Türkiye’de Sağlık Konulu Yayınların Analizi

Yıl 2016, Cilt: 24 Sayı: 1, 17 - 43, 01.01.2016

Erkan Yüksel Ahmet Yalçın Kaya Abdullah Koçak Sinan Aydın

Öz

“Türkiye’de Sağlık Konulu Yayıncılık İlkelerinin Belirlenmesi: Kaynak, İleti ve Hedef Kitle Bağlamında Sağlık Konulu Yayınların Analizi” konulu araştırma projesi sonuçlarının özetlendiği bu çalışmada, günümüz Türkiyesindeki sağlık konulu yayıncılık; kaynak kişiler sağlık ve medya profesyonelleri , medya içerikleri ve hedef kitle boyutlarıyla irdelenerek, bu yayınlara ilişkin olumlu ve olumsuz yönler ortaya konulmuş, olması gereken ya da ideal olarak görülen sağlık konulu yayıncılığa ilişkin belli başlı kanaat, ilke ve kurallar tanımlanmıştır. Çalışmada literatür taramasının ardından, uygulama boyutunda, öncelikle sağlık konulu yayınlar ekseninde gerçekleşen iletişimin “kaynak” kişileri konumundaki medya profesyonelleri ve sağlık uzmanlarıyla yarı yapılandırılmış görüşmelerde bulunulmuştur. Toplam 150 kişiyle gerçekleştirilen görüşmelerin içerik analizine dayalı bulguları bir çalıştayda ele alınarak tartışılmıştır. İkinci aşamada ise sağlık konulu medya içerikleri 1 Ocak – 31 Aralık 2010 tarihleri arasında Türkiye’de yayın yapan 1.781 basın organı, 52 televizyon kanalı ve 551 İnternet portalında her dört günde bir yapılan yayın içerikleri örneklem alınarak, içerik analizi uygulamasına konu edilmiştir. Üçüncü aşamada da sağlık konulu yayınların hedef kitlesi konumundaki kamuoyuna yönelik araştırma gerçekleştirilerek, bu yayınların nasıl algılandığı ve değerlendirildiği belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla 33 ilde; 142 mahalle ve köyde 2.556 hanelik örneklemde 2.503 hanede 2.503 kişiyle yüz yüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Ardından anket bulgularının yorumlanması aşamasında değerlendirilmek üzere 7 ilde 45 kadın ve 30 erkekle yüz yüze görüşmeler yapılarak anket sorularına ilişkin daha detaylı bilgilere erişilmiştir. Daha sonra da ankete ilişkin rapor, gerçekleştirilen ikinci çalıştayda tartışılmıştır. Bulgular bir araya getirildiğinde ortaya çıkan genel tablo, literatürdeki araştırma bulguları ve açıklamaların ışığında, günümüzde sağlık konulu yayıncılığın geldiği noktanın belirlenmesi anlamında, medya içeriklerinin durumunu, bu içeriklere yönelik sağlık ve medya profesyonellerinin görüş ve deneyimlerini, halkın bu içeriklerle ilgili düşünce, tutum ve uygulamaları ile tüm kesimlerin ne yapılması ve nasıl olması gerektiğine ilişkin kanaat ve beklentileri ortaya koymuştur

Anahtar Kelimeler

Sağlık iletişimi, sağlık yayıncılığı, sağlık haberciliği, sağlığın geliştirilmesi, medya etiği

AN ANALYSIS OF HEALTH PUBLICATIONS IN TURKEY

Öz

This paper summarized the research project, which is named “Determination Of The Prıncıples Of Publıcatıon Of Health Issues In Turkey: The Analysis of Publication of Health Issues in the Context of Source, Message, and Target Audience” health related publishing in today’s Turkey is probed in the dimensions of sources health and media professionals , media contents and target audience and the positive and negative aspects related to these publications are put forward, the opinions, principles and rules about the health related publishing that must be or seen as ideal are defined. In this work after the literature review, primarily semistructured interviews are made with the media professionals and health experts who take place in the source position in communication about health related publications. The findings of the interviews which were made with 150 persons, based on content analysis were addressed and discussed at a workshop. In the second phase health related media content that was derived from 1.781 printed media , 52 TV channels and 551 Internet portals and the period between 1 st January – 31 December 2010 were taken every 4 days as a sample and were made subject to a content analysis. In the 3rd phase a survey was made with the audience that is the target of health related publications and attempted to detect how these publications were perceived and evaluated. For this purpose in 2.503 people in 2.503 household from sample of 33 provinces, 142 districts and villages and 2.556 household were interviewed face to face. After that in order to be evaluated in the interpretation of survey findings, face to face interviews were made with 45 women 30 men in 7 provinces and access to more detailed information about survey questions. The report about the survey was then discussed in a second workshop. When the findings were brought together, the general outline we get, under the light of literature research findings and explanations, as for determining the place health related publishing came to, puts forward the state of media content, the opinions and experience of health and media professionals’, public’s opinions, attitudes and practices about these contents and opinions and expectations of all the segments of society about what has to be done and how it has to be done

