İBN TEYMİYYE’DE SELEFÎ DÜŞÜNCE-TASAVVUF İLİŞKİSİ

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 139 - 156, 24.01.2019

Ahmet Yalçın

Öz

İbn Teymiyye, haçlı seferlerinin yıprattığı ve Moğol istilası ile yerle bir edilen İslâm dünyasında yaşanan sosyal sıkıntılar sebebiyle çocukluğunda ailesiyle birlikte Harran’dan göç ederek, Şam ve Mısır’da yaşamıştır. Hanbelî mezhebine mensup ve birkaç nesildir ilim ile iştigal etmiş bir aileden gelmiştir. Hadis ekolüne mensubiyeti onun düşünme biçimine tesir etmiş ve dönemsel olarak yaşanan tartışmalarda bu aidiyet etkili olmuştur. İbn Teymiyye’nin belirgin özelliklerinden biri tenkit yönüdür. Onun bu yönünden, İslâm’a ters kabul ettiği kişi, grup ya da fikirler nasibini almıştır. Onun tenkidine uğrayan kesimlerin başında tasavvuf erbabı gelir. Bazı mutasavvıfları ve düşüncelerini eleştirmekteki temel düşüncesi, tasavvufu İslâm dışı görmesinden ziyade, dönemindeki şahısların İslâm’a uymayan hareket ve fikirlerini ıslah etmektir. İbn Teymiyye, tasavvufi konular ve mutasavvıfları eleştirirken kendi usulünü de ortaya koymakta, selefî bir bakış açısı ile konuya yaklaşmaktadır. Bu makale, İbn Teymiyye’nin Selefî düşünme biçimi ile mutasavvıflar ve bunların ortaya koyduğu düşüncelere karşı yaklaşımlarını belirginleştirmek maksadıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Selefiyye, İbn Teymiyye, Tasavvuf, İbn Arabî

The Relationship Between Sufism and Salafist Thought in İbn Taymiyyah

Öz

Ibn Taymiyyah lived in Damascus and Egypt, migrating from Harran with his family, when he was a child, due to the social problems in the Islamic world, which were destroyed by the Crusades and the Mongolian invasion. He come from a family that belonged to Hanbalî sect and who had been engaged in science for several generations. His affiliation with the school of hadith influenced his thinking and this belongingness was influential in the periodical discussions. One of the distinctive features of Ibn Taymiyyah is the direction of criticism. In this respect, the person whom he considers inverse to Islam has taken its toll on the group or ideas. Sufis come first among those who have been criticized by ibn Taymiyyah. The basic idea of criticizing some of the mystics and their thoughts is to correct the movements and ideas of the individuals in their time that do not conform to Islam, rather than seeing Sufism as non-Islamic. In criticizing Sufism and Sufis, Ibn Taymiyyah reveals his own method and approaches to the subject with a salafi perspective. This article was written in order to reveal Ibn Taymiyyah’s approach to Salafist thinking and mystics and their ideas.

