ARAPÇA DİNİ METİNLERİ ANLAMAMIZI VE YORUMLAMAMIZI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 21, 27.06.2019

Mehmet Çetin

Öz

Bu
makale, problematik açıdan, genel olarak Arapça metinleri özelde de dînî
metinlerden hadis metinlerini anlama ve yorumlamamızı etkileyen faktörleri
incelemektedir. Okuduğumuz bir metni anlamamızı ve anlaşılması güç olan
kısımlarını yorumlamamızı etkileyen bir takım faktörler vardır. Bu faktörlerin
bir kısmı metnin kendisinden bir kısmı ise metni okuyanın kendisinden kaynaklı
etkenlerdir. Makalenin amacı, anlama ve yorumlamamızı etkileyen faktörleri bilerek
ve farkında olarak otokontrolü sağlamak, bunun sonucunda yanlış anlama ve
yorumlamalardan kaçınabilmektir. Zira bu faktörlerin farkında olarak okuma
yapılabilirse mana ve yorumda isabet etme olasılığı artar. Tam tersine, bu
faktörlerin farkında olmaksızın ulaşılan anlam ve yorumun hatalı olma olasılığı
artacaktır. Öncelikle metin ile ne kastettiğimizi; anlama ve yorumlamanın anlam
ve mahiyetini kısaca arz edeceğiz. Daha sonra, anlama ve yorumlamayı
etkilediğini düşündüğümüz faktörleri sunacağız. En sonunda da makalede
ulaştığımız sonucu arz edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Arapça Metinler, Hadis Metinleri, Anlama, Yorumlama, Faktörler

Kaynakça

• Adams, Charles J., “Bazı Çağdaş Müslümanların Nazarında Hadisin Otoritesi–Mevdûdî’nin Hadis Anlayışı”, çev. Nedim Alpdemir, İAD, c.10, Sayı 3-4, Yaz-Sonbahar, Ankara 1994, 291-303.Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh (ö.241/855), el-Müsned, I-XLV, tahk. Şuayb el-Arnaût vd., Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 2001.Aynî, Bedreddin Mahmûd b. Ahmed (ö.855/1451), Şerhü Sünen-i Ebî Dâvûd, tahk. Ebü’l-Münzir Hâlid b. İbrâhim el-Mısrî, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1999. _____ ‘Umdetü’l-Kârî Şerhü Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Dârü İhyâi Türâsi’l-Arabî, Beyrut ts._____ Nuhabü’l-Efkâr fî Tenkîhi Mebâni’l-Ahbâr fî Şerhi Me‘âni’l-Âsâr, I-XIX, tahk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, Vezâratü’l-Evkâf ve’ş-Şu ûni’l-İslâmiyye, 1. Baskı, Katar 2008.Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1998, s.22. Aksan, Doğan, Anlambilim-Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yay., Ankara 2009.Ali el-Kârî, Nûrüddîn Ali b. Sultân (ö.1014/1605), Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhü Mişkâti’l-Mesâbîh, I-IX, Dârü’l-Fikr, Beyrût 2002.Alpyağıl, Recep, “Kur’an Yorumlarındaki Meşrûiyyet Krizi Karşısında Ebû Zeyd ve Câbirî-Metnin Kıyâmeti Üzerine Bir Deneme”, İslamiyat VI, Ankara 2003.Âmidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed Seyfüddin (ö.631/1233), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, I-IV, tahk. Abdürrezzâk Afîfî, el-Mektebetü’l-İslamî, Beyrût ts. Atay, Hüseyin, Kur’an’a Göre Araştırmalar IV, Semih Ofset, Ankara Şubat 1995.Aydın, Zeynel Abidin, “Siyâk-Sibâk Merkezli Bir Analiz Tefsirlerde Ahzâb Sûresi (36-40) Âyetleri”, Turkish Studies, Ankara 2017, S.39-56.Bağcı, H. Musa, “Sünnet ve Hadislerin Anlaşılmasında Ehl-i Hadis’in Beşerüstü Peygamber Tasavvurunun Etkisi”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu, Bursa/Mayıs 2004, S.67-88.Bağdâdî, Hatîb Ebû Bekr Ahmed b. Alî (ö.463/1071), el-Câmi’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sâmi’, I-II, tahk. Mahmûd Tahhân, Mektebetu’l-Meârif, Riyâd ts.Benveniste, Emile, Genel Dilbilim Sorunları, Çev. Erdim Öztokat, Yapı Kredi Yay., İstanbul Ağustos 1995.Berezencî, Abdüllatîf Abdülaziz, et-Te‘âruzu ve’t-Tercîh Beyne’l-Edilleti’ş-Şer‘iyye, I-II, Dirâsetü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrût 1993.Bodur, Osman, “İbn Cemâa’nın Îzâhu’d-Delîl İsimli Eserinde Müteşâbih Hadîslere Yaklaşımı”, DÜİFAD, 2016, 18 (1), S.115-138.Bozkurt, Nebi, “Hadislerin Tercüme ve Yorumlarında Uyulması Gereken Kurallar”, MÜ İFD, İstanbul 1997, Sayı 11-12 (1993-1994), S.211-281. Celind, Muhammed Seyyid ,el-Vahyü ve’l-İnsan, Dâru Kuba, Kahire tsz.Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî (ö.370/981) el-Fusûl fi’l-Usûl, I-IV, Vezâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, Kuveyt 1994. Cevizci, Ahmet, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul Şubat 2003.Cezâirî, Tâhir b. Sâlih es-Sem‘ûnî, Tevcîhü’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser, I-II, tahk. Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbûâtü’l-İslâmiyye, Haleb 1995.Çelebi, Kâtib (ö.1067/1657), Keşfü’z-Zunûn ‘an Esâmî’l-Kütüb ve’l-Funûn, I-VI, Mektebetü’l-Müsennâ, Bağdât 1941. Çetin, Mehmet, Metin Eksenli Hadis Tenkidinde Öznellik ve Yorumsallık Sorunu, Gece Kitaplığı, 1. Baskı, Ankara 2018. De Saussure, Ferdinand, Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, Multilingual Yay., İstanbul 2001.Dölek, Adem, Teşbih ve Temsiller, Akademi Yay., İzmir 2006.Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit (ö.150/767), el-Fıkhü’l-Ekber, Mektebetü’l-Furkan, el-‘İmârâtu’l-Arabiyye 1999.Erul, Bünyamin, “Hadis Yorumunun Sınırları”, İlahiyat Akademi Dergisi, Cilt 6, Sayı 7-8, Ocak 2018, S. 1 - 24.Ezherî, Muhammed b. Ahmed (ö.370/980), Tehzîbü’l-Lüga, I-XIII, Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, tahk. Muhammed Ivaz Mur‘ib, by.y. Beyrût 2001. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö.505/1111), Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslamî ve’z-Zindıka, ta’lîk: Mahmud Bîcu, by.y. 1992._____ el-Maksadü’l-Esnâ fî Şerhi Me‘âni Esmâillahi’l-Hüsnâ, Tahk. Bessâm Abdülvehhâb el-Câbî, Müessesetü’l-Cefân ve’l-Câbî, Kıbrıs 1987._____ el-Menhûl min Ta’lîkâti’l-Usûl, tahr. Muhammed Hasen Hîtu, Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, Beyrût 1998._____ el-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, tahk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşâfî, Beyrût 1993.Görgün, Tahsin, Târihsellik ve Tarihselcilik Üzerine Birkaç Not, Kurân-ı Kerîm, Tarihsellik ve Hermenötik (Heyet), Yeni Ümit Kitaplığı, İzmir 2003, S.108-150._____ “Klasik Anlama Yöntemlerinin (Fıkıh ve Tefsir Usulü) İmkân ve Sınırları”, Güncel Dini Meseleler Birinci