TOPLUMSAL ELEŞTİRİNİN MİZAHTAKİ TEMSİLİ: UYKUSUZ MİZAH DERGİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 27 Sayı: 2, 147 - 160, 01.06.2019

Gülcan Yumurtacı

Öz

Mizah, kendi toplumunda varlık bulan, toplumunu yansıtan bir olgudur. Yaratıldığı sosyal çevrenin kültürünü, tarihini içinde barındırır; eleştirel bir yanı bulunur. Mizahla ilişkilendirilen olgulardan biri de gülmedir; çünkü gülme de mizah gibi, içinde yıkıcılık ve eleştirellik gibi özellikler barındırmaktadır. Her mizahi ürün gülmeye yol açmadığı gibi her gülme de mizahi bir ürünün sonucu değildir. Mizah yoluyla iletişim, her toplum gibi Türk toplumunda da hayatın önemli bir parçasıdır. Mizahın kollarından biri olan karikatür, çizgiyle mizah yapma sanatı olarak tanımlanmaktadır. Karikatürün önemi, sayfalarca yazı veya saatlerce konuşmanın anlatamadığı olgu ve olayları çizgiyle aktarabilmesinden ve evrensel bir dil taşıyabilme potansiyelinden kaynaklanmaktadır. Malzemesi karikatürler ve mizah yazıları olan mizah dergileri de gülmenin, mizahın ve karikatürün özelliklerini barındırdıklarından ve kültürün, geçmişin karikatürize edilmiş verilerini içerdiklerinden önemlidirler. Bu nedenle bu çalışmada güncel mizah dergilerinden en yüksek tirajlı Uykusuz mizah dergisi ele alınmıştır. Ana akım medyaya alternatif olarak değerlendirilen mizah dergilerinin bir temsilcisi olarak bu derginin, toplumsal eleştirideki rolü araştırılmış ve derginin gündemi konu alan kapak sayfaları incelenmiştir. Bu inceleme nitel araştırma yöntemleri çerçevesinde, içerik analizi yoluyla bir doküman incelemesi biçiminde yapılmıştır. Elde edilen veriler eleştirel yaklaşım kapsamında, alanyazında bulunan ifadelerle karşılaştırılarak yorumlanmıştır. Sonuçta Uykusuz dergisinin, toplumsal eleştirinin bir temsili olarak ifade edilip edilemeyeceği eleştirel bir yaklaşımla tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Karikatür, Eleştirel Yaklaşım, Devletin İdeolojik Aygıtları, Uykusuz Dergisi