Anahtar Kelimeler

Health communication, health publications, health journalism, health promotion, media ethics

Kaynakça

• ACAR, F. (2007). Yazılı Basında Kuş Gribi: Cumhuriyet, Zaman, Sabah ve Yeni Şafak Gazetelerindeki Kuş
• Gribi Haberlerinin İçerik Çözümlemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. AKBAL, A. (2010). Sağlık Alanında Risk ve Korku Kültürünün Sosyolojik Analizi: Domuz Gribi Örneği.
• Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. BULDUKLU, Y. (2010a). Televizyonda Yayınlanan Sağlık Programları ve İzleyicileri Üzerine Amprik Bir
• Çalışma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. CİRHİNLİOĞLU, Z. (2010). Sağlık Sosyolojisi. İkinci Baskı. Ankara: Nobel.
• ÇAYIR, G. (2011). Kitle İletişim Araçlarının Korku ve Paniğe Sebep Olması Bağlamında “Domuz Gribi Aşısı”
• Kriz Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇINARLI, İ. (2008). Sağlık İletişimi ve Medya. Ankara: Nobel.
• DEMİR, M. (2008). Yazılı Basında Yer Alan Sağlık Haberlerinin Kamuoyuna Etkisi. Yayımlanmamış Doktora
• Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. DEMİRKIR, D. (2012). “Sağlık Haberleri Halkın Sağlığını Nasıl Etkiliyor?”, Sağlığım İçin Her Şey, 19 Haziran
• Şu adreste erişilmiştir: http://sagligimicinhersey.com/SaglikHaber_Detay_1472_1_Saglik_Haberleri_Halkin_Sagligini_Nasil_Et kiliyor?.html
• DEMİROĞLU, H. (2012). Kriz Haberciliği Bağlamında Domuz Gribi Haberlerindeki Panik Unsurların
• Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. GÜLGÜN, B.S. (2011). Halk Sağlığı Krizlerinde Kriz İletişimi ve Kriz Haberciliği: Örnek Olay A/H1N1
• (Domuz Gribi) Pandemisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. GÜNEŞ, S. (1999). Sağlık Bilinci & Medya, 18-20 Haziran 1999, Kumburgaz-İstanbul. TÜBİTAK, TTB, ESAM.
• GÜR, E. G. (2009). Tüketim Kültürü Bağlamında Sağlık Haberleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul
• İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. HAYRAN, M. ve Özdemir, B. (2011). “Sağlık Haberlerinin İçerik Analizi ve Medya Etiği”, İKU-İyi Klinik
• Uygulamalar Dergisi 25, s.30-36’daki yazıya 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.iku-dergisi.com/IKU/index.php/dergi-arsivi
• HOŞGEÇİN, K. ve Tozkoparan, G. (1995). Kitle İletişim Araçlarında Sağlık Haberciliği ve Halkın Sağlık
• Eğitiminde Kullanımı. Ankara: Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü İletişim ve Dokümantasyon Grubu. KAYA, A., Yüksel E., Öğüt P. (2011). “Sağlık Haberlerinde ‘Mucize Tedavi’ler”, Selçuk İletişim, Selçuk
• Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi 7 (1), 49-64. KAYTAZ, K., Tütüncü, M.F., Erbatur, N.H., Ertekin, C. ve Aktan, A.Ö. (2010). “Yazılı Basında Çıkan Sağlık
• Haberlerinin İncelenmesi”, Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi Marmara Medical Journal 23 (3): 372’deki yazıya 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://marmaramedicaljournal.org/text.php3?id=564
• KOÇAK, A. ve Bulduklu, Y. (2010). “Sağlık İletişimi: Yaşlıların Televizyonda Yayınlanan Sağlık Programlarını
• İzleme Motivasyonları”, Selçuk İletişim 6(3): 5-17. KURU, B. ve Tılıç, D. (2003). “Türk Medyasında Bir Mayın Tarlası: Sağlık Haberciliği”, Türkiye’de
• Gazetecilik Eleştirel Bir Yaklaşım. Ed: L.D. Tılıç. Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları. OKAY, A. (2009). Sağlık İletişimi. İstanbul: Farmaskop/MediaCat.
• ÖĞÜT, P. (2013). Türkiye’de Sağlık Haberciliğinin Tarihsel Gelişimi ve Hürriyet Gazetesi Örneği.
• Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. SCHWITZER, G. (2004). “Ten Troublesome Trends in TV Health News”, 4 Aralık 2004. Şu adreste erişilmiştir: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC534863/
• SEZGİN, D. (2010). Sağlık İletişimi Paradigmaları ve Türkiye: Medyada Sağlık Haberlerinin Analizi.
• Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ndeki tezin özetine şu adreste erişilmiştir: http://tez2.yok.gov.tr/ SEZGİN, D. (2011). Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık. İstanbul: Ayrıntı.
• SÜTLAŞ, M. (2007). Medya İçin Sağlık, Sağlık İçin Medya. Bas-Haş Yayınları. İstanbul.
• SÜTLAŞ, M. (2008). “Yeniden ‘Merhaba Acil’”, Tıp Dünyası, 1 Aralık 2008, s.6.
