Fexruddînê Iraqî’s Perspective on the Unity of the Existence

Yıl 2022, Sayı: 6, 37 - 48, 20.12.2022

Şeyhmus Orkin

https://doi.org/10.55118/kurdiyat.1196440

Öz

Faḫruddîn-i ‘İrâḳî’nin Vahdet-i Vücut Görüşü

Öz

Ṣadreddîn-i Ḳonevî’nin talebesi olan Faḫruddîn-i ‘İrâḳî, vahdet-i vücud konusunu ele alan en önemli şairlerden biri sayılmaktadır. Çünkü o, doğrudan bu görüşün asıl kaynağı olan İbn-i ‘Arabî mektebinden ve bu mektebin en önemli temsilcilerinden olan Ḳonevî’den vahdet-i vücudu öğrenmiştir. Onun şiirlerinde vahdet-i vücud görüşüne işaret eden çokça beyit bulunmaktadır. ‘İrâḳî, bu görüşü lirik şiir tarzıyla ifade eden önemli şairlerden biridir. Özellikle İbn-i ‘Arabî’den sonra sistematik bir biçimde ifade edilen vahdet-i vücud görüşü, edebiyat alanında birçok şairi etkisi altına almıştır. ‘İrâḳî’nin Farsça şiirleri ile vahdet görüşünün etkisi, klasik Fars edebiyatında daha çok yayılmıştır. Onun eserleri Anadolu coğrafyasında da okunduğu için ‘İrâḳî, vahdet-i vücudun Anadoluda bulunan tarikatlar arasında da yaygınlık kazanmasında etkili olmuştur. Faḫruddîn-i ‘İrâḳî, vahdet-i vücud görüşünün klasik şiirde nasıl ifade edildiğini gösteren en önemli örneklerden biridir. Çünkü o, bu görüşü ilk kaynaklarından öğrenme imkânı bulmuş ve bunu Farsça şiirler ile ifade etmiştir. Onun Lemâ‘ât adlı eseri vahdet-i vücud görüşünü ele alan meşhur klasik eserlerden biri sayılmaktadır. ‘İrâḳî her ne kadar bu eseri ile ön plana çıkmış olsa da aslında o, Dîvân’ında ve diğer eserlerinde de vahdet-i vücut görüşüne sıkça işaret etmiştir. ‘İrâḳî gibi bir şairin eserlerinde ifade ettiği bu görüşü anlama çabası, Türkçe ve Kürtçe yazılmış klasik eserlerdeki vahdet görüşünü anlamaya da yardımcı olacaktır. Faḫruddîn-i ‘İrâḳî’nin vahdet tarifi ve bu konunun anlaşılması için ele aldığı örnekler bu çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. ‘İrâḳî’nin vahdet-i vücud tarifi konuyu anlama çabasında olanlar için değerli bir fırsat sayılabilir. Çünkü vahdet-i vücut konusu, üzerinden geçen zamana rağmen anlaşılmaz yönlerini muhafaza eden konulardan biridir.

Anahtar Kelimeler

Fexruddînê Iraqî, wehdetê wicût, edebîyata klasîk

Nêrîna Wehdeta Wicûdê ya Fexruddînê Iraqî

Öz

Fexruddînê Iraqî ku feqîyê Sedreddînê Qonewî ye di mijara fikra wehdeta wicûdê de yek ji şairên herî muhim e. Lewra raste rast ji çavkanîya eslî yanê ji ser mekteba Îbn Erebî û bi mamostetîya Qonewî ve mijara wehdeta wicûdê fêr bûye. Di berhemên wî de mînak û delîl ji bo fikra wehdeta wicûdê bê jimar in û wî bi terza xwe ve bi helwesteke aşiqane fikra wehdetê û terza helbestên lîrîk kirîye yek. Wehdeta wicûd ku piştî Îbn Erebî wekî fikreke sîstematîk gelek xwenda û zanayên misilmanan di binê tesîra xwe de hişt, bi taybetî di qada edebîyatê de li ser gelek şairan tesîreke mezin çêkir. Bi rêya helbestên Farsî yên Iraqî ve tesîra fikra wehdetê bi taybetî di edebîyata klasîk a Farsî de zêdetir belav bû û ji bo ku berhemên wî di nav terîqetên Tirkan de jî dihat xwendin ev fikr bi rêya berhemên edebî di nav hin terîqetên Anadolê de jî qewîtir bû. Dema ku meriv bixwaze nîşaneyên vê fikrê di helbestên berê de bibîne û ji ser zimanê şairekî ve fêm bike Fexruddînê Iraqî nimûneya ewilîn e ku hem ji serê çavkanîyê ve mijarê îdrak kirîye û hem jî bi rêya berhemên wî ve ev fikr di nav şairên Faris de belav bûye. Tê zanîn ku berhema wî ya bi navê Leme‘etê ku yek ji klasîkên fikra wehdeta wicûdê tê qebûlkirin zêdetir navdar bûye, lê meriv dikare bibêje ku di piranîya helbestên wî de fikra wehdeta wicûdê hakim e. Ji ser berhemên şairekî mezin û navdar ve hewldana fêmkirina fikra wehdeta wicûdê ji bo fêmkirina wehdeta wicûda di berhemên klasîk ên Tirkî û Kurdî de jî dê alîkarîyê bike. Terîf û mînakên Fexruddînê Iraqî yên li ser fêmkirina wehdeta wicûdê ku mijara vê xebatê ne, ji bo îdraka fikra wehdeta wicûdê derfet in. Lewra ev mijar di nav derbasbûna zemanî de bi xebatên cur bi cur ve zelaltir nebûye belkî zêdetir vegerîyaye girêyekê.

Anahtar Kelimeler

Fexruddînê Iraqî, wehdetê wicût, edebîyata klasîk

Kaynakça

• Arabî, İ. (2016). Fusûsu’l-hikem. (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Arabî, İ. (2015). Tasavvuf terimleri sözlüğü. (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Enverî, Ḥ. (1393hş.). Ferhengê rûzê suxen. Tehran: Întişaratê Suxen.
• Iraqî, F. (1372hş.). Kullîyat (Mecmû‘ayê asarê Fexruddînê Iraqî), (N. Muxteşem Xuza‘î, tsh) Tehran: Întişaratê Zevvar.
• Konevî, S. (2014). Esmâ-i Hüsnâ şerhi, (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Kapı Yayınları.
• Konevî, S. (2014). Vahdet-i Vücûd ve esasları, (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Kapı Yayınları.