İletişim Teknolojileri Politikaları ve Türkiye: Küresel Medya Yönetimi Çağında Ulus Devlet

Yıl 2010, Cilt: 23 Sayı: 1, 1 - 23, 01.06.2010

Serhat Kaymas

Öz

Bu çalışma; neo-liberalizmin ulus devlet üzerindeki “tahribatını”, yeni medya ve iletişim teknolojileri politikaları içerisinden bakarak okumayı amaçlamıştır. Neo-liberal politikalar eşliğinde, medya politikaları bir dizi küresel güç merkezinde üretilmekte, iletişim ve enformasyon politikaları ise ticari antlaşmaların önemli bir unsuruna dönüştürülmektedir. Kapitalist sermaye birikimindeki değişime koşut olarak hazırlanan politikalar, gelişmekte olan ülkeleri ulus-ötesi sermayeye karşı daha da bir kırılgan hale getirmekte, emperyalizm bu kez de enformasyon ve iletişim teknolojileri alanında, ancak farklı biçimler altında, yeniden üretilmektedir. Neo-liberalizmin hegemonya uğrakları içerisinden bakıldığında, söz konusu tespitler Türkiye özelinde daha da bir anlamlıdır. Küresel kapitalizme, devletin zora dayalı araçlarının gözetiminde ve yerli sermayesinin “tarihsel blok” olarak geliştirdiği bir dizi ittifak ile eklemlenen Türkiye, enformasyon sektöründe yenilik yaratma ve yönetmesi bir yana, söz konusu alanda politika üretme iktidarını dahi kaybetmiştir. O kadar ki, Avrupa Birliği’ne uyum politikaları çerçevesinde, 2005 yılında Türk Telekomünikasyon Anonim Şirketi’ni özelleştiren Türkiye’nin ulusal enformasyon alt yapısını dahi kaybettiği belirtilmelidir. Bu çalışma, eleştirel ekonomi politik yaklaşımın izinden, Türkiye’nin iletişim teknolojileri politikalarını sorgulamakta ve gelişmesi engellenen bir ülkenin tarihini, bir dizi neo-liberal politika belgesi içinden okumakta ve “Türkiye, iletişim teknolojileri ve enformasyon sektöründe niçin geride bırakılmıştır” sorusuna yanıt aramaktadır. Bu çalışma, Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından düzenlenen “The Second International Conference on New Media and Interactivity” kongresinde sunulan; Küresel Medya Yönetimi Çağında Ulus Devlet: Yeni Medya, İletişim Politikalarında Paradigma Değişimi ve Bir Model Olarak Türkiye isimli çalışmanın, eleştiriler doğrultusunda, yeniden değerlendirilmiş biçimini oluşturmaktadır. Bununla birlikte, her iki çalışmanın varsayımları ve yöntemlerinde önemli farklılıklar bulunmaktadır. serbest pazar” kararlarıyla yönetilebileceği iddiasını taşımaktadır. İkinci hata, akademik çalışmalara egemendir, yeni medya ve iletişim teknolojilerinin ancak “ağ yönetimi” ve “kendi kendini düzenleme” self regulation ile yönetilebileceği düşüncesini taşır. Üçüncü hata ise, internetin geleneksel medyadan özellikle yayıncılık ve telekomünikasyon alanları farklı bir yönetim içinde olması gerektiğini savunmaktadıri. Ancak bütün bu hataların dayandığı varsayımlar, kendi içerisinde dahi, iki önemli çelişkiyi bir arada barındırmaktadır. François Bar ve Christian Sandvig’in 2008: 532 belirlediği gibi; ilk çelişki “özgürleşen” pazarların aslında daha az değil daha çok düzenlemeye ihtiyaç duymasıdır. İkinci çelişki ise; Türkiye özelinde de gözlendiği gibi iletişim teknolojilerine sahip olmayı amaçlayan sermaye gruplarının “özelleştirme” ve “deregülasyon” taleplerine rağmen, düzenlenmiş bir rekabeti içermemesi nedeniyle beklenilen faydanın sağlanamamasıdır. O kadar ki, yeni medya ve iletişim teknolojileri alanı tam da küresel bir medya yönetimine eşlik eden bir dizi gücün belirleyici olduğu bir yeniden yapılanma dönemini izlemektedir. Bu bağlamda; enformasyon sektörünün ticari kurallar ve aşılması gereken coğrafi sınırlar düzleminde yeniden düzenleyen uluslar arası bir dizi anlaşmanın WHO, GATT, GATS, NAFTA, TRIPS vb etkisi altında, kapitalist sermaye birikiminin değişen doğasına koşut olarak belirlenmesi ilk adımı oluşturmaktadır Törenli, 2005: 12 . Küresel kapitalist sermaye ile yeniden yapılanan ulus devletin ortaklaşa yürüyüşünün ikinci adımı; İngiltere’de “Ofcom”, İtalya’da “Agcom” örneklerinde gözlendiği gibi sosyal veya kamusal yararlardan daha çok ekonomik çıkarlar üzerine temellen diril en bir dizi düzenleyici otoritenin kurulması ile Livingstone, Lunt ve Miller, 2007: 67 enformasyon sektörünün yeniden biçimlendirmesi olarak atılmaktadır. Küresel ölçekte yeniden yapılanma ihtiyacı içindeki Çok Uluslu Şirketler ile Dünya Ticaret Örgütü’nün WTO hegemonyası ise Winseck, 2002:393 , üstü örtülü bir devletsizleştirmeyi tamamlayan önemli bir diğer unsur olarak öne çıkmaktadır. Enformasyon ve iletişim teknolojileri alanında, özellikle vahşi kapitalizme yönelen neo liberalizmin 1980’li yıllardan itibaren yeniden yapılanmasıyla, küresel medya yönetimine geçildiği yaygın olarak görülür Puppis, 2008: 126; Raboy, 2007: 7; Winseck, 2002: 795 . Böylesi bir değerlendirme, enformasyon ve iletişim teknolojileri alanında giderek üstü örtülü bir devletsizleştirmenin altını daha da belirginleştirir

