XIII VE XIV. YÜZYILA AİT BİR COĞRAFYA SÖZLÜĞÜ: MERÂSİDÜ’L-ITTIL‘ VE ANADOLU’YA DAİR KAYITLARI

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 1, 123 - 160, 08.04.2015

Halil Gök

Öz

Mar¯asid al-Ittıl¯a‘, written by Saf¯ı al-D¯ın Abd al-Mu’min al-Baghd¯ad¯ı, is a geographic dictionary. It is formed in an encyclopedic style and introduces Islamic geography. Records and informations on the location names in the book are very important for Medieval Turkish history. In addition, including the places of non-residential areas makes it a more valuable work. Although Mar¯asid al-Ittıl¯a‘ is a concise of Mu’jam al-Buld¯an written by Y¯akut al-Hamaw¯ı, still it must be considered as a indispensible source for especially in historical and literatural researches on Anatolian geography. By introducing mountains, seas, rivers, lakes residental areas, it contrutes to the studies on historical geography. In this work, it is intended to analyze the records of Mar¯asid al-Ittıl¯a‘ especially on Istanbul, Konya and many other of Anatolian cities and geographic places

Anahtar Kelimeler

Mar¯asid al-Ittıl¯a‘, Saf¯ı al-D¯ın al-Baghd¯ad¯ı, Y¯akut al-Hamaw¯ı, Anatolia

XIII VE XIV. YÜZYILA AİT BİR COĞRAFYA SÖZLÜĞÜ: MERÂSİDÜ’L-ITTIL‘ VE ANADOLU’YA DAİR KAYITLARI

Öz

Safiyyüddin Abdülmü’min el-Bağdadî (ö.739-1338) tarafından kaleme alınan Merâsidü’l-Ittılâ‘ adlı eser, ansiklopedik olarak düzenlenmiş bir coğrafya sözlüğü olup, özellikle İslâm ülkelerinin coğrafyasını tanıtmaktadır. Merâsidü’l-Ittılâ‘’nın içerdiği mekân adları ve bu yerler hakkında verilen bilgiler, Ortaçağ Türk tarihi açısından son derece önemli kayıtları ihtiva eder. İslâm memleketlerinin pek çok yerleşim yeri hakkında coğrafî malumatı aktarması yanında, iskân edilmeyen yerleri de içermesi ve bunlar hakkında tanıtıcı bilgiler vermesi, özellikle tarihi coğrafya çalışmaları açısından eseri çok daha önemli hale getirmektedir. Merâsidü’l-Ittılâ‘’nın, Yâkût el-Hamavî’nin Mucemü’l-Büldân adlı eserinin muhtasarı olmasına karşın, onun Anadolu coğrafyasına dair verdiği kayıtların, özellikle tarih ve edebiyat araştırmalarında kuşkusuz göz ardı edilmemesi gerekir. Yerleşim yerlerinin yanı sıra, dağlar, denizler, nehirler gibi diğer coğrafi oluşumların tanıtılması, eserin tarihi coğrafya alanına büyük katkı sağlamasına yol açar. Dolayısıyla, bu çalışma ile eserde başta İstanbul ve Konya olmak üzere, Anadolu’ya müteallik yerleşim yerleri ile diğer coğrafi mekânlar hakkında verilen kayıtlar ve bunların tahlili ile eser hakkında umumi malumat ve değerlendirme yapılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Merâsidü’l-Ittılâ‘, Safiyyüddin el-Bağdâdî, Yâkût el-Hamavî, Ana

Kaynakça

• el-Bağdâdî, Safiyyüddin Abdü’l-mü’min b. Abdü’l-hakk. (1955). Merâsidü’l-Ittılâ‘ alâ Esmâ’i’l-Emkine ve’l-Bikâ‘, Neşr: Ali Muhammed el-Becâvî, I-III, Bağdâd.
• El-Hudari, M. (1989). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, II. İstanbul.
• Eyice, S. (1991). “Arap Camii”, DİA, III, 326-327.
• Hinz, W. (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri, Çev: Acar Sevim, İstanbul: Marmara Üni. Yay.
• İbn Bibi. (1996). el-Evâmirü’l-Alâ‘iyye fi’l-Umûri’l-Alâ‘iyye (Selçuk Name), Çev. M. Öztürk, Ankara.
• Kâtip Çelebi, (2007). Keşfü’z-Zünûn An Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Türkçe terc: Rüştü Balcı, I-V, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koçu, R. E. (1959). “Arap Camii”, İstanbul Ansiklopedisi, I, 936-947.
• Ramsay, W. (1960). Anadolunun Tarihi Coğrafyası, Çev. Mihin Pektaş, İstanbul.
• Şemseddin Sâmî. (1996). Kâmûsu’l-A‘lâm, I-VI, (İstanbul 1306 Baskısı Tıpkıbası- mı), Ankara.
• Şeşen, R. (1998). Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul.
• Turan, O. (1996). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul.
• Şükrü H. A. vd. (2009). Türkçe Sözlük, Ankara: T.D.K. Yay.
• Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul.
• Wittek, P. (1969). “Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları”, Çev. Mihin Eren, Selçuklu Araştırmaları dergisi (SAD), I, Ankara, 193-244.
• Yâkût el-Hamavî, (1979). Mu‘cemü’l-Büldân, I-V, Beyrut.