Anahtar Kelimeler

Sect, Salafism, Ibn Taymiyyah, Mysticism, Ibn Arabi

Kaynakça

• Aliyyü'l Kâriî. Reddü Ale'l-Kâilîn bi Vahdeti'l-Vücud. Thk. Ali Rıza b. Abdullah b. Ali Rıza. (Dımeşk: Dârü'l-Memun li't-Türas, 1995.Âlûsî, Ebu'l-Berekât Hayreddin Numan b. Mahmud Efendi. Cilâu'l-Ayneyn bi Muhakemeti'l-Ahmedeyn. Thk. Dani b. Münir. Beyrut: Mektebetü'l-Asrıyye, 2006.Arpaguş, Hatice. Osmanlı ve Geleneksel İslâm. İstanbul: İFAV, 2014.Ateş, Süleyman. İslâm Tasavvufu. İstanbul: Yeni ufuklar neşriyat, 1992.Ateş, Süleyman. İslâm Tasavvufu. İstanbul: Yeni ufuklar Neşriyat, 1992.Ateş, Süleyman. İş'arî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.Baybars, Rukneddin Baybars el-Mansûrîed-Devâdâr. Zübdetü'l-Fikrati fî Târîhi'l-Hicrati. Thk. Donald S. Richards, Beyrut: Neşerâtü'l-İslâmiyyeh, 1998.Bilmen, Ömer Nasuhi. Tabakatü'l Müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1974.Biraderoğlu, Ali. Oportünizmin İtham ve İlzâmı-1. Kayseri: Kekvakfı Yayınları, 2015.Çift, Salih. Hakîm Tirmizî ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.Demirli, Ekrem. Vahdet-i Vücud. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 42: 431-433.Ebu Zehra, Muhammed. İmam İbn Teymiyye. Trc. Nusreddin Bolelli v.dğr. İstanbul: İslâmoğlu yayınları, 1988.Ebu'l-Alâ Afîfî. İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 2011.Ebu'l-Alâ Afîfî. Tasavvuf-İslâm’da Manevî Hayat. Trc. Ekrem Demirli-Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayınları, 2015.Fehmi, Abdüsselam Abdülaziz. Tarihu'd-Devleti'l-Moğoliyye fî İran. İskenderiyye: Dârü'l-Meârif, 2002.Fığlalı, Ethem Ruhi. Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler. İslâmi İlimler Enstitüsü Dergisi. Ankara: 1980.Gazzâlî, İhyâu Ulûmi'd-Din, 3:19.Gençosman, Nuri. Füsûsü'l-Hikem tercümesi. Ankara: MEB Yayınları, 1964.Hakîm Tirmizî. Hatmü'l-Evliyâ. Haz. Salih Çift. İstanbul: 2006.Hoşafçı, Ali. Selefîler ve Tasavvufçuların Görüşleri. İstanbul: Yasin Yayınları, 2009.İbn Abdilhâdî, Ebî Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Ukûdu'd-Dürriyye min Menâkıb-ı Şeyhi'l-İslâm İbn Teymiyye. Thk. Ebu Mus'ab Talat. Kahire: Faruk Hadise matbaa, 2002.İbn Arabî, Muhyiddin. Füsûsü'l-Hikem. Thk. Ebu'l-Ala Afîfî. Beyrut: Daru'l-Kitabi'l-Arabiyye, 1946.İbn Kesîr, Ebî'l-Fidâi İsmâil. el-Bidâye ve'n-Nihâye. Beyrut: 2007.İbn Teymiyye, Ebi'l Abbas Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûu Fetâvâ. Thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Melik Fahd matbaası, 2004.İbn Teymiyye, Ziyâratü'l-Kubûr ve'l-İstincâdü bi'l-Makbûr. Tanta: Dâru’s-Sahabeti li’t-Türâs, 1992.İbn Teymiyye. el-Furkan beyne Evliyâu'r-Rahman ve Evliyâu'ş-Şeytan. Thk. Abdurrahman b. Abdülkerim el-Yahya. Riyad: Darül Fazilet, tsz.İbn Teymiyye. Fütûhu'l-Gayb Şerhi-Abdülkadir Geylani Külliyatı içinde. Trc. Dilaver Gürer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2012.İbn Teymiyye. İktizâ’s-Sırâtı’l-Müstakîm. Thk. Nasır b. Abdülkerim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, tsz.İbn Teymiyye. Şezerâtü'l-Belatîn. Beyrut: Dâru’l-Kalem, tsz.İbnü'd-Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek. Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gürer. Thk. Bernad Radtke. Kahire: 1982.İbnü'l-Verdî, Zeynüddin Ömer b. Muzaffer. Târîhu İbnü'l-Verdî. Beyrut: Dâru'l-Kütübü'l-İlmiyyeh, 1996.İmam Rabbânî, Ahmed Faruki Serhendî. Mektubât-ı Rabbânî 100. Mektup. Trc. Kasım Yayla. İstanbul: Merve Yayınları, 1999.Kara, Mustafa. İbn Teymiyye’nin İlk Sûfilere ve Tasavvuf Klasiklerine Bakışı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/1. Bursa:1986.Kara, Mustafa. İbn Teymiyye’ye göre İbn Arabî. İsstanbul: Dergah Yayınları, 2017.Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarîkatlar Tarihi. İstanbul: Dergah yayınları, 1995.Karadaş, Cağfer. Nübüvvet. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 20:518.Kılıç, Hamza. Füsûsü'l-Hikem tercümesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.Koca, Ferhat. İslâm Düşüncesinde Selefîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Kutlu, Sönmez. İslâm Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu. İslâmî İlimlerde Metodoloji Problemi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2003.Laoust, Henry. İslâm'da Ayrılıkçı Görüşler. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı-Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar yayınları, 1999.Makdisî, George. İslâm'ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim. Trc. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.Makrîzî, Takiyyüddin Ebi'l-Abbas Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir el-Ubeydî. es-Sülûk li Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk. Thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü'l-Kütübü'l-İlmiyye, 1997.Malikî, Seyyid Muhammed b. Alevî. Mefâhîm. Trc. Hasan Ali Yaşar. Kayseri: Netform, 1428.Nedevî, Ebu'l-Hasan. Tarihu Davet-i Azimet-İslâm Önderleri Tarihi. Trc. Yusuf Karaca. İstanbul: 1992.Öngören, Reşat. Tasavvuf. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 40:119.Örs, Derya. (Abdullah b. Ali b. Muhammed Kâşânî'nin) Tarih-i Olcaytu. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara:1992.Spuler, Bertold. İran Moğolları. Trc. Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, 1987.Sülemî, Ebû Abdurrahman. Menâhicü'l-Arifîn. Trc. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, 1981.Şahin, Hanifi. İlhanlılar Döneminde Şiîlik. İstanbul: Ötüken yayınları, 2010.Şakir, Mahmud. Hz. Âdem'den Bugüne İslâm Tarihi. Trc. Ferit Aydın. İstanbul: Kahraman yayınları, 1993.Şankıtî, Muhammed b. el-Muhtar. Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünnî-Şiî İlişkileri. Trc. İdris Çakmak. 2. Baskı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.Şerif, Mian M. İslam Düşünce Tarihi. Trc. Ahmet Ünal ve dğr. 2. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.Taşköprüzâde Ahmed Efendi. Mevzuatü'l-Ulûm. İstanbul: Üçdal Yayınları, 2011.Tıblavî, Mahmud Sa'd. İbn Teymiyye'de Tasavvuf. Trc. Ali Durusoy. İstanbul: İnsan yayınları, 1989.Tûsî, Ebu Nasr Serrac. el-Lümâ-İslâm Tasavvufu. Trc. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.Uludağ, Süleyman. Tasavvuf ve Tenkit. İstanbul: Dergah yayınları, 2016.Uysal, Muhittin. Tasavvuf Kültüründe Hadis. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.Yalçın, Ahmet. Selefî Düşüncenin Tarihsel Gelişiminde İbn Teymiyye. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. Kayseri: 2017.Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.Yılmaz, Hasan Kamil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar yayınları, 2011Zehebî, Muhammed b. Ahmed. Siyeru Âlâmi'n-Nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.Ziriklî, Hayreddin. el-Âlâm-Kâmusu Terâcim. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 1997.