Devlet: Yeni Medya, İletişim Politikalarında Paradigma Değişimi ve Bir Model Olarak Türkiye isimli

Öz

Kaynakça

• Bar, F. ve Sandvig, C. (2008). “US Communication Policy after Convergence,” Media, Culture and Society, vol. 30(4): 531-550.
• Barrett, O. B. (2006). “Cyberspace, Globalization and Empire,” Global Media and Communication, vol. 2(1): 21-41.
• Başaran, F. (2004). “Enformasyon Toplumu Politikaları ve Gelişmekte Olan Ülkeler”. İletişim Araştırmaları (Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları), s.7-31.
• Bondebjerg, I. ve Golding, P. (2004). “Introduction: Changing Media – Changing Europe: Interdiciplinary and Dynamic Research Agenda.” European Culture and the Media: Changing Media – Changing Europe Series içinde. Editör, Ib Bondebjerg ve Peter Golding. Volume 1. Bristol: Intellect Books, s. 9-19.
• Christou, G. ve Simpson, S. (2007). “Gaining a Stake in Global Internet Governance: The EU, ICANN and Strategic Norm Manipulation,” European Journal of Communication, vol. 22(2): 147-164.
• Collins, R. (2006). “Internet Governance in the UK,” Media, Culture and Society, vol. 28(3): 337-358. Cooke, L. (2007). “Controlling the net: European Approaches to Content and Access Regulation,” Journal of Information Science, vol. 33(3): 360-376.
• Geray, H. (2002). İletişim ve Teknoloji: Uluslararası Birikim Düzeninde Yeni Medya Politikaları. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Golding, P. (2003). “Küresel Köy mü, Kültürel Yağma mı?” Kapitalizm ve Enformasyon Çağı
• Küresel İletişim Devriminin Ekonomi Politikası içinde. Der. Robert McChesney, Ellen Meiksins
• Wood, John Bellamy Foster, çev. Nil Senem Çınga, Erhan Baltacı, Özge Yalçın, Ankara: Epos Yay., s. 85-100.
• Humphreys, P. (2002). “Europanization, Globalization and Policy Transfer in the European Union: The Case of Telecommunications,” Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, vol. 8(3): 52-79.
• Kazgan, G. (2002). Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Livingstone, S., LUNT, P. ve Miller, L. (2007). “Citizens, Consumers and the Citizen – Consumer: Articulating the Citizen Interest in Media and Communications Regulation,” Discourse & Communication, vol. 1(1): 63-89.
• Michalis, M. (1999). “European Broadcasting and Telecoms: Towards a Convergent Regulatory Regime?” European Journal of Communication, vol. 14(2): 147-171.
• Önder, C. (2005). “Türk Telekom’un Özelleştirilmesi: İslami Sermaye Üzerine, İtalyan Sosu,” http://www.sendika.org
• Picard, V. (2007). “Neo Liberal Visions and Revisions in Global Communication Policy From NWICO to WSIS,” Journal of Communication Inquiry, vol. 31(2): 118-139.
• Puppis, M. (2008). “National Media Regulation in the Era of Free Trade: The Role of Global Media Governance,” European Journal of Communication, vol. 23(4): 405-424.
• Raboy, M. (2002). “Media Policy in the New Communications Environment.” Global Media Policy in the New Millenium içinde. Der., Marc Raboy. Luton: University of Luton Press. s. 3-16.
• Schiller, D. (1999). Digital Capitalism: Networking the Global Market System. Chambridge: MIT Press.
