The Concepts of Mentality - Religion Relations in Max Weber and Sabri F. Ülgener

Yıl 2015, Cilt: 5 Sayı: 2, 203 - 226, 11.08.2015

Şahin Doğan

Öz

According to Weber, the Calvinist professional ethics, which is based on the understanding that work and abstention from wastefulness without having any worldly pursuits are the essentially important tasks to serve God instead of a reclusion by abandoning the world, has been an effective factor in the development of a rational lifestyle based on a rational perspective and the formation of capitalism. According to Weber, the reason why capitalism emerged in the West, especially in regions dominated by Protestants, and not in another place is that such an “ethics” guiding professional activity did not develop in the other Christian sects and other religions in the world.Ülgener predicated his views on the Weberian point of view, which postulated that the Protestant ethics, especially Calvinist professional ethics played a critical role in the emergence of capitalism and he aimed at demonstrating whether the Ottoman economic mentality experienced a similar, parallel transformation or not. According to Ülgener, the Melamilik (Malamatiyya) movement that highlighted a different approach to the worldly activities and placed emphasis on professional work within the framework of tasavvuf (Islamic mysticism) in contrast with the Batınî (Esoteric) form of tasavvuf, which emphasized contentment with less by abondoning the world, had a spirit that could shape a professional ethics similar to the Protestant professional ethics. Ülgener suggests that the economic mentality of the Ottoman Empire was shaped by Batınîlik, which caused introversiveness and tepidity, and not by this spirit of Melamilik, therefore, it played a role in our economic collapse (decline) as the essential factor. According to Ülgener, Weber acted prejudiced in his comments about Islam

Anahtar Kelimeler

Religion, Mentality, Capitalism, Islam, Professional Ethics

MAX WEBER VE SABRİ F. ÜLGENER’DE ZİHNİYET - DİN İLİŞKİSİ

Öz

Weber’e göre, dünyaya rasyonel bir bakış açısının doğuşunda ve rasyonel bir hayat tarzının gelişmesinde, dünyadan el etek çekerek inzivaya çekilmek yerine, dünyevî gayeler gütmeksizin, çalışmanın ve israftan kaçınmanın Tanrı katında asıl önemli kulluk görevi olduğu anlayışına dayanan Kalvinist meslek ahlakı, kapitalizmin oluşmasında etkili bir faktör olmuştur. Weber, kapitalizmin başka bir yerde değil de, Batı’da, özellikle de Avrupa’nın Protestanların çoğunlukta olduğu bölgelerinde ortaya çıkmış olmasını, Hıristiyanlığın başka mezheplerinde ve başkaca dünya dinlerinde, meslekî faaliyete yön veren böyle bir “ahlak”ın gelişmemiş olmasına bağlamaktadır. Ülgener, kapitalizmin ortaya çıkışında Protestan ahlakının, özellikle Kalvinist meslek ahlakının rasyonelleşmesinin kritik bir rol oynadığını ileri süren Weberci bakış açısını esas alarak Osmanlı iktisadî zihniyetinde buna paralel bir dönüşüm bulunup bulunmadığını ortaya koymayı hedeflemiştir. Ülgener’e göre, tasavvufun genel olarak dünyadan el etek çekerek aza kanaati vurgulayan Batınî formuna karşılık, tasavvuf çerçevesi içinde Melamilik, dünyevî faaliyete farklı bir yaklaşımı öne çıkaran, meslekî çalışmaya önem veren ve Protestanlıktaki meslek ahlakına benzer bir meslek ahlakını şekillendirebilecek bir ruh barındırmaktaydı.
Ülgener, Osmanlı iktisat zihniyetini Melâmîliğin bu ruhunun değil, içe kapanma ve donuklaşmaya neden olan Bâtınîliğin şekillendirdiğini; bunun da iktisadî çöküşümüzün (inhitât) esas faktörü olarak rol oynadığını ileri sürmektedir. Ülgener’e göre, Weber, İslam hakkındaki yorumlarında önyargılı davranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din, Zihniyet, Kapitalizm, İslam, Meslek Ahlakı

Kaynakça

• Aron, R. (1986). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, Çev. Korkmaz Alemdar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Arslan, M. (2012). İş ve Meslek Ahlakı, Dünya ve Türkiye Örneği, 3. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Arslan, M. (2010). “Ülgener’in Dikotemik Yönteminde Meslek Ahlakı ve Ahilik”, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1).