SAĞLIK HİZMETLERİNDE BİREYSEL YAŞLI AYRIMCILIĞI

Yıl 2017, Cilt: 25 Sayı: 3, 53 - 77, 01.06.2017

Nilüfer Pınar Kılıç

Öz

İnsanların yaşlarından dolayı ayrımcılığa maruz kalmaları olarak tanımlanan yaşlı ayrımcılığı bireysel individual ve kurumsal institutional düzeyde ele alınabilmektedir. Yaşlıları ihmal ve istismar gibi bireylerin kalıpyargılar ve önyargılar nedeniyle günlük yaşamlarındaki ayrımcı tutumları bireysel yaşçılık; yasal düzenlemeler, medyadaki temsiller, sosyal yaşamda yaşlının temsili gibi bireylerin sistematik olarak ayrımcı uygulamalara maruz kalmaları ise kurumsal yaşçılık olarak ifade edilmektedir. Yaşlılara dair ayrımcılığın önemli kaynaklarından biri olarak gösterilen kalıpyargılar; hastalık, iktidarsızlık, çirkinlik, bunama, akıl hastalığı, işe yaramazlık, izolasyon, yoksulluk, depresyon olarak sıralanmaktadır. Sağlık profesyonelleri de bu kalıpyargılara ve önyargılara sahip olarak ayrımcılık yapabilmektedirler. Sağlık alanında bireysel yaşlı ayrımcılığı genç hastayı tercih etme; tanı ve tedavi aşamasında yaşlı bireyi yok sayma, sağlık profesyonellerinin olumsuz iletişim biçimleri gibi farklı şekillerde görülebilmektedir. Gündelik yaşamın tüm alanlarında örtük olarak işleyen yaşlı ayrımcılığının sağlık alanında da görüldüğü varsayımından yola çıkan bu çalışmada sağlık hizmetlerinde yaşlıların uğradığı ayrımcılık hakkında farkındalık yaratılabilmesi amacıyla literatürdeki araştırmalar üzerinden bir değerlendirme yapılmaya çalışılmış ve alandaki araştırma sonuçlarından hareketle ayrımcılığa karşı mücadele yöntemleri tartışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Yaşlı Ayrımcılığı, Sağlık iletişimi, Elderspeak, Sağlık hizmetleri

INDIVIDUAL AGEISM IN HEALTH

Öz

Ageism, which is broadly defined as discrimination against people on the basis of their age, can be addressed on the individual and institutional level. While discriminatory conduct against old people as a result of stereotypes and prejudices can be defined as individual ageism, suffering from discriminatory practices stemming from systematic discrimination against old people including but not limited to legal regulations, representations in the media and representation of old people in social life can be classified as institutional ageism. Common stereotypes leading to discrimination against old people include illness, impotency, ugliness, mental decline, mental illness, uselessness, isolation, poverty and depression. Health professionals might reproduce such stereotypes and prejudices and thus exercise discrimination. Ageism in the sphere of health appears in the form of opting for younger patients, ignoring the individual at the stage of diagnosis and treatment, exhibiting negative communicative acts by the health professionals and general conduct of health professionals. Based on the assumption that ageism, which tacitly operates in every sphere in Daily life, can also be tracked in health services. In this vein, the study attempts to offer an overview of the existing literature with a view to create awareness on ageism and offers ways to combat discrimination against old people on the basis of the results of hitherto carried out research