• Schiller, D. (2006). “İletişim ve Kriz: Enformasyona Dayalı Kapitalizm ve Kontrol Devleti,” İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, (Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları), sayı 23: 27- 40.
• Schneider, V. (1997). “Different Roads to the Information Society? Comparing U.S and European Approaches from a Public Policy Perspective.” The Social Shaping of Information Superhighways içinde. Der., Herbert Kubicek, Robin Williams ve William H. Dutton. Frankfurt: Campus Verlag Press, s. 339-357.
• Simpson, S. (2005). “Telekomünikasyonda Pazarın Serbestleşmesi ve Avrupa Birliği Düzenleme Çerçevesinin Doğuşu: Yapısal Değişim ile Ulusal ve Avrupa Düzeyleri Arasındaki Etkileşim.” Avrupa Birliği ve Türkiye’de İletişim Politikaları: Pazarın Düzenlenmesi, Erişim ve Çeşitlilik içinde. Der., Mine Gencel Bek ve Deirdre Kevin. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, s. 37-75.
• Şenes, F. (2004). “Sermaye Birikiminin Çelişkili Sürekliliği Türkiye’nin Küresel Kapitalizmle Bütünleşme Sürecine Eleştirel Bir Bakış.” Neoliberalizmin Tahribatı: 2000’li yıllarda Türkiye içinde. Der., Neşecan Balkan, Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, s. 9-44.
• Törenli, N. (2005). “Türkiye’de Telefon Haberleşmesi Alanında Yaşanan Dönüşüm: Neo Liberal Politikalar Eşliğinde Ulus Devletin Elinden Alınan Politika Araçları,” Kültür ve İletişim, cilt 8(1): 11- 40.
• Wheeler, M. (2002). “Tuning into the New Economy: The European Union’s Competition Policy in a Converging Communications Environment,” Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, vol. 8(3): 98-116.
• Winseck, D. (2002a). “Netscapes of Power: Convergence, Consolidation and Power in the Canadian Mediascape,” Media, Culture & Society, vol., 24: 795-819.
• Winseck, D. (2002b). “Wired Cities and Transnational Communications: New Forms of Governance for Telecommunications and the New Media.” Handbook of New Media içinde. Der., Leah A. Lievrouw ve Sonia Livingstone. London: Sage, s. 393-410. Internet Kaynakları
• http://www.bilgitoplumu.gov.tr/yayin/TUENA – RAPOR.pdf
• http://www.internetworldstats.com (a). “Internet Usage Statistics: The Internet Big Picture. World Internet Users and Population Stats”. 14.04.2009
• http://www.internetworldstats.com (c). “Internet Users in the European Union”. 14.04.2009
• http://www.internetworldstats.com (d). “Internet Usage in the European Union Candidate Countries”. 14.04.2009
• http://www.tk.gov.tr/Türk Telekom’un Özelleştirme Süreci ve Sonrasındaki Gelişmeler ve Sektöre Etkileri. Hazırlayanlar: M. Kasım Cantekinler, A. Deniz Çaycı, Özlem Daşdemir, Faruk Yayla, Ramazan Yılmaz. Notlar
• i Özellikle söz konusu iddia, internete dair politika çalışmalarının yalnızca DNS (Alan Adı Sistemi) ve ICANN (Internet yönetiminde kabul edilen isimler ve sayılara dair şirket) ile sınırlandırılmasına yol açmakta ve ulusal internet yönetimini yine söz konusu alanlarla sınırlandırmaktadır.
• ii Üçüncü Dünya ülkeleri
