XVII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA RUSÇUK’TA KÖLE VE CARİYELERİN İHTİDÂLARI

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 379 - 390, 15.07.2017

Kamil Çolak

Öz

Osmanlı Devleti’nde gayrimüslimlerin din değiştirerek Müslüman olmaları zaman zaman görülen bir
durumdur. Özgür gayrimüslim reayanın yanı sıra köle ve cariyelerin de zaman zaman ihtidâ ettikleri
görülmektedir. Köle ve cariyelerin ihtidâlarında, diğer ihtidâ vakalarına göre bazı farklı özellikler dikkat
çekmektedir. Köle ve cariyeler Müslüman olduklarında Süleyman bin Abdullah, Şahin bin Abdullah,
Raziye bint-i Abdullah, Ferzane bint-i Abdullah örneklerinde olduğu gibi baba adı olarak Allah’ın
kulu anlamındaki Abdullah ismini kullanmışlardır. Bu duruma mahkeme kayıtlarında sıkça rastlanmaktadır.
Bunun nedeni Müslüman olan köle ve cariyenin İslamiyet öncesi kimliğinden sıyrılma isteği
ve dolayısıyla Müslüman olmayan bir baba adı kullanmak istememesidir. İhtidalarda dikkat çeken bir
diğer nokta, mühtedîlerin büyük oranda adlarını değiştirerek Müslüman adı almaları ve azat edilmeleridir.
Ancak az da olsa eski adını kullanan mühtedî köle ve cariyelere rastlamak da mümkündür. Köle
ve cariyeler Müslüman olduklarında azat edilmeleri zorunlu değildir. Ancak mahkeme kayıtlarından
anlaşıldığı kadarıyla Müslüman olan köle ve cariyeler genellikle bir eğilim olarak azat edilmektedirler.
Bunun nedeni belgelerden anlaşıldığı kadarıyla Müslüman olan köle ve cariyeleri azat ederek Allah’ın
rızasını kazanmaktır. Mahkeme kayıtlarında mühtedî köle ve cariyelerle ilgili ön plana çıkan bir başka
nokta bunların milletlerinin ve fiziksel özelliklerinin belirtilmiş olmasıdır. Örneğin; “Rus, Macar,
Gürcü, Acem, Eflak ve Sırp” asıllı gibi ifadelerle milletleri belirtilen köle ve cariyeler; “orta boylu,
sarı saçlı, kara gözlü, ela gözlü” gibi fiziksel özellikleriyle de tanımlanmaktadır. Bazı köle ve cariye
sahiplerinin onları ihtidâlarından dolayı azat ederken kendilerine para yardımı yaptığı; yorgan, yastık
gibi eşyalar bıraktığı görülmektedir. Çalışmada, Rusçuk’ta bulunan köle ve cariyelerin ihtidâ vakaları,
XVII. yüzyılın ikinci yarısına ait mahkeme kayıtlarına dayalı olarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rusçuk, İhtida, Köle, Cariye

Kaynakça

• Pamuk, Ş. (2002). “Kuruş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 26, 458-459.
• Rusçuk Şer‛iyye Sicilleri (R), Nr.1, varak 3a, 4a, 5b, 10b.
• Rusçuk Şer‛iyye Sicilleri (R), Nr.2, varak 1b, 5a, 29a, 29b, 61a.
• Rusçuk Şer‛iyye Sicilleri (R), Nr.3, varak 2a, 3a, 5b, 10a, 42a, 43b, 46b, 47a, 47b, 50b, 51a.
• Rusçuk Şer‛iyye Sicilleri (R), Nr. 4, varak 3a, 5a, 9b, 12a, 14a, 14b, 15b, 89b.