ŞARK MEDRESE GELENEĞİ MENSUPLARINDAN MOLLA MUHAMMED SALİH KEÇELÎ (OĞUR) VE KÜRTÇE ESERLERİ

Yıl 2021, Sayı: 4, 9 - 22, 19.12.2021

Abdulcebbar Kavak

Öz

Şark Medreseleri, Ortadoğu’da daha çok Kürt nüfusun yoğunluklu olduğu coğrafyada kurulan eğitim öğretim kurumlarıdır. Bu medreseler, ilmî gelenek olarak Nizamiye Medreselerinin devamı niteliğinde faaliyet yürütmüşlerdir. Müderrisler, okuttukları Arapça ve Farsça eserleri Kürtçe olarak açıklarken, talebeler de okudukları eserleri kendi aralarında Kürtçe olarak müzakere etmişlerdir. Medrese tahsili sürecinde ana dili Kürtçe olan talebelerin Arapça ve İslamî ilimleri daha kolay öğrenmelerini sağlamak için on yedinci yüzyıldan itibaren bazı müderrisler, medreselerde okunmak üzere Kürtçe eserler kaleme almışlardır. Molla Ahmed Cezerî’nin (ö. 1050/1640) Divan’ı, Ahmed-i Hanî’nin (ö. 1119/1707) Nûbihar’ı, Molla Yunus Erqetînî’nin Zurûf’u, Molla Halil Siirdî’nin (ö. 1259/1843) Nehcu’l-Enâm’ı, Hüseyin Bâteyî’nin (ö. 897/1491) Mevlid’i bu alandaki öncü eserlerdir. On yedinci yüzyıldan günümüze kadar Irak, İran, Suriye ve Anadolu’da eş zamanlı olmasa da, çoğunluğu medrese eğitimine yönelik yüzlerce Kürtçe dinî eser telif edilmiştir. Anadolu’da Şark Medrese geleneğini sürdüren şahsiyetlerden biri olan Molla Muhammed Salih Keçelî de Kürtçe eser yazan müderrisler arasında yer almaktadır. Nahiv alanında Şerha el-Behçetu’l-Marziyye fî Şerhi’l-Elfiyye Bi Zimanê Kurdî ve tefsir alanında Tefsîra Sûretê Furqan adıyla iki Kürtçe eser telif etmiştir. Molla Muhammed Salih’in telif ettiği bu iki eseri, Nahiv, Tefsir ve Tefsîr Usulü alanlarında ders alan talebeler için iki önemli kaynak eser özelliği taşımaktadır. Bu makalede Molla Muhammed Salih Keçelî’nin hayatı ve Kürtçe eserleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şark Medrese Geleneği, Molla Muhammed Salih Keçelî (Oğur), Kürtçe Eserler, Şerha el-Behçetu’l-Marziyye, Tefsîra Sûretê Furqan

Kaynakça

• Çelebi, Ahmed. İslam’da Eğitim Öğretim Tarihi. Terc. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 1983.
• Çiçek, M. Halil. Şark Medreselerinin Serencâmı. İstanbul: Beyan Yayınları, 2009.
• Dündar, Mahmut. Mısır Eyyûbilerinde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri. İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 2017.
• Halaçoğlu, Yusuf. Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Işık, Emin. “Fâtiha Sûresi”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kavak, Abdulcebbar. “Ağrı’nın Nakşibendî-Hâlidî Şeyhlerinden Molla Muhammed Kasorî ve Kasor Medresesi”. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2018.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Oğur, M. Salih. Akaid Penceresi. İstanbul: Ravza Yayıncılık, 2010.
• Oğur, Molla Muhammed Salih. Şerha el-Behçetu’l-Marziyye fî Şerhi’l-Elfiyye Bi Zimanê Kurdî. İstanbul: Ravza Yayıncılık, t.y.
• Oğur, Molla Muhammed Salih. Tefsîra Sûretê Furqan. y.y., t.y.
• Oral, Rıfat. Kur’ân’la Buluşmak 2. Konya: İrfander Yayınları, Dizgi Ofset, 2012.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Topaloğlu, Bekir. “Yâsîn Sûresi”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Turan, Abdülbaki. “el-Elfiyye”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Uslu, Hüseyin. Başlangıçtan Günümüze İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1985.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Üzüm, İlyas. “Lokmân Sûresi”. TDV İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yesevî, Hoca Ahmed. Divan-ı Hikmet. Haz. Hayati Bice. Ankara: TDV Yayınları, 2015.