• iii Haluk Geray (2002: 80), AT & T şirketinin yedi ayrı bölgeye ayrılmasıyla aslında yeni bir tekelin bu kez de Bell şirketinin tekelinin oluştuğunu belirler. Dönem içerisindeki egemen görüşe göre, AT&T’nin yerel ve uzun mesafe hizmetlerinde evrensel hizmetten kaynaklanan yükümlülüğü gereği uluslar arası telefon görüşmelerini yüksek tutarak diğer hizmetlere yönelik çapraz sübvansiyon yaptığını inanılmaktaydı.
• iv Bununla birlikte, 1987 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi gereğince başlatılan Topluluk “iç pazarını” oluşturma programı ile telekomünikasyon sektöründe standartlarının sağlanması ve uluslararası arenada Avrupa ortak polarizasyonunun belirlenmesi hedeflenmiştir. Aynı yıl yayınlanan Yeşil Kitap ile telekomünikasyon hizmetleri ve cihazlarda ortak bir pazar anlayışının geliştirilmesi amaçlanmıştır.
• v Roma Sözleşmesinin özellikle 90(3). , 100. ve liberalleştirme programının izlenmesi bağlamında 97. maddeleri örnek olarak verilebilir.
• vi Tİ’ler giderek bağımsızlaşıp pazar yeni işleticilere serbest rekabet olanağı verecek biçimde açılmaya başlandıktan sonra, pazara girenlerin evrensel hizmet yükümlülüğünün maliyetini paylaşmasını düzenleyecek olan ilkelerin açıkça belirlenmesi gerekli olmuştur. Bölgesel/küresel telekomünikasyon hizmeti pazarlarının oluşmasının önkoşullarından birisi rekabetin benimsenmesidir. Tİ’lerin eşit koşullarda rekabet edebilecekleri bir ortamın yaratılması, aynı zamanda ülke evrensel hizmet yükümlülüklerinin karşılaştırılabilirliğini varsaymaktadır (www.tubitak.gov.tr ).
• vii Özelleştirme eğiliminin artarak devam etmesi, yeni medya ve iletişim teknolojileri alanında yurttaş yerine tüketici tercihini öne çıkartan politika yapma eğilimi vb.
• viii O kadar ki, Avrupa Birliği içerisinde internet kullanım ortalaması %60,7 iken, dünyanın geri kalan bölgelerindeki ortalama %20,5 dir.
• ix Avrupa Birliği yeni medya ve iletişim teknolojileri alanına çoğu kez işsizliği azaltan, alandaki artan rekabetin sektörde düzenli bir gelişmeye yol açacağı ve internetin akademik bir araştırma alanı olarak da kurumsallaşabileceği varsayımlarına dayanmaktadır.
• x Enformasyon yazılım uygulamaları, ağ standartlarının geliştirilmesi, ara bağlantılar ve gönderim protokolleri ve tüm süreci hem işletecek hem de kullanacak olan insan gücü vb
• xi 2003 yılı toplantısı ise, Amerika Birleşik Devletleri’nin küresel hegemonyasına tanık olmuştur. 176 ülkeden 11.000 katılımcı ile gerçekleşen toplantıya, 50 ülke cumhurbaşkanı, başbakan veya eski başkan düzeyinde, 82 bakan ve 26 delegasyon başkanının yanı sıra çok uluslu şirketler, sivil toplum kuruluşları ve uluslar arası organizasyonlardan da geniş bir katılım sağlanmıştır.
• xii Dolowitz ve Marsh’ın (aktaran Humphreys, 2002: 53) ifadeleri ile politika transferi; eski veya yeni bir siyasal sistem içerisindeki düşünceler, kurumlar, kurumsal düzenlemeler ve konu üzerindeki bilgi birikiminin diğer bir siyasal sistem tarafından politikaların geliştirilmesinde kullanılmasıdır.
• xiv Independent Television Commission (ITC), The Broadcasting Standarts Commission (BSC), The Radio Authority (RA), The Raidocommunications Agency, Office of Telecommunications (OFTEL).