşem bibînin. Çi heye ku digel vê dewletmendîya lîteraturê û digel ku zêdetirî 150 sal bi ser hin van xebatan de derbas bûye, hîna jî piranîya wan nahên naskirin, li kurmancî yaxud dimilî nehatine wergerandin û çapkirin. Lewre manaşa nû ya vê lîteraturê ji ked û xebata van lêkolînên klasîk mehrûm maye û keda wan li erdê maye. Ji ber vê, vê gotarê hewl daye ku li gor derfetan xwe bigihîne wan, wan bide naskirin û ji bo lêkolînên nû yên rêzimanîya kurmancî û dimilî gera li lîteraturê hêsan bike.

Anahtar Kelimeler

Rêzimanîya kurmancî, rêzimanîya dimilî, lêkolînên klasîk

Teşekkür

Dr. Öğr. Üyesi Zafer Açar'e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akin, Salih, Lêkolînên Zimannasîya Kurdî, Avesta, Stenbol, 2013.
• Alakom, Rohat, Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi (1787-1987), Deng Yayınları, İstanbul, 1991.
• Alpaslan, Mustafa, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Kürtler, Mardin Artujlu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Teza Neçapkirî ya Masterê), Mardin, 2014.
• Amêdî, Sadiq Bahaeddînê Rêzimana Kurdî Kurmancîya Jorî û Jêrî ya Hevberkirî, (Latînîzekirin: M. Xalid Sadinî) Dîwan, Stenbol, 2012.
• Bedirxan, Emîr Celadet & Lescot, Roger, Kürtçe Grameri, Doz Yayınları, İstanbul, (?).
• Bülbül, Mikail, & Öztürk, Mustafa, “Destnivîska Mela Mistefayî ya Rahênanên Zimanê Kurdî, Folklor û Ziman, 2(1).
• Can, Mutlu, Bîblîyografyaya Kirmanckî/Zazakî (1963-2017), Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul, 2018.
• Çem, Munzur, Türkçe Açıklamalı Kırmancca (Zazaca) Gramer, Deng Yayınları, İstanbul, 2003.
• Doğanay, Ahmet, “Bilimsel Yönteme Giriş,” Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Eskişehir Üniversitesi Yayını, Eskişehir, 2015.
• Edmonds, C. J., Kürtler, Türkler ve Araplar, (İngilizceden çev. Serdar Şengül ve Serap Ruken Şengül), İstanbul, Avesta, 2003.
• Emîn, Wirye, ‘Umer, Asoyekîtirî Zimanewanî, Aras, (Çapî Duwem; Bergî Yekem), Hewlêr, 2009.
• Hassanpour, Amir, Nationalism and Language in Kurdistan/Kürdistan’da Milliyetçilik ve Dil 1918-1985, Avesta, İstanbul, 2005.
• Kırkan, Ahmet, Zazacanın Fonetik Açıdan İncelenmesi; Kuzey, Güney ve Merkez Zazacasının Karşılaştırılması, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilmler Enstitüsü Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı, Diyarbakır, 2019.
• Kurd, Reşîd, Rêzimana Kurdî, Daruzzeman, Dimeşq, 2006.
• Kuzu, Abdullah, “Araştırmaların Planlanması”, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Eskişehir Üniversitesi Yayını, Eskişehir, 2013.
• Marif, Ewrehmanî Hacî, Raberî Serçawe Le Barey Zimanî Kurdîyewe, Komarî Êraq Wezaretî Roşenbîrî û Rageyandin Dezgay Roşenbîrî û Belawkirdinewey Kurdî, Bexda, 1989.
• Mela Mehmûdê Bayezîdî, ‘Adat û Rusûmetnameê Ekradîyye, (Ravekirin, Tîpguhêzî û Lêkolîn: Jan Dost), Nûbihar, İstanbul, 2010. Mela Mehmûdê Bayezîdî, Cami‘eya Risaleyan û Hikayetan bi Zimanê Kurmancî, (Amadekirin: Ziya Avci), Lîs, İstanbul, 2010.
• Mela Mehmûdê Bazidî, Kêşana Karên Kurdî, (Nirxandin-Metna Sadekirî, Latînîzekirî-Faksîmîle: Mikail Bülbül & Mustafa Öztürk), Weşanên Weqfa Mezopotamyayê, Stenbol, 2020.
• Meqdesî, Zîyaeddîn Paşa el-Xaldî el-Hidayetu’l-Hemîdîyye fî Luxeti’l-Kurdîyye, (Tehqîq: Muhemmed Mukrî), Mektebetu Dîyarbekir, 1432/2011.
• Özdağ, Haşim, “Rexneyek li Ser Nîqaşên Alfabeya Bînûşad û Masî es-Soratî”, Nûbihara Akademî, 2018, j. 9.
• Özdemir Burcu, & Askeroğlu Arslan, Ayna, “Rusya’nın Kürdoloji Çalışmaları (1787-1947)”, İnsan&İnsan, 2018, j. 17.
• Öztürk, Mustafa, Koleksiyona Aleksandre Jaba ya Destnivîsên Kurdî, Weş. Lis, İstanbul, 2017.
• Pilatin, Ubeydullah & Çelik, Zubeyir, Ferhenga Perwerdeyê (Kurdî, Tirkî, Îngilîsî), Cağaloğlu Akademi Yayınevi, İstanbul, 2019.
• Qanatê Kurdo, Rêzimana Kurdî Kurmancî-Soranî, (Ji Kurdîya Soranî: Zülküf Ergün), Nûbihar, İstanbul 2013.
• Şimşir, Bilal, Kürtçülük 1787-1923, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2009.
• Tan, Samî, Analîza Du Xebatên Destpêkî yên Rêzimana Kurmancî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, İstanbul, 2019.
• Tan, Samî, Rêziman û Rastnivîsa Zaravayê Kurmancî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol 2005.
• Tan, Samî, “Yekemîn Berhema Rêzimana Kurmancî ya bi Îngilîzî”, The Journal Mesopotamian Studies, Mardin, 2018, c. 3, h. 2, 3.
• Tuğrul, Abdülmecit, Batı’da Kürdoloji Çalışmaları ve Kurumları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, İstanbul, 2010.
• Veroj, Seîd, Veracêkerdena Gramerê Zazakî û Kurmancî, Weşanên Ava, İstanbul, 2014.
• Veroj, Seîd, Mehmed Mîhrî Hîlav û Kovara Kurdistan, İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015.
• Zaxoyî, Îbrahîm Remezan, Rêzimana Kurdî-Kurdish Grammar-Qewaîdu Luxeti’l-Kurdîyye, Kolîja Şer‘ê, Dihok, 1998.
• www.candname.com. Harputlu Ömer Avni Efendi ve “Kavaid-i Lisan-i- Kurdi”. ÇandName.