• SÜTLAŞ, M. (2011A). “Sağlıklı Sağlık Medyası İçin “İzleme, Değerlendirme ve Denetim”, Bianet, 27 Ocak
• Şu adreste erişilmiştir: http://www.bianet.org/bianet/toplum/127445-saglikli-saglik-medyasi-icin- izleme-degerlendirme-ve-denetim
• SÜTLAŞ, M. (2011b). “Sağlık haberciliğinde yanlışların önüne geçmek için”, Bianet, 5 Mayıs 2011. Şu adreste erişilmiştir: http://www.bianet.org/bianet/toplum/129774-saglik-haberciliginde-yanlislarin-onune- gecmek-icin
• TÜZÜN, E. (2010). “Doktor Televizyona Çıkmak İçin Para Ödemeli Mi?”, Sabahla Günaydın, 8 Aralık 2010.
• YÜKSEL, E. (2014). “Sağlık Konulu Yayıncılık İçin Bir Öneri. Kötüyle Uğraşma İyiyi Aklışla”, 19 Ağustos 2014 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://medyavehabercilik.blogspot.com.tr/2014/08/saglik-konuyu- yayincilik-icin-bir-oneri.html
• YÜKSEL, E., Kaya, A.Y., KOÇAK, A. ve AYDIN, S. (2014). Check Up Sağlık İletişimi. Konya: Literatürk.
• YÜKSEL, E., Öğüt, P. ve Kaya, A. (2012). “Radyo ve Televizyonlardaki Sağlık Konulu Yayınlara Yönelik
• RTÜK’e Yöneltilen Bildirimler Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması”. Selçuk İletişim Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi 7(2): 32-43. ZİLELİ, M. (2008). “Televizyondaki Sağlık Programları Ne Kadar Sağlıklı?”, 17 Kasım 2008. Şu adreste erişilmiştir: http://www.zileli.com/makale.php?icerik=1794 Kitap ve Raporlar
• Sağlık Bilinci & Medya (2001), 28-30 Temmuz 2000, Durusu-İstanbul. İstanbul: Yelken Basım Ltd.
• Sağlık Bilinci & Medya, 18-20 Haziran 1999, Kumburgaz-İstanbul. TÜBİTAK, TTB, ESAM.
• Sağlık Bilinci & Medya, 28-30 Temmuz 2000, Durusu-İstanbul. İstanbul: Yelken Basım Ltd.
• Sağlık Bilinci & Medya,18-20 Haziran 1999, Kumburgaz-İstanbul.
• Sağlık İletişimi Etik Kurulu Ön Değerlendirme Raporu Mevcut Durum ve Öneriler (2009). Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Sağlık İletişimi Platformu: Sağlık ve Medya Sektörleri İçin Bir Model Önerisi (2011). Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Tıp Etiği El Kitabı (2005). Çev: M. Civaner. Türk Tabipleri Birliği. 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.ttb.org.tr/kutuphane/tip_etigi.pdf
• Türk Tabipleri Birliği Etik Bildirgeleri (2010). Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Alanındaki Değerlendirmeler-İlkeler ve Bakış Açıları (2011). Ankara: Anıl Yayıncılık. İnternet Sayfaları
• “About AHCJ” (T.y.). 24 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://healthjournalism.org/about- jump.php; “History of AHCJ” (T.y.). 24 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://healthjournalism.org/about-history.php
• “AMWA Code of Ethics” (T.y.). 24 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.amwa.org/default.asp?id=114
• “CETAD Etik Kuralları”. 5 Ağustos 2010 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.cetad.org.tr/etik.php.
• “Eğitim ve Salık Muhabirleri Derneği Etik İlkeleri” (T.y.). 12 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.esamder.org.tr/etik.asp
• “Halkın Yararı İçin Sağlık Haberciliği Bildirgesi” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.esamder.org.tr/bildirgedetay.asp?bildirgeID=120
• “Halkların Sağlık Hareketi, Sağlık için Halkların Fermanı”, (T.y.). 27 Mart 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.phmovement.org/sites/www.phmovement.org/files/phm-pch-turkish.pdf
• “HealthnewsReview.org” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.healthnewsreview.org/
• “Hekimlik Meslek Etiği Kuralları” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=65&Itemid=31
• “İlkelerimiz” (T.y.). 12 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.cgd.org.tr/index.php?Did=6
• “Medyada Öz-denetim Rehber Kitabı” (2008). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.rtuk.org.tr/sayfalar/DosyaIndir.aspx?icerik_id=c68d6b88-9089-46d0-a31a-b9599a85302a
• “Sağlık Bilinci ve Medya Toplantıları-4 Sonuç Bildirgesi” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir:ttp://www.esamder.org.tr/bildirgedeta
• “Halkın Yararı İçin Sağlık Haberciliği Bildirgesi” (T.y.). 10 Ocak 2013 tarihinde şu adreste erişilmiştir: http://www.esamder.org.tr/bildirgedetay.asp?bildirgeID=120