Anahtar Kelimeler

Ageism, Health communication, Elderspeak, Health

Kaynakça

• A Clinician’s Handbook Talking With Your Older Patient, National Institue on Aging and National https://www.nia.nih.gov/sites/default/files/talking_with_your_older_patient.pdf 10.2016) of Health Department of Health and Human Services. (Erişim tarihi
• Adıbelli, Derya ve Kılıç, Dilek, (2013), Difficulties Experienced by Nurses in Older Patient
• Care and Their Attitudes toward the Older Patients. Nurse Education Today. 33 (2013) –1078.
• Akbulut, Süleyman, (2012), Gerçekten Eşit miyiz? Acı(ma), Zayırf Gör(me) ve Yok Say(ma)
• Ekseninde Engelli Ayrımcılığı. İçinde. Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar (Der. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan) İstanbul Bilgi Üniversitesi. 149-174. Akdemir, Nuran vd. (2007), Yaşlılığın Algılanması ve Yaşlı Ayrımcılığı. Turkish Journal of Geriatrics. 10 (4): 215-222.
• Alkan vd. (2016), Sağlık Alanındaki Ayrımcı Tutum ve Davranışlar: Kavramsal Bir İnceleme.
• Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(3): 365-390. Altay, Birsen ve Aydın, Tuğba, (2015), Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin
• Tutumlarının Değerlendirilmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 12 (1): 11-18. Arun, Özgür ve Pamuk, Deniz, (2014), Kurumsal Bakım Sektöründe Ageism: Yaşlı Bakım
• Personelinin Yaşlanma ve Yaşlılığa İlişkin Ayrımcı Tutumlarının Nedenleri ve Müdahale Önerileri. Mediterranean Journal of Humanities, IV(2): 19-33. Ayoğlu, Ferruh Niyazi vd. (2014), Attitudes of Turkish Nursing and Medical Students Toward
• Elderly People. Journal of Transcultural Nursing, 25(3): 241–248. Bora, Aksu, (2012), Toplumsal Cinsiyete Dayalı Ayrımcılık. İçinde. Ayrımcılık Çok Boyutlu
• Yaklaşımlar (Der. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan) İstanbul Bilgi Üniversitesi. 175-187. Bourdieu, Pierre, (1996), Gençlik Bir Laftır. İçinde. Toplumbilim Sorunları, Çev. Işık Ergüden, İstanbul: Kesit.
• Bulut, Enes ve Çilingir, Dilek, (2016), Yaşlı Ayrımcılığı ve Hemşirelik Bakımına Yansımaları.
• TAF Preventive Medicine Bulletin, 15(5): 446-449. Bulut, Enes, (2015), Cerrahi Hemşirelerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumları Karadeniz
• Teknik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Dilek Çilingir. Büken, Nüket, (2008), Yaşlılık Etiği, Türk Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Araştırmaları Yıllığı, (1)1: 218.
• Büken, Nükhet ve Büken, Erhan, (2003), Yaşlanma Olgusu ve Tıp Etiği, Geriatri, Turkish
• Journal of Geriatrics, 6 (2): 75-79. Bytheway, Bill, (1995), Ageism, Philadelphia: Open University.
• Can, Rana vd. (2011), Geriatri Merkezinde Çalışan Sağlık Profesyonellerinin Tıp Etiği
• Sorunlarıyla İlgili Deneyimleri ve Görüşleri, Türk Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Araştırmaları Yıllığı, Ekim 2009-2010, 2(3): 177-188. Nobel: İstanbul
• Cankurtaran Mustafa vd. (2006), Influence of Medical Education on Students’ Attitudes towards the Elderly. Journal of the National Medical Association, (98):1518–1522.
• Cankurtaran Öntaş, Özlem ve Tunç, Melike, (2012), Caregiving of Aged People, either
• Professional Job or Acquiring Merit in God’s Sight: An Example of Qualitative Research, Archives of Gerontology and Geriatrics 55: 200–204. Canlı Özer, Zeynep ve Terkeş, Nurten, (2014), Evaluation of Nursing Students’ Attitudes towards Ageism in Turkey, Procedia - Social and Behavioral Sciences 116: 2512 – 2515.
• Ceylan, Harun ve Öksüz, Metin, (2015), Sosyal Hizmet Lisans Öğrencilerinin Yaşlı
• Ayrımcılığına İlişkin Tutumlarının İncelenmesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (39): 459: 466. Communicating With Older Adults An Evidence-Based Review of What Really Works http://aging.arizona.edu/sites/aging/files/activity_1_reading_1.pdf(Erişim tarihi: 20.10.2016)
• Çayır, Kenan (2012), Yaşçılık/ Yaşa Dayalı Ayrımcılık, İçinde. Ayrımcılık Çok Boyutlu
• Yaklaşımlar (Der. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan) İstanbul Bilgi Üniversitesi. 163-174. Çelenk, Sevilay, (2009), Ayrımcılık ve Medya, İçinde. Televizyon Haberciliğinde Etik, Ed.