İhtisâs Toplantısı, Ankara 2004, S.305-326.Görmez, Hadis İlminin Temel Meseleleri, Hadis İlminin Temel Meseleleri, Otto Yay., Ankara 2014._____ “Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu ve Yeni Bir Metodoloji İçin Atılması Gereken Adımlar”, İAD - Hadis-Sünnet Özel Sayısı, c.10, Sayı 1-2-3-4, 1997, S.31-41.Guiraud, Pierre, Anlambilim, Çev: Berke Vardar, Multilingual Yay., İstanbul 1999.Hançerlioğlu, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1980. Hâzimî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ (ö.584/1188), el-İ’tibâr fi’n-Nâsihi ve’l-Mensûh mine’l-Âsâr, Dâiratu’l-Meârifi’l-Osmâniyye, Haydarâbâd 1359.Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn (ö.806/1404), Şerhü’t-Tebsıra ve’t-Tezkira – Elfiyetü’l-Irâkî, I-II, tahk. Abdüllatîf el-Hemîm ve Mâhir Yasin Fahl, Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrut 2002.İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî (ö.463/1071), el-İstizkâr fi Şerhi Mezâhibi ‘Ulemâi’l-Emsâr, I-IX, tahk. Sâlim Muhammed Atâ ve Muhammed Ali, Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrût 2000. _____ Câmi‘u Beyâni’l-İlm, I-II, tahk. Ebü’l-Eşbâl ez-Zührî, Dârü İbni’l-Cevzî, el-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Suûdiyye 1994.İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali (ö.597/1201), İ‘lâmü’l-‘Âlim Ba’de Rusûhihi bi Nâsihi’l-Hadisi ve Mensûhihi, tahk. Ahmed b. Abdullah el-Âmirî ez-Zehrânî, Mektebetü İbn Hazm, Beyrut 2002.İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed (ö.630/1233), en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, I-V, tahk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, el-Mektebetü’l-’İlmiyye, Beyrût 1979. İbn Fâris, Ebû’l-Hüseyin Ahmed b. Fâris (ö.395/1004), es-Sâhibî fî Fıkhi’l-Lügati’l-Arabiyye ve Mesâiluhâ ve Süneni’l-Arabi fî Kelâmihâ, tahk. Ahmed Hasen Besc, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1997.İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed ez-Zâhirî, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihâl, I-V, Mektebetu Hanci, Kâhire ts. İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammmed b. Hibbân (ö.354/965), el-Müsnedü’s-Sahîh (et-Tekâsîm ve’l-Envâ‘), (bi Tertîbi İbn Balabân ‘el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân’, I-XVIII), tahk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1988. İbn Kesîr Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn (ö. 774/1373), el-Bâʿisü’l-Hasîs Şerhu İhtisâri ʿUlûmi’l-Hadîs, tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Baskı, Beyrût ts.İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed (ö.620/1223), Ravzatü’n-Nâzır ve Cennetü’l-Menâzır fî Usûli’l-Fıkh ‘ala Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-II, Müessesetü’r-Reyyân, İkinci Baskı, by.y. 2003._____ Zemmü’t-Te’vîl, tahk. Bedr b. Abdullah, ed-Dârü’s-Selefiyye, Kuveyt 1406, s.42.İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn (ö.711/1311), Lisanü’l-Arab, I-XV, Dârü Sâdır, Beyrût h. 1414.İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Ahmed (ö.795/1393), Şerhü ‘İleli’t-Tirmizî, tahk. Hemmâm Abdurrahim Saîd, Mektebetü’l-Menâr, Ürdün 1987. İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddin (ö.728/1328), Ref‘u’l-Melâm ‘ani’l-Eimmeti’l-A‘lâm, er-Riâseti’l-‘Âmmeti li İdârâti’l-Buhûsi’l-’İlmiyye ve’l-İftâ ve’d-Da‘veti vel-İrşâd, Riyâd 1983.Kâhirî, Ebnâsî Burhâneddin, eş-Şâzzu’l-Feyyâh min ‘Ulûmi İbni’s-Salâh, I-II, tahk. Salah Fethi Helel, Mektebetü’r-Rüşd, by.y. 1998.Karaağaç, Günay, Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim), Kesit Yay., İstanbul 2013. Karadâvî, Yûsuf, Sünneti Anlamada Yöntem, çev. Bünyamin Erul, Nidâ Yay., İstanbul 2009.Karaman, Hayrettin, “Modernist Proje ve İçtihâd, İslam ve Modernizm ‘Fazlurrahman Tecrübesi’, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay., İstanbul 1997.Karslı, İbrâhim H., “Dini Tecrübenin Kur’an’ı Anlama ve Yorumlamadaki Rolü”, ATÜ İFD, Sayı 24, Erzurum 2005, s.93-120.Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Fecr Yay., Ankara 1993.Koç, Turan, Din Dili, İz Yay., İstanbul 2013.Lyons, John, Kurumsal Dilbilime Giriş, çev. Ahmet Kocaman, TDK Yay., Ankara 1983.Mevsılî, Ebû Ya‘lâ Ahmed b. Ali (ö.307/919), el-Mu’cem, tahk. İrşâdü’l-Hak el-Eserî, İdâratü’l-Ülûmi’l-Eseriyye, Faysal Âbâd h. 1407.Mukâtil b. Süleyman (ö.150/767), et-Tefsîrü’l-Kebîr, I-V, tahk. ‘Abdullah Mahmûd Şehhâte, Dârü İhyâi’t-Türâs, Beyrût h. 1423. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, Âdâbü’l-Fetvâ ve’l-Müftî ve’l-Müsteftî, tahk. Bisâm Abdülvehhâb el-Câbî, Dârü’l-Fikr, Dimeşk h. 1408. _____ Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc Şerhü Sahîhi Müslim b. Haccâc, I-IX, İkinci Baskı, Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrût h. 1392.Özlem, Doğan, Hermeneutik (Yorumbilgisi) Üzerine Yazılar, Ark Yay., Ankara Ekim 1995.Özsoy, Ömer, “Kur’an Hitabının Tarihselliği ve Tarihsel Hitabın Nesnel Anlamı Üzerine”, İAD, 1996, c.9, Sayı 1-2-3-4, S.135-143.Öztürk, Mustafa, Bolat, Ali, “Zâhir ve Bâtın İlmine Dair Bir Risâle: Takıyyüddin İbn Teymiyye”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2001, Cilt 2, Sayı 6._____ “Şâtibî’nin Kur’an’ı Anlamaya Yönelik Öncelikleri Üzerine Bir Çözümleme Denemesi”, İslamiyat III (2000), Sayı 1.Öztürk, Yaşar Nuri (ö.2016), Kur’an’daki İslam, Yeni Boyut Yay., İstanbul 1994.Palmer, Richard E., Hermenötik, çev. İbrahim Görener, Anka Yay., İstanbul 2002.Polat, Salahattin, Hadis Araştırmaları-Tarih-Usul-Tenkid-Yorum, İnsan Yay., İstanbul ts._____ “Sünnetin Anlaşılmasında Yeni Metodoloji Arayışları Üzerine”, Kur’ân ve Sünnet Sempozyumu, Ankara 1997._____ “Hz. Peygamberin Sünneti ve Değişim”, Eskiyeni, Sayı 23, Sonbahar 2011, Hadis Araştırmaları, S.62-66.Rızvanoğlu, Eren, Anlamdan Yoruma: Dil Felsefesinin Sınırları Üzerine Bir İnceleme (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi SBE, Ankara 2013.Ricoeur, Paul, Yorum Teorisi-Söylem ve Artı Söylem, çev. Gökhan Yavuz Demir, Paradigma Yay., İstanbul Kasım 2007.Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed (ö.427/1035), el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’an, I-X, tahk. Ebû Muhammed b. Âşûr, Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, Beyrût 2002.San‘ânî, Abdürrezzâk Ebû Bekir b. Hemmâm (ö.211/826-27), el-Musannef, I-XI, tahk. Habîbürrahmân el-A‘zamî, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrût h. 1403. Sayın, Şara, Yorumbilimsel Söyleşi, TDK Yay., Ankara 1983.Sefârînî, Ebü’l-Avn Muhammed b. Ahmed (ö.1188/1775), Levâmi‘u’l-Envâri’l-Behiyye ve Sevâti‘u’l-Esrâri’l-Eseriyye li Şerhi’d-Dürreti’l-Müdiyye fî Akdi’l-Firkati’l-Mardiyye, I-II, Müessesetü’l-Hâfıkîn, Dimeşk 1982.Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn (ö.902/1497), el-Gâye fî Şerhi’l-Hidâye fî İlmi’r-Rivâye, tahk. Ebû Âiş Abdülmun‘im İbrâhim, Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, by.y. 2001.Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505), Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî Şerhi Cem‘i’l-Cevâmi‘, I-III, tahk. Abdülhamîd Hendâvî, el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, Kâhire ts.Şeker, Necmettin, İlk Dönem Sûfîlerinde Hadis Yorumu (Yayınlanmamış Doktora Tezi), EÜ SBE, Kayseri 1998.Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö.360/971), el-Mu‘cemü’l-Kebîr, I-XXV, Üçüncü Baskı, tahk. Hamdi b. Abdilmecîd, Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, Musul 1983. Tatar, Burhanettin, “Din Dilinin Ontolojik-Tarihsel Karakteri Üzerine Notlar”, DDÇ ve S Tebliğleri. _____ Felsefî Hermenötik ve Yazarın Niyeti, Vadi Yay., Ankara 1999._____ “Yeni Anlama Yöntemlerinin İmkân ve Sınırları”, Güncel Dinî Meseleler İstişare Toplantısı-I, İstanbul 2002.Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali el-Fârûkî (ö.1158/1745), Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-‘Ulûm, I-II, tahk. Ali Dahrûc, Mektebetü Lübnân, Beyrut 1996.Tokat, Latif, DDÇ ve S Tebliğ Değerlendirme, İstanbul 2015.Toprak, Metin, Hermeneutik (Yorum Bilgisi) ve Edebiyat, Bulut Yay., İstanbul 2003. TÜBA (Türkiye Bilimler Akademisi), Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü, Yeni Reform Matbaacılık, Ankara 2011. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, T.D.K. Yayınları, Ankara 2009.Uğur, Nizamettin, Anlambilim-Sözcüğün Anlam Açılımı, Doruk Yay., Ankara 2003.Ülken, Hilmi Ziya, “İçtimâi Değişmeler ve Dil Değişmeleri”, VIII. Türk Dil Kurultayı, TTK Yay., Ankara 1960.Wilson, John, Dil, Anlam ve Doğruluk, Çev. İbrahim Emiroğlu, Abdüllatîf Tüzer, Ankara Okulu Yay., Ankara 2002.Yıldırım, Enbiya, Hadiste Metin Tenkidi-Târîhî Süreç-Yeni Yaklaşımlar, Rağbet Yay., İstanbul 2009. Yıldırım, Selahattin, “İbn Dakîki’l-Îd’e Göre Hadislerin Doğru Anlaşılmasında Siyâkın Rolü”, İÜ İFD, Güz 2016, c.7, Sayı 2, S.97-125.İbn Ebû Zemenîn, Muhammed b. Abdillâh (ö.399/1008), Tefsîru’l-Kur’an’il Azîz, I-V, tahk. Hüseyin b. Ükkâşe, Muhammed b. Mustafâ, el-Fâruku’l-Hadîse, Kâhire 2002. Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır (ö.794/1392), en-Nüket ‘alâ Mukaddimeti İbni’- Salâh, I-III, tahk. Zeynülâbidin b. Muhammed, Edvâu’s-Selef, Riyâd 1998.