Kaynakça

• Altan, Ç. (16 Temmuz 2014). Mizah ve siyaset. Milliyet.
• Althusser, L. (2010). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Çev: A. Tümertekin). Istanbul: Ithaki.
• Arık, M. B. (2003). “Apolitik” mizah tartısmalarına tarihsel bir bakıs. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 17 (1), 89-104.
• Avcı, A. (2003). Toplumsal elestiri söylemi olarak mizah ve gülmece. Birikim Dergisi, (166), 80- 96.
• Budacı, F. 14 Mayıs 2017, e-posta yoluyla görüsme.
• Cantek, L. (2014a). Şehre göçen eşek: popüler kültür, mizah ve tarih (2. baskı). Istanbul: Iletisim.
• Cantek, L. (24 Eylül 2014b). Mizah yasadığı yere ve zamana benzer. Erisim tarihi: 23 Mart 2019, https://tr.boell.org/tr/2014/09/24/mizah-yasadigi-yere-ve-zamana-benzer.
• Çiftçi, H. (1998). Klâsik Islâm edebiyatında hiciv ve mizah. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (10), 139-162.
• Güngör, N. (1996). Karikatür ve iletisim. Ankara 2. Uluslararası Karikatür Festivali, Ankara: Karikatür Vakfı, s. 43-46.
• Gür, B. S., Dalmıs, I., Kırmızıdağ, N., Çelik, Z., Boz, N. (2012). Türkiye'nin gençlik profili. Ankara: SETA.
• Halis, Ş. A. (2013). Sinemada bir tür olarak güldürünün iktidar ve muhalefet ile iliskisi. II. International Conference on Communication, Media, Technology and Design, Famagusta: ICCMTD, s. 380-383.
• Hart, M. (2007). Humour and social protest: an introduction. M. Hart ve D. Boss (Eds.), Humour and social protest içinde (s. 1-20). Büyük Britanya: Cambridge University Press.
• Kamiloğlu, Z. (2013). Penguen dergisinden hareketle Türk karikatür tarihinde mizahın saldırı islevi. Millî Folklor, 25 (98), 165-173.
• Karabulut, E. (05 Nisan 2016). Iyi bir hikayen varsa çizgi sadece araçtır. Erisim tarihi: 23 Mart 2019, http://www.artfulliving.com.tr/kultur-ve-yasam/iyi-bir-hikayen-varsa-cizgi-sadecearactir-i-5760.
• Laughey, D. (2010). Medya çalışmaları: teoriler ve yaklaşımlar (Çev: A. Toprak). Istanbul: Kalkedon.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak (Çev: K. Aysevener ve Ş. Soyer). Istanbul: Cem Ofset.
• Metin Basat, E. (2014). Sözden çizgiye. Millî Folklor, 26 (101), 225-236.
• Mizah Haber. (30 Temmuz 2013). Mizah dergilerinin satısları ne durumda? Erisim tarihi: 11 Ocak 2017, http://mizahhaber.blogspot.com.tr/2013/07/mizah-dergilerinin-satislari-nedurumda.html.
• Mutlu, E. (1996). Karikatür ve iletisim. Ankara 2. Uluslararası Karikatür Festivali, Ankara: Karikatür Vakfı, s. 29-32.
• Nesin, A. (2001). Mizah=Gülmece. T. Çeviker (Ed.), Cumhuriyet dönemi Türk mizahı içinde (s. 19-63). Istanbul: Adam.
• Oral, T. (2001). Politika ve çizerler. Ankara 7. Uluslararası Karikatür Festivali, Ankara: Karikatür Vakfı, s. 17-19.
• Öğüt Eker, G. (2014). İnsan kültür mizah (2. baskı). Ankara: Grafiker.
• Öngören, F. (1998). Grafik ve Turhan Selçuk. T. Çeviker (Ed.), Grafik mizah içinde (s. 278- 286). Istanbul: Iris Koleksiyonu.
• Öngören, F. (2001). Karikatürün altın çağı. Ankara 7. Uluslararası Karikatür Festivali, Ankara: Karikatür Vakfı, s. 33-34.
• Özdis, H. (2010). Osmanlı mizah basınında batılılaşma ve siyaset (1870-1877). Istanbul: Libra.
• Özer, A. (2000). Yirminci yüzyılda karikatür. 6. Ankara Uluslararası Karikatür Festivali Sempozyumu'nda sunulan bildiri. Ankara.
• Özer, A. (2007). Karikatür yazıları. Eskisehir: Anadolu Üniversitesi.
• Özyiğit, E. (2008). Toplumsal iktidar ve medya. Istanbul: Birey.
• Porumbita, M. (2001). Karikatürler ve politika. Ankara 7. Uluslararası Karikatür Festivali, Ankara: Karikatür Vakfı, s. 47-49.
• Selçuk, T. (1998). Çağdas karikatür. T. Çeviker (Ed.), Grafik mizah içinde (s. 155-159). Istanbul: Iris Koleksiyonu.
• Uygur, Barıs. 18 Mayıs 2017, e-posta yoluyla görüsme.
• Tellan, B. (2015). Uykusuz habercilik: alternatif medya olarak mizah dergileri. B. Çoban ve B. Ataman (Eds.), Direniş çağında Türkiye'de alternatif medya içinde (s. 449-475). Istanbul: Kafka.
• Yakar, F. (2008). Mizahi siyaset. Istanbul: Baslık Yayın Grubu. Yaylagül, L. (2010). Kitle iletişim kuramları: egemen ve eleştirel yaklaşımlar (3. baskı). Ankara: Dipnot.
• Yıldırım, A. ve Şimsek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. baskı). Ankara: Seçkin.
• Yılmaz, M. (07 Mayıs 2017). Otisabi'nin yaratıcısı Yılmaz Aslantürk: “Muhalefet etmek isteyen bir yolunu bulur, yeter ki niyet olsun”. Birgün Pazar, 20-21.