• Bülent Çaplı ve Hakan Tuncel, Ankara: Fersa Matbaacılık,s.211-228. Çilingiroğlu, Nesrin ve Demirel, Simge, (2004), Yaşlılık ve Yaşlı Ayrımcılığı, Türk Geriatri Dergisi, 7 (4): 225-230.
• Duru-Aşiret Güler vd. (2015), Hemşirelerin Yaşlıya İlişkin Tutumları, Hemşirelikte Araştırma
• Geliştirme Dergisi, 17(1): 10-20. Elbi, Hüseyin vd. (2015), The Attitudes of Medical Students toward the Elderly, Turkish
• Journal of Geriatrics, 18(4):299-304. Erdemir Firdevs, vd. (2011), A Turkish version of Kogan’s Attitude toward Older People
• (KAOP) Scale: Reliability and Validity Assessment, Archives of Gerontology and Geriatrics. (2011) e162–e165.
• Gülen, Müge vd. (2015), Anaflaksi mi, Yaşlı İstismarı mı?, Journal of Academic Emergency
• Medicine Case Reports / Akademik Acil Tip Olgu Sunumları Dergisi, (6): 4-6, DOI: 5152/jaemcr.2015.702.
• International Council on Active Aging’s Guidelines for Effective Communication with Older Adults (Erişim tarihi: 20.10.2016) https://www.icaa.cc/business/whitepapers/communicationguidelines.pdf
• Iversen, Thomas Nicolaj vd. (2009), A Conceptual Analysis of Ageism, Nordic Psychology, Vol. 61(3),: 4-22, DOI 10.1027/1901-2276.61.3.4
• Kadıoğlu, Funda Gülay vd. (2013), Ethical Problems in Geriatrics: Views of Turkish Primary
• Healthcare Professionals, Geriatrics Gerontology International 13: 1059–1068.
• Kalaycı, Işıl vd. (2016), Sağlıkla İlgili Bölümlerde Okuyan Öğrencilerin Yaşlılara Yönelik
• Tutumları, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15(2):601-614. Kavlak, Yasemin vd. (2015), Nurses’ Attitudes towards Older People: Report from a Single
• Institution Study, International Journal of Physical Medicine & Rehabilitation, 3(5): 296. doi:10.4172/2329-9096.1000296.
• Kemper, Susan vd. (2009), Using Elderspeak with Older Adults, Discourse Processes, 25(1): 73. DOI: 10.1080/01638539809545020
• Koç, Ayşegül vd. (2013), Assessing Young University Students’ Behaviour Regarding Age
• Discrimination, The Annals of Eurasian Medicine, 1(3): 49-55. Köse, Gülşah vd. (2015), Sağlık Alanında Farklı Bölümlerde Öğrenim Gören Öğrencilerin
• Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumlarının Belirlenmesi, Gülhane Tıp Dergisi (57): 145-151. Kulakçı, Hülya, (2010), Hemşirelik Lisans Programı Birinci ve Dördüncü Sınıf Öğrencilerinin
• Yaşlılık ve Yaşlanmaya İlişkin Düşüncelerinin ve Görüşlerinin Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 3 (1), 15-22. Kutlu, Yasemin vd. (2012), Psychometric Properties of the Turkish Version of the Fraboni
• Scale of Ageism, Nursing and Health Sciences, 14, 464–471. Küçükgüçlü, Özlem vd. (2011), Reliability and Validity of Turkish Version of Attitudes toward
• Old People Scale, Journal of Clinical Nursing, 20, 3196–3203. doi: 10.1111/j.1365- 2011.03764.x.
• Lüküslü, Demet ve Yücel, Hakan, (2013), 2000’li Yılları Gençlik Üzerinden Okumak, İçinde
• Gençlik Halleri, 2000’li Yıllar Türkiye’sinde Genç Olmak, (der. Demet Lüküslü ve Hakan Yücel), Ankara: Efil.
• Macnicol, John, (2010), Ageism and Age Discrimination, Some Analytical Issues, The International file:///C:/Users/SINIF/Desktop/pdf_pdf_139%20(1).pdf (Erişim Tarihi: 22.04.2016) Longevity Centre – UK raporu
• Mandıracıoğlu, Aliye ve Çam, Olcay, (2004), Huzurevi‹ Çalışanlarının Sorunları ve Yaşlılar
• Hakkında Görüşleri,‹ Türk Geriatri Dergisi 7 (1): 29-32. Ouchida, Karin M. ve Lachs, Mark S. (2015), Not for Doctors Only: Ageism in Healthcare
• Journal of the American Society on Aging, 39(3): 46-57. Ögenler, Oya vd. (2012), Mersin İlinde Bir Grup Hekimin Yaşlı Ayrımcılığı Hakkındaki
• Görüşleri, Turkish Journal of Geriatrics, 15 (4): 409-415. Öksüz, Metin, (2015), Sosyal Hizmet Lisans Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin
• Tutumları: Yalova Üniversitesi Örneği, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Sosyal Hizmetler Anabilim Dalı Sosyal Hizmet Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Harun Ceylan Özbek Yazıcı, Sercan vd. (2015), Yaşlı Bakım Programı Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına
• İlişkin Tutumları, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi/Elderly Issues Research Journal (2):77- Özdemir, Özlem ve Bilgili, Naile, (2014), Sağlık Hizmetlerinde Yaşlı Ayrımcılığı, Gülhane Tıp Dergisi, 56(2): 128-131.
• Özdemir, Özlem, (2009), Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumları, Gazi
• Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Naile Bilgili. Palmore, Erdman, B., (1999), Ageism Negative and Positive, New York: Springer.
• Peace Sheila vd. (2007), The Ageing World, İçinde. Ageing in Society European
• Perspectives on Gerontology, Bond, John vd. (ed.). London: SAGE. 1-14. Phillipson, Chris ve Baars, Jan, (2007), Social Theory and Social Ageing, İçinde. Ageing in
• Society European Perspectives on Gerontology, Bond, John vd. (ed.). SAGE Publ. London. 84 Polat, Ülkü vd. (2014), Nurses’ and Physicians’ Perceptions of Older People and Attitudes towards Older People: Ageism in a Hospital in Turkey, Contemporary Nurse, 48:1, 88-97, DOI: 10.1080/10376178.2014.11081930.
• Roter, Debra L. ve Hall, Judith A. (2006), Doctors Talking with Patients/Patients Talking with
• Doctors, Improving Communication in Medical Visits, 2nd ed. USA: Praeger. Seferoğlu, Meral vd. (2016), Attitudes of Neurology Specialists toward Older Adults, Aging
• Clinical and Experimental Research, doi:10.1007/s40520-016-0606-6, pp.1-6.
• Soyuer, Ferhan, vd. (2010), Sağlık Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına
• İlişkin Tutumları ve Bu Tutumların Bazı Demografik Değişkenlerle İlişkisi, Mersin Üniv. Sağlık Bilim Dergisi, 3(2): 20-25. Şahin, Sevnaz, vd. (2012), Attitudes toward the Elderly among the Health Care Providers
• Reliability and Validity of Turkish Version of the UCLA Geriatrics Attitudes (UCLA-GA) Scale, Archives of Gerontology and Geriatrics, 55 (2012): 205–209.
• Şahinoğlu Pelin, Serap ve Arda, Berna, (1998), Etik Açıdan Yaşlılık ve Hekim Hasta İlişkileri
• Geriatri / Turkish Journal of Geriatrics, 1(1): 39-42. Taylor, Shelley E. vd. (2007), Sosyal Psikoloji, Ankara: İmge.
• Tufan, İsmail, (2003), Modernleşen Türkiye’de Yaşlılık ve Yaşlanmak Yaşlanmanın
• Sosyolojisi, İstanbul: Anahtar. Turan, Ebru vd. (2016), Attitudes of Students of Health Sciences towards the Older Persons
• Nurse Education Today, 36 (2016) 53–57.
• Türgay, A.S. vd. (2015), Attitudes of Turkish Nursing Students toward Elderly People
• European Geriatric Medicine, 6 (2015) 267–270.
• Usta, Yasemin Yıldırım vd. (2012), Nursing Students’ Attitudes toward Ageism in Turkey
• Archives of Gerontology and Geriatrics 54 (2012) 90–93.
• Ünalan, Demet vd. (2012), Geriatri Merkezi Çalıșanlarında Yașlı Tutumunun
• Değerlendirilmesi, Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi 2(3):115–120, doi: 10.5505/kjms.2012.15870.
• Ünsar, Serap vd. (2015), Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin Tutumlarının
• İncelenmesi, Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 4(2): 61-67. Vefikuluçay, Duygu, (2008), Üniversitede Öğrenim Gören Öğrencilerin Yaşlı Ayrımcılığına
• İlişkin Tutumları, Hacettepe Üniversitesi Sağlık bilimleri Enstitüsü Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği Programı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman Füsun Terzioğlu. Westerhof, Gerben J. ve Tulle, Emmanuelle. (2007), Meanings of Ageing and Old Age
• Discursive Contexts, Social Attitudes and Personal Identities, İçinde. Ageing in Society European Perspectives on Gerontology, Bond, John vd. (ed.). London: SAGE. 235-254. Williams, Angie ve Nussbaum, John F. (2001), Intergenerational Communication Across The Life Span, LEA, London Woolf, http://faculty.webster.edu/woolflm/ageism.html, (Erişim Tarihi 01.04.2016) M., (1998), The Theoretical Basis of Ageism
• Yılmaz Emel ve Özkan Sultan, (2010), Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşlı Ayrımcılığına İlişkin
• Tutumları, Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 3(2): 35-53. Yılmaz, Bilge, (2009), Sağlık Felsefesinde Bir Problem: Hasta-Hekim İlişkisinde Yaşlı
• Hastaların Durumu, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman Ayşe Canatan. Yürüyen, Mehmet vd. (2015), Geriatrics Education is Associated with Positive Attitudes toward Older People in Internal Medicine Residents: A Multicenter Study, Archives of
• Gerontology and Geriatrics 60: 307–310. Zehirlioğlu vd. (2015), Hemşirelerin Yaşlılara Yönelik Tutumları ve Etkileyen Faktörlerin
• Belirlenmesi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi, (3):